سعید بیانی- با گذشت بیش از یک‌سال از آغاز خیزش مردم سوریه برای کنار زدن حکومت خودکامه اسد، حال شرایط و توازن قوا در این کشور در حال سنگین شدن به سمت مخالفان حکومت است.
پس از وتوی دو قعطنامه توسط روسیه و چین علیه حکومت بشار اسد که آخرین آنها به‌طور صریح خواهان کناره‌گیری رئیس جمهوری سوریه از قدرت شده بود، اکنون دور جدید مذاکرات سیاسی با هدایت کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل در حال شکل‌گیری و نتیجه دادن است.
خبرگزاری رویترز گزارش داده پیش‌نویس بیانیه پایانی نشست سران اتحایه عرب که از روز پنجشنبه ۱۰ فروردین ماه در بغداد پایتخت عراق برگزار شده است، با مداخله نظامی خارجی در سوریه به منظور پایان دادن به بحران سوریه مخالفت کرده است.
در این پیش‌نویس همچنین حکومت سوریه را مسوول خشونت‌ها در کشور دانسته و از ماموریت کوفی عنان، فرستاده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در سوریه،حمایت شده است.
پیش‌نویس بیانیه پایانی نشست بغداد با محکوم کردن “نقض جدی حقوق بشر” در سوریه ادامه داده است: ” کشتار منطقه باباعمرو حمص که سازمان‌های نظامی و امنیتی سوریه آن را اجرا کرده‌اند در حد جنایت علیه بشریت است و مسوولان آن باید مجازات شوند”.
این، درحالی‌ست که حکومت سوریه به درخواست‌های سازمان ملل در مورد آتش‌بس و رساندن ملزومات حیاتی به مردم در مناطق زیر آتش تانک‌های حکومت، جواب مثبت داده است.
تداوم مبارزات مدنی و به‌دورازخشونت و نظم و انضباط در اکسیونهای اعتراضی، در آینده‌ای نه‌چندان‌دور، نتایج دل‌خواه مردم سوریه را در اسقرار دموکراسی و آزادی و حکومت قانون نشان خواهد داد
اگرچه بار‌ها حکومت اسد به تعهدات خود در زمینه جلوگیری از کشتار بیشتر پای‌بند نمانده است اما این‌بار فشارهای بین‌المللی در پی انعکاس گزارش‌های درست، دقیق و خالی‌ازاغراق مخالفان در مورد نقض فاحش حقوق بشر توسط حکومت اسد در رسانه‌های بین‌المللی به مدد تکنولوژی نوین، شرایط را بر حکومت سخت و سخت‌تر کرده است .
از طرفی شمار کشته‌شدگان سوری در یک‌سال گذشته از مرز هفت‌هزارنفر گذشته و این کشتار واکنش‌ها‌ی تند جامعه بین‌المللی و متعاقب آن فشارهای سیاسی، اقتصادی را به دنبال داشته است.
اگرچه آینده مبارزات مردم سوریه برای به‌زیرکشیدن دیکتاتوری دیگر در خاورمیانه هنوز روشن نیست ولی این موضوع قابل لمس است که تداوم مبارزات مدنی و به‌دورازخشونت، نظم و انضباط در اکسیونهای اعتراضی، در آینده‌ای نه‌چندان‌دور به نتایج دل‌خواه مردم سوریه در اسقرار دموکراسی و آزادی و حکومت قانون رخ خواهد نمود.
نقش شبکه‌های اجتماعی در تحولات سیاسی
درحالی‌که تداوم عمر حکومت‌های خودکامه بر پایه ثروت منابع نفتی به انسداد هرچه‌بیشتر فضای تنفس فعالان سیاسی و اجتماعی انجامیده است، ابزارهای ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی به عنوان اصلی‌ترین نیروهای کنش راهبردی محسوب می‌شوند، نیروی که می‌تواند زیرساخت قدرت، حاکمیت و مشروعیت حکومت‌های دیکتاتوری را دچار فرسایش کند.
فرسایش قدرت بدین‌گونه است که نهاد‌ها و ساختارهای اقتدار باقی می‌مانند در حالی‌که قابلیت تولید و بازتولید قدرت را ندارند، در چنین شرایطی، حکومت‌های خودکامه تنها راه مقابله با چنین شبکه‌ها و اکسیونهای برآمده‌ازآن را گزینه خشونت در نظر می‌گیرند، با این انتخاب زمینه فرسایش قدرت را فراهم و راه را برای فروپاشی زودتر خود هموار می‌کنند.
ابزارهای ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی به عنوان اصلی‌ترین نیروهای کنش راهبردی محسوب می‌شوند که می‌توانند زیرساخت قدرت، حاکمیت و مشروعیت حکومت‌های دیکتاتوری را دچار فرسایش کنند
شبکه‌های اجتماعی با به‌کارگیری تکنولوژی روز، یکی از موثرترین ابزارهای بوده‌اند که طوفانی از خیزش‌های مردمی را از تونس و شمال آفریقا تا خاورمیانه را در برگرفته و طومار عمر سیاسی چهار دیکتاتور منطقه را در هم پیچیدند ، جوانان سوری حال در بزنگاه تاریخی از چنین ابزارهای جادویی استفاده بهینه را می‌برند.
در این مقاله به شبکه‌های اجتماعی فعال مخالف حکومت و شیوه‌های مبارزاتی آنها اشاره خواهیم کرد.
کمیته هماهنگی محلی
درست با اوج گرفتن اعتراضات در سوریه و سرکوب لگام‌گسیخته مخالفان توسط حکومت، در مارچ ۲۰۱۱ گروهی از جوانان مخالف حکومت و آشنا با سبک‌وسیاق روزنامه‌نگاری و تعدادی از فعالان حقوق بشر، شبکه‌ای را از دوستان و همکاران خود در شهر درعا در نزدیکی دمشق تشکیل دادند و نام آن را کمیته هماهنگی محلی یا “لجان التنسیق المحلیة” نامیدند.
عمده فعالیت این شبکه معطوف به تهیه گزارش از تظاهرات در شهر درعا و نقض حقوق بشر توسط نیروهای امنیتی حکومت بود.
با تداوم اعتراضات، این گروه به فکر بسط و گسترش فعالیت‌های خود افتاده و تصمیم گرفتند شبکه‌های بیشتری را در دیگرشهرهای سوریه فعال کنند. از ژوئن ۲۰۱۱ دومین و متشکل‌ترین کمیته در شهر حمص شکل گرفت.
با گذشت پنج‌ماه از آن زمان حال، این شبکه دارای ۳۵ رهبر است، کسانی که به‌طور روزانه از راه چت‌روم‌ها راس ساعت ۱۰ صبح با یکدیگر در تماس هستند و برنامه تظاهرات در هفته‌های پیش‌رو را برنامه‌ریزی و تنظیم می‌کنند. از فوریه ۲۰۱۲ این شبکه دارای ۱۴ کمیته محلی در ۱۴ نقطه سوریه شد.
درعا- حمص- بانیاس – سراقب – ادلب – حسکه – منطقه کردنشین قامشلی – دیر الزور و در نواحی ساحلی سوریه حماه – رقه – السویداء و دمشق و حومه دمشق.
رمی نخلی، فعال سیاسی، از اولین تشکیل دهندگان کمیته محلی که سال گذشته به لبنان گریخت و پناهنده شد می‌گوید: ” ابتدا کمیته در درعا شکل گرفت و در حمص به‌عنوان سومین شهر بزرگ سوریه و محور قیام مردمی سوریه سازماندهی بهتری شد.
در هفته دوم خیزش، فعالان در کمیته گردهم آمدند و تصمیم گرفتند کمیته را با ۲۲ نفر به‌عنوان سرشاخه‌ها که تعداد ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر را در سراسر کشور برای مستند کردن تظاهرات در کشور مدیریت می‌کردند، سازماندهی کنند. ما همانند یک آژانس کوچک خبری فعالیت می‌کردیم.” ]۱[
شیوه‌های مبارزاتی کمیته ها
از آگوست ۲۰۱۱ این شبکه رسما با بیانه‌ای شیوه مبارزاتی خود را بر پایه نافرمانی مدنی اعلام کرد و هرگونه مبارزه مسلحانه و حمله نظامی بین‌المللی را برای آینده سوریه مخرب و زیان‌آور توصیف کرد.
