در اینستاگرام تبلیغ دو محصول جدید را گذاشته: نواربهداشتی قابل شست‌وشو و کاپ قاعدگی. نوشته که باید برای احتمال کمبود نوار بهداشتی آماده بود و محصولاتی نظیر کاپ قاعدگی و نوار قابل شست‌وشو را جایگزین کرد.

خبرها از گوشه و کنار شهر حاکی از این است که نوار بهداشتی کمیاب شده و فروشنده‌ها تعداد محدودی نوار بهداشتی به هر نفر می‌فروشند. اتفاق مشابهی که درباره پوشک بچه هم افتاده و هر دو به شکل مستقیم زنان را درگیر می‌کنند.

بحران ارز، کمبود مواد اولیه و احتکار

نخستین بار، رئیس اتحادیه خرازی‌های تهران اعلام کرد مواد اولیه در کانتینرها و در گمرک دپو شده و اگر مواد اولیه ترخیص شود، بازار از این شرایط خارج خواهد شد.

سیدحسین دکمه‌چی با تایید کمبود پوشک در سایزهای مختلف و نوار بهداشتی، کمبود مواد اولیه و عدم ترخیص آن از سوی گمرک را دلیل اصلی آن خواند.

به گفته دکمه چی، قیمت ها با دلار ۴۲۰۰ تومان محاسبه نمی‌شود بلکه ارز بازار ثانویه مبناست که نزدیک به ۹ هزار تومان است.

۱۰ کارخانه تولید پوشک و نوار بهداشتی وجود دارد که به دلیل نبود مواد اولیه به حالت تعطیل و نیمه تعطیل در آمده‌اند. دلیل تعطیلی آنها عدم تخصیص ارز دولتی و خارج شدن محصولاتی چون پوشک و نوار بهداشتی از ردیف‌های ۱ و ۲ تعرفه‌ای بوده و  تولیدکنندگان باید مواد اولیه خود را از بازار ثانویه تهیه کنند.

مهمترین ماده‌ای که این واحدها مصرف می‌کنند در اصطلاح خمیر کاغذی است که ۵۵ درصد آن وارداتی و بقیه از داخل تامین می‌شود.

خیلی‌ها معتقدند که کمبود پوشک و نواربهداشتی یک هیجان ناشی از نوسان بازار ارز است.

هاشمعلی حسنی، عضو هیئت رئیسه انجمن صنایع سلولزی گفته ۹۰ درصد مواد اولیه تولید پوشک وارداتی است و بنابراین نوسانات نرخ ارز تاثیر زیادی در قیمت آنها دارد.

اکنون مواد اولیه تولید این محصولات به دلیل بلاتکلیفی در گمرک مانده است و  برای ترخیص این کالاها هر بار چیزی گفته می‌شود. به گفته حسنی، معلوم نیست آیا ارز دولتی به صنعت سلولزی تعلق می‌گیرد یا نه:‌ «در ابتدا قرار بود که ارز(دولتی) بدهند اما الان وزارت صنعت می‌گوید که ارز به واردات این محصول تعلق نمی‌گیرد.»

با اینکه گوبا به کار بردن لفظ نوار بهداشتی برای مسوولان ایران کار‌آسانی نیست، اما بالاخره یکی کمبود آن را تایید کرده است.

علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران درباره کمبود پوشک بچه و نوار بهداشتی در بازار گفته: «در گزارش‌های بازرسی اتاق اصناف ما هم از کمبود نوار بهداشتی در بازار مطلع شدیم. اما مسئول متولی این امر سازمان حمایت است که باید پاسخ‌گو باشد که چرا و به چه دلایلی این محصول در بازار دچار کمبود شده و چرا این محصول با کمبود تولید مواجه است.»

رئیس اتاق اصناف می‌گوید «باید از سازمان حمایت پرسید که آیا مواد اولیه برای کارخانه‌های تولیدی تامین نمی‌شود و یا اینکه ثبت سفارش لازم در زمان مقرر صورت نگرفته است.»

فاضلی معتقد است که برای رفع این کمبود در بازار باید از کارخانه‌های تولیدی و تولید کالاها در داخل کشور حمایت کرد و اشکالات تولید داخل این محصولات را پیدا کرد و دید آیا ظرفیت تولید در کارخانه‌های کشور برای مصرف داخلی کافی است، یا خیر و در صورت عدم توان تولید باید واردات هدفمند را در دستور کار قرارداد.

پوشک گران‌تر از دلار

کمبود پوشک، برای مادرانی که در ایران مسوول اصلی نگهداری از کودکان هستند، یک معضل واقعی است. آنهایی که قبلا پوشک‌های خارجی می‌‌خریدند، از چند هفته پیش شروع کردند به خرید پوشک ایرانی. اول به این دلیل که پوشک خارجی کم بود، بعد چون قیمت پوشک خارجی ناگهان دو برابر شده. در اینستاگرام، زنی که صفحه پربازدیدی دارد، نوشته که دیگر پوشک خارجی نمی‌خرد چون بچه‌اش باید به پوشک ایرانی عادت کند که کیفیت بالایی ندارد و خیلی از بچه‌ها به آن حساسیت دارند.

حالا برنامه مادران بسیاری پیدا کردن پوشک، خرید و انبار کردن آن است و در صورت امکان شروع پروسه از پوشک گرفتن بچه. یکی از این مادران که دختر یک سال و نیمه‌ای دارد می‌گوید: «باید هرچه زودتر از پوشک بگیرمش. چون هزینه پوشک برای ما خیلی سنگین شده. راستش الان تعداد دفعات عوض کردن پوشک را کم کرده‌ام که کار خوبی هم نیست. تن بچه آسیب می‌بیند و احتمال عفونت هست، اما چاره‌ای نیست. می‌دانم که الان آمادگی حذف پوشک را ندارد، استرس بچه زیاد می‌شود اما مگر چند ماه دیگر می‌توانم با این قیمت‌ها پوشک بخرم؟ بسته‌ای ۷۰ هزار تومان.»

رافونه، زن دیگری که فرزند دوقلو دارد می‌گوید که موضع پوشک از قبل هم برای خانواده آنها یک معضل بوده و حالا تبدیل به یک دغدغه اساسی شده: «دست کم هر بچه روزی چهار تا پوشک مصرف می‌کند. بسته‌ها ۲۴ تایی هستند یعنی هر هفته از یک بسته بیشتر پوشک لازم دارد و ما که دو بچه داریم یعنی ۹ بسته پوشک در ماه، قبلا پوشک را بسته ای ۳۵ هزار تومان می‌گرفتیم و حالا شده ۶۰ تومان. ۵۴۰ هزار تومان ماهانه پول پوشک می‌دهیم. سن بچه‌ها طوری نیست که بتوانم حالا حالاها به از پوشک گرفتن‌شان فکر کنم. آنقدر برایم دغدغه شده که فکر می‌کنم واقعا کهنه گرفتن به سبک قدیم شاید راