هیأت انتخاب فیلم ایرانی برای رقابت در رشته اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» به کارگردانی وحید جلیلوند را برای نمایندگی سینمای ایران در نود و یکمین دوره اسکار برگزیده است. رسانه‌های نزدیک به سپاه ابتدا خواهان تحریم اسکار شده بودند، حالا اما می‌گویند هیأت انتخاب بهتر بود فیلم جنگی و تبلیغی «به وقت شام» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا را به جای یک درام اجتماعی برای معرفی به اسکار انتخاب می‌کرد.

نمایی از فیلم «بدون تاریخ بدون امضاء» ساخته وحید جلیلوند

سینمای ایران مدتی است که بر سر یک دوراهی قرار گرفته است: یک راه همان راهی است که اصغر فرهادی با فیلم «جدایی نادر از سیمین» آغاز کرد و راه دیگر، راهی‌ست که ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم‌های جنگی پیشنهاد می‌دهد. پیش از معرفی نماینده ایران در اسکار، عده‌ای با توجه به خروج آمریکا از برجام و تحریم اقتصادی ایران خواهان تحریم اسکار شده بودند. بنیاد فارابی در بیانیه خود با اشاره به کسانی که خواهان تحریم اسکار بودند گفته بود: هیات انتخاب فیلم ایرانی بر این باور است که آکادمی اسکار نهادی غیردولتی و متعلق به آحاد سینماگران آمریکا است و اعضای آکادمی «در کنار اکثریت مطلق مطبوعات و رسانه‌های آمریکایی از جمله کانون‌های مؤثر مخالفت، نقد و افشاگری» علیه دولت ترامپ هستند.

اوایل شهریور سال جاری بلومبرگ با رئیس جمهور آمریکا مصاحبه‌ای انجام داده بود. در بخش کوتاهی از این گفت‌گو که مسائل بسیاری از سیاست داخلی آمریکا تا روسیه و شبه‌جزیره کره را در برمی‌گیرد، ترامپ احتمال داده که جمهوری اسلامی به زودی ساقط شود:

«وقتی من آمدم اینجا، این سوال مطرح بود که [ایرانی‌ها] چه زمانی خاورمیانه را می‌گیرند. حالا سوال این است که اصلاً دوام خواهند آورد. برای یک سال و نیم [دولت ترامپ]، این تفاوت بزرگی است.»

روزنامه سپاه با تکیه بر سخنان ترامپ می‌پرسد:

«معرفی فیلم تلخ و سیاه “بدون تاریخ، بدون امضا” به آکادمی اسکار که به تنهایی خبر بسیاری از رسانه‌ها می‌شود، در این شرایط چه نسبتی با منافع ملی دارد. آیا در این شرایط تماشای “به‌وقت شام” توسط هزاران عضو آکادمی اسکار در راستای منافع ایران بود یا فیلمی که از جامعه ایران ویرانه‌ای رو به زوال به تصویر می‌کشد؟»

«به وقت شام» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا که به سرمایه موسسه «اوج» (سازمان رسانه‌ای سپاه ) ساخته شده، داستان یک پدر و پسر خلبان را روایت می‌کند که می‌بایست هواپیمایی را راه بیندازند و اهالی تدمر سوریه را از دست داعش نجات دهند. این فیلم سه سیمرغ جشنواره فیلم فجر را به دست آورد، اما برای حاتمی‌کیا کافی نبود. در جشنواره فیلم فجر او گفت مفتخر است که فیلمسازی‌ست وابسته:

«افتخار می‌کنم فیلمی ساخته‌ام درباره مدافعان حرم و افتخار می‌کنم برای ساخت این فیلم از عزیزی‌ مثل حاج قاسم سلیمانی جایزه گرفتم و افتخار می‌کنم به بچه‌های سپاه که امثال بنده را رشد دادند.»

در اردیبهشت سال جاری هم وقتی برای تبلیغ این فیلم عده‌ای را به شکل و شمایل داعشی‌ها در پردیس کوروش به نمایش گذاشتند که به مردم القا کنند که اگر سپاه در سوریه دخالت نکند، داعش تهران را فتح می‌کند، مردم وحشت‌زده شدند. عده‌ای این نمایش را به آماده کردن مردم برای حضور عوامل خودسر تعبیر کرده بودند.

در فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» به کارگردانی وحید جلیلوند که اکنون نماینده ایران در اسکار است، فرزند یک کارگر زحمت‌کش در اثر خوردن مرغ فاسد ارزان‌قیمت مسموم شده. روزنامه سپاه این امر را به «مردارخواری» تعبیر کرده و نوشته است:

«کجای این فیلم کمترین اشاره‌ای به نجابت، صلح‌دوستی و مضلومیت ملت ایران دارد؟ تصویر کردن مردارخواری نشان‌دهنده مضلومیت است یا فلاکت و بدبختی؟»

شورای عالی کار رسماً اعلام کرده یک خانوار کارگری در شهریور سال جاری برای زنده ماندن باید ۷۲ درصد دستمزدش را برای تهیه مواد خوراکی ضروری صرف کند. جهانی که فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» روی پرده می‌آورد، به چنین آمارهایی بیان سینمایی می‌دهد و احساس مسئولیت طبقه متوسط مرفه را در قالب یک درام اجتماعی با تکیه بر راهی که اصغر فرهادی پیشنهاد داده یادآوری می‌کند، اما به زبان و بیانی مستقل از فرهادی می‌رسد.

«بدون تاریخ، بدون امضاء» در بخش «افق‌ها»ی هفتاد و چهارمین دوره جشنواره فیلم ونیز، موفق به دریافت دو جایزه بهترین کارگردانی و همین طور بهترین بازیگر مرد شد.

جلیلوند در سال ۲۰۱۵ با فیلم «چهارشنبه نوزدهم اردیبهشت» در جشنواره فیلم ونیز در همین بخش افق‌ها حضور داشت و جایزه فیپرشی یا انجمن منتقدان بین‌المللی را هم به خانه برد.

صرف‌نظر از این فیلم، یک کارگردان ایرانی دیگر هم در اسکار ۹۱ حضور دارد: سوئد فیلم سینمایی «مرز» ساخته علی عباسی، کارگردان ایرانی‌تبار را به عنوان نماینده این کشور برای رقابت در شاخه بهترین فیلم غیر انگلیسی‌زبان در نود و یکمین دوره جوایز اسکار معرفی کرده.

فیلم «مرز» که بر اساس داستان کوتاهی از جان لینکویست نویسنده سوئدی ساخته شده، داستان یک زن پلیس را روایت می‌کند که از شامه‌ای قوی برخوردار است و می‌تواند بر تکیه بر این حس خلافکاران را رهگیری کند. زندگی او و زندگی یکی از خلافکارانی که قصد دارد از مرز عبور کند، با این حس بویایی متحول می‌شود و سرنوشت او را به مسیر دیگری می‌اندازد.

علی عباسی که در سال ۱۳۶۰ در ایران به دنیا آمده و چند داستان کوتاه به زبان فارسی منتشر کرده، گفته است اسکار چندان دور از دسترس هم به نظر نمی‌رسد.

این راه سومی است در سینمای ایران که نه به موسسه اوج کاری دارد و نه می‌خواهد پیرو سینمای اصغر فرهادی باشد.

بیشتر بخوانید:

«مرز» ساخته علی عباسی نماینده سوئد در اسکار شد