محسن کاکارش − نوروز یکی از کهن‌ترین آیین‌های اساطیری منطقه است. به‌جز کشور ایران که یکی از زادگاه‌های اصلی این مراسم کهن است، در بسیاری از کشورهای منطقه مانند تاجیکستان،افغانستان، ازبکستان و … به نوروز به مثابه یکی از دیربازترین رسم‌های اجتماعی- فرهنگی نگاه میشود.
نوروز همچنین از اهمیت به‌سزایی در میان کردهای ساکن کشورهای منطقه برخوردار است. آنطور که پژوهشگران و روزنامه‌نگاران می‌گویند این آیین باستانی میان کردها فراتر از یک مراسم فرهنگی،یک کنش سیاسی هم محسوب میشود و بخش جدایی‌ناپذیری از جنبش‌های ملی آنها بوده است و هست.
در سال‌های اخیر، مسئولان جمهوری اسلامی در مناطق مختلف ایران نسبت به برگزاری مراسم چهارشنبه‌سوری و نوروز هشدار داده‌اند و همواره محدودیت‌هایی را برای شهروندان در این زمنه ایجاد کرده‌اند. در کرستان در روزهای قبل و بعد از تحویل سال فضا به شدت امنیتی میشود. امسال نیز فرمانده نیروی انتظامی کردستان نسبت به هرگونه “هنجارشکنی” در این روزها هشدار داده است.
سرهنگ محمد قنبری، جانشین فرمانده انتظامی کردستان گفته است: “با هنجارشکنان و مخلان امنیت جامعه و کسانی که آسایش مردم را در چهارشنبه آخر سال بر هم بزنند قاطعانه برخورد میشود.”
کارناوال شادی ممنوع
در آستانه چهارشنبه‌سوری و ایام نوروز، هشدار و تهدیدها از سوی مسئولان جمهوری اسلامی در بیشتر مناطق ایران افزایش یافته است.
به گزارش خبرگزاری مهر، اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی گفته است: “در گذشته شهرداری‌ها جشن‌هایی را در چهارشنبه آخر سال برگزار می‌کردند که بستر بی‌نظمی و ناامنی می‌شد و برخی اوباش از این فرصت سوءاستفاده می‌کردند. ما مخالف تخلیه هیجان، جشن و سرور مردم نیستیم، اما با هرگونه پایکوبی و ایجاد کارناوال شادی برخورد می‌کنیم.”
به دنبال هشدار اسماعیل احمدی مقدم، سرهنگ محمد قنبری، جانشین فرمانده انتظامی کردستان گفت: “نباید به بهانه جشن و برگزاری سرور و شادی که کسی هم مخالف آن نیست به حریم افراد و جامعه تجاوز کرد و هرکس بخواهد موجب آزار و اذیت مردم بشود و نظم اجتماعی را به هم بزند به شدت با او برخورد میشود.“
چهارشنبه سوری در کردستان
کاوه قریشی، روزنامه‌نگار و فعال مدنی کرد در پیوند با چهارشنبه سوری و نوروز در کردستان به زمانه می‌گوید: “جشن‌های آغاز سال جدید در کردستان در حقیقت با نوروز شروع میشود. از عصر روز قبل که فردایش اولین روز سال جدید است، مردم برحسب سنت‌های دیرین اقدام به برپایی آتش در داخل شهرها و بر بلندی‌ها می‌کنند. طی سال‌های گذشته در کردستان تحت تاثیر مناطق غیر کردنشین ایران، چهارشنبه‌سوری هم به عنوان یکی از جشن‌های سال جدید مورد توجه شهروندان کرد قرار گرفته است. آیین نوروز در بین کردها در تمام مناطق محل سکونت کردها در عراق، سوریه و ترکیه از اهمیت به خصوصی برخوردار است، اما مسئله چهارشنبه سوری و سیزده‌بدر فقط در ایران رایج است. مردم کردستان سوریه، ترکیه و عراق در اولین روز سال جدید از خانه‌هایشان خارج می‌شوند و به طبیعت می‌روند.”
کاوه قریشی: این رسم فرهنگی اجتماعی در کشور به شدت ستم‌زده‌ای مثل ایران برای کردها فرصتی بوده برای ابراز هویت کردی که از سوی حاکمیت با محدودیت روبه‌رو است.
به گفته این فعال مدنی، بعد از اینکه در سال 1389مخالفان حکومت ایران از مردم خواستند چهارشنبه‌سوری را به یک روز اعتراضی تبدیل کنند، نوع برخورد حاکمیت با این روز تغییر می‌کند و فشارها در این ایام بیشتر میشود.
آقای قریشی به کارکردهای اجتماعی و فرهنگی نوروز اشاره می‌کند و می‌گوید: “نوروز و چهارشنبه‌سوری در عین حال بهانه‌ای است برای گردهمایی اقوام و آشنایان. بر اساس باورهای فرهنگی ملت کرد نوروز نمادی از آیین زرتشت است و بهانه برای زنده شدن طبیعت و تشدید شادی. این رسم فرهنگی اجتماعی در کشور به شدت ستم‌زده‌ای مثل ایران برای کردها فرصتی بوده برای ابراز هویت کردی که از سوی حاکمیت با محدودیت روبه‌رو است.”
فضای امنیتی در کردستان
شهرهای مختلف کردستان در سال‌های گذشته از طرفی شاهد شادی مردم و از طرفی تجمع‌های اعتراضی بوده است. حتی در برخی موارد این تجمع‌ها به بازداشت‌های دسته جمعی و درگیری بین مردم و نیروهای دولتی ختم شده است.
کاوه قریشی با تاکید بر اینکه ایام نوروز در کردستان همواره یک بعد سیاسی داشته است، می‌گوید: “به این خاطر این مراسم یک وجه هویت‌خواهانه به خود گرفته و در طول سال‌های اخیر با دید اجتماعی توام با احساس شادی و احساس نوشدن همراه بوده است. ما شاهد هستیم که مردم آن را به یک آیین اعتراضی تبدیل کرده‌اند. در بیشتر شهرها ازجمله شهر سقز رسم بر این است که شمار زیادی از مردم در یک نقطه خاصی از شهر جمع می‌شوند و با رقص و پایکوبی و علم کردن نمادهای ویژه کردها این رسم را گرامی می‌دارند. این حرکت هرساله با سرکوب شدید نیروهای انتظامی و امنیتی روبه‌رو و به یکی از مسائل بحران‌زا تبدیل میشود. می‌توان گفت در آن ده پانزده روز قبل و بعد عید همیشه فضا در کردستان به نحوی امنیتی بوده است.”
آقای قریشی به سخنان فرمانده نیروی انتظامی کردستان اشاره می‌کند و می‌گوید: “فکر نمی‌کنم تهدید و هشدارها عمل کند، زیرا علیرغم این‌ها در سال‌های گذشته کردها توانسته‌اند مراسم آتش‌بازی خود را برگزار کنند.”
هراس حاکم
منصور تیفوری، نویسنده و مترجم اما از زاویه دید دیگری به نوروز و کل جشن‌ها نگاه می‌کند. او می‌گوید: “جشن‌ها تلاشی هستند برای یادآوری رخدادی برسازندە، رخدادی که یا واقعی است یا آرزو میشود. آنچه به نوروز نسبت دادە میشود بماند برای حفاران گذشته که می‌خواهند از آن پشتیبانی برای اشکال سیاسی کنونی استخراج کنند. نظیر گفتاری که در دربار رضاخانی متولد شد و با تولید گذشته‌ای نابودە در نهایت به گونه‌های بیگانه‌ستیزی و بیگانه‌هراسی ترجمه شده است، از اسلام ستیزی تا آن تلاش برای مصادرە حقوق بشر به نفع پادشاهان.”