شبکه “کمیته هماهنگی محلی” رسما با بیانه‌ای شیوه مبارزاتی خود را بر پایه نافرمانی مدنی اعلام کرد و هرگونه مبارزه مسلحانه و حمله نظامی بین‌المللی را برای آینده سوریه مخرب و زیان‌آور توصیف کرد
شبکه هماهنگی محلی اعلام کرد باهرگونه راه‌حل نظامی چه از طریق مبارزه مسلحانه در داخل کشور و چه تهاجم نظامی نیروهای خارجی مخالف است و اعلام کردند نظامی‌گری تنها باعث کاهش محبوبیت مخالفان و برتری اخلاقی آنها می‌شود و باعث خواهد شد تا رژیم، بهره تبلیغاتی بسیاری برای کشتار بیشتر غیر نظامیان به‌دست آورد.
کمیته محلی گفت : ” تظاهرات مسالمت‌آمیز راه را برای برقرای دموکراسی هموار خواهد کرد درصورتی‌که میلیتاریسم عملاً باعث نخواهد شد تا بنای حکومتی قانونی برای آینده پرافتخار سوریه باشد. ۲
عمده فعالیت این شبکه‌ها تهیه مستنداتی در قالب فیلم و عکس از کشته و زخمی‌های تظاهرات و استفاده از شبکه‌های پرمخاطب سی.ان.ان، الجزیره عربی و انگلیسی، گاردی و واشنگتن پست برای نمایش آنها بود. شبکه‌های محلی بر وب سایت خود و فیس‌بوک گزارش‌های خود را منتشر می‌کردند.
اما از آگوست ۲۰۱۱ کمیته‌ها کار تنظیم و هماهنگی و برگزاری تظاهرات اعتراضی در سراسر کشور را نیز جزء مسوولیت‌های خود بر شمردند. این شبکه به‌صورت مخفی و غیرمتمرکز شروع به فعالیت می‌کند. شبکه محلی عمدتا از جوانان تظاهرات‌کننده از مذاهب مختلف و طبقه و گروه‌های گوناگون اجتماعی تشکیل شده است.
تمامی کارها در کمیته‌های محلی تقسیم شده است، تعدادی مسوولیت انتشار فراخوانها در شبکه‌های مجازی و سایت‌های اینترنتی را برعهده‌‌دارند، علی ۲۳ ساله که خود را دانشجوی مهندسی عمران معرفی می‌کند و یکی از اعضای کمیته محلی حمص است می‌گوید : ” روزی ۱۵ ساعت آنلاین هستم و به‌طورکلی دیگر در دنیای مجازی زندگی می‌کنیم.”
گروهی مسوول تهیه پلاکارد و دست‌نوشته‌هایی برای استفاده در تظاهرات هستند، گروهی دیگر مسوولیت آماده کردن محل تظاهرات را برعهده دارند؛ از جمله آویزان کردن پرچم‌های سوریه و پلاکاردها، عمدتا با شعارهای ضد رژیم، از در و دیوار.
چندنفر مسوول تکرار شعارهای ازپیش‌تعیین‌شده از طریق بلندگوهای نصب‌شده روی اتوموبیل و گروهی مسوول تصویربرداری از تظاهرات و انتقال هم‌زمان آنها به شبکه تلویزیونی الجزیره هستند. تمامی این کارها با نظارت کلی بخش رهبری غیرمتمرکز کمیته‌ها انجام می‌شود.
از جمله مواردی که برای حکومت به معمایی تبدیل شده است همین غیرمتمرکز بودن و مخفی‌عمل‌کردن کمیته‌هاست.
دنیای مجازی برنده‌ترین سلاح
قبل از آغاز تظاهرات مردمی در سوریه، فعالان سوری تلفن‌های ماهواره‌ای، مودم‌های ماهواره‌ای و گوشی‌های موبایل هوشمند (ای فون و بلک‌بری) را برای ارتباط با یکدیگر از قبل وارد سوریه کرده بودند. این شبکه از ماه ژون ۲۰۱۱ عملاً نقش نیروی محوری را در سیاست سوریه بازی کرد.
عمده فعالیت شبکه‌های محلی تهیه مستنداتی در قالب فیلم و عکس از کشته و زخمی‌های تظاهرات و استفاده از شبکه‌های پرمخاطب سی.ان.ان، الجزیره عربی و انگلیسی، گاردی و واشنگتن پست برای نمایش آنها بود
حکومت در به‌باورِخود مناطق بحرانی خدمات اینترنت و تلفن همراه را قطع کرده است، ولی فعالان سوری شیوه دیگری را برای برقراری ارتباط با یکدیگر و فرستادن گزارش‌های خود برگزیده‌اند؛ اینترنت ماهواره‌ای و تلفن‌های همراه ماهواره‌ای.
اگر چه تصاویر ارسالی به‌صورت زنده در شبکه الجزیره گاهی با قعطی و اختلال همراه است، اما کیفیت تصاویر از تظاهرات‌های مردمی در سوریه روی آنتن‌های تلویزیون‌های ماهواره‌ای هر روز بهتر و با کیفیت‌تر می‌شود. ۳
سازمان عفو بین‌الملل شیوه فعالیت این شبکه‌های محلی را مسالمت‌آمیز و بر اساس برگزاری تظاهرات آرام و به‌دورازخشونت توصیف کرده است ۴
شیوه‌های مبارزاتی استفاده‌شده توسط این شبکه بیشتر معطوف به نافرمانی‌های مدنی همانند سازماندهی تظاهرات شبانه در حما، حمص و حومه دمشق و سرپیچی از پرداخت قبض‌های آب و برق و تلفن دراین شهرها بوده است. کمیته هماهنگی محلی دو روز ۵ و ۶ فوریه ۲۰۱۲ را روز اعتصاب عمومی اعلام کردند که با استقبال عموم مردم سوریه به‌ویژه در شهرهای بزرگ مواجه شد.
توصیه‌های جین شارپ
جین شارپ، نویسنده و نظریه‌پرداز مشهور در روش‌های به چالش کشیدن حکومت‌ها از طریق مبارزه بی‌خشونت، نویسنده کتاب ” از دیکتاتور تا دموکراسی ” طی برگزاری کنفرانسی در شهر اسلو به کمک‌های فکری خود به فعالان سوریه اشاره کرد و خاطر نشان ساخت :
“من اهل سوریه نیستم و در این کشور حضور نداشته‌ام و به مردم سوریه نمی‌گویم که باید چه کاری انجام بدهند، اما من با معترضان سوریه‌ای ملاقات داشتم و به آنها کمک کردم تا یک کتابچه راهنما درباره روش‌های مبارزه غیرخشونت‌آمیز با عنوان آزادسازی خود منتشر کنند.” ۵
بی‌شک نظریه‌ها جین شارپ کمک شایانی به فعالیت‌های کمیته‌های هماهنگی محلی کرده است. ولی آنچه روشن و مشخص است لازمه به فعل درآوردن این نظریه‌ها استفاده بهینه از نیروهای جوان، فائق آمدن بر ترس، اعتقاد و ایمان به اهداف مورد نظر، تلاش و کوشش شبانه‌روزی همراه با نظم و انظباط تیمی و مدیریت و رهبری غیرمتمرکز و استفاده از شیوه‌های مبارزاتی بی‌خشونت است.
دستگیری هر کدام از این ۳۵ رهبر، حرکت جنبش اجتماعی موجود در سوریه را با خلاء رهبری روبه‌رو نخواهد کرد. سوریه آبستن رویداد‌های بزرگ در آینده نزدیک خواهد بود، آینده‌ای که دستیابی به آزادی، برقراری دموکراسی، حکومت قانون، رعایت حقوق بشر عناصر حتمی و غیرمجزای روزهای آتی خواهد بود و البته کابوسی برای رژیم خودکامه اسد در شامات.
پانویس‌ها:
1. www.lccsyria.org/
(Syrian local coordinating committees on taking up arms and foreign intervention)
(Coalition of Factions From the Streets Fuels a New Opposition in Syria – the newyork times)
4. http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/syrian-woman-activist-wins-human-rights-award-2011-10-07
(Syrian woman activist wins human rights award)
( بدون خشونت می‌شود پیروز شد )