منصور تیفوری: نوروز در کردستان اتفاقاً نه افسانه‌ای با خود دارد و نه سیستم خاصی از نمادپردازی، نه یاد پادشاهی است و نه حسرتی به روزگاری طلایی؛ و همین آن را برای حاکم عجیب‌تر می‌کند.
آقای تیفوری درباره نوروز و بعد سیاسی آن در کردستان می‌افزاید: “اما آنچه دربارە نوروز نااساطیری میشود گفت احیای گونه‌ای از سنت کارناوال در دل این مراسم است، کارناوال به مثابه لحظه یا وضعیتی که در آن قانون حاکم لغو میشود و امکان تجربه شکل بنیادین سیاست یعنی مردم گشودە میشود. در این معنا نوروز امکان تحقق گونه‌ای از این کارناوال است، جایی که در آن دیگر نه پلیس بلکه خندە رمز سیاست است. هراس حاکم و پلیس از این کارناوال به وابسته نبودن این لحظه به هیچگونه ماهیت خاص و تعلیق قانون در آن برمی‌گردد. چون در کارناوال این مردم است که قرار است تحقق یابد. نوروز در کردستان اتفاقاً نه افسانه‌ای با خود دارد و نه سیستم خاصی از نمادپردازی، نه یاد پادشاهی است و نه حسرتی به روزگاری طلایی، و همین آن را برای حاکم عجیب‌تر می‌کند، گویی همین ناوابستگی به تاریخ یا هویتی خاص می‌تواند کل حاکم را به چالش بگیرد.“
جایگاه نوروز
مردم کرد در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق گرچه تفاوت‌هایی در زبان و گرایش‌های مذهبی و دینی دارند، اما برگزاری جشن نوروز وجه اشتراک تمام کردها محسوب میشود.
کاوه قریشی می‌گوید: “مراسم نوروز ازجمله مراسمی است در بین تمام کردها که فارغ از تعلق دینی برگزار میشود. بیشتر مراسم‌ها مذهبی هستند و تعداد زیادی اقلیت‌های مذهبی غیر کرد را شامل نمی‌شود. برای مثال عید رمضان و عید قربان که دو عید مسلمانان هستند برای اقلیت دینی ایزدی، یارسان و مسیحی و.. جذابیتی ندارد، اما نوروز جشن ملی و سراسری کردهاست.”
از سوی دیگر نوروز در ادبیات مردم کردستان جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. در چهارصدسال گذشته کمتر شاعر شناخته شده کردی می‌توان یافت که درباره نوروز شعر و نثرهای گوناگون نداشته باشد؛ شاعرانی مانند نالی، کاردوخی، بخود، پیره‌میرد، حمدی، دیلان، صیدی، شیرکو بیکس، کاردوخی، هژار، هیمن، وفایی و ولی‌دیوانه از جمله شاعرانی هستند که در شعرهای‌شان به نوروز اهمیت ویژه‌ای داده‌اند.
کاوه قریشی در پیوند با نکته یادشده می‌گوید: “نوروز در فولکلور و ادبیات شفاهی کردی و در تاریخ مکتوب کردستان جایگاه خاصی دارد. در موسیقی، ادبیات داستانی، در بیت‌ها و نثرهایی که به‌صورت شفاهی نسل به نسل منتقل شده از نوروز به عنوان یکی از مهم‌ترین آیین‌های ملت کرد یاد شده است.”
“در گذشته شهرداری‌ها جشن‌هایی را در چهارشنبه آخر سال برگزار می‌کردند که بستر بی‌نظمی و ناامنی می‌شد و برخی اوباش از این فرصت سوءاستفاده می‌کردند. ما مخالف تخلیه هیجان، جشن و سرور مردم نیستیم، اما با هرگونه پایکوبی و ایجاد کارناوال شادی برخورد می‌کنیم.”
شما هم به خدا دیوونه ای.
کاربر مهمان / 13 March 2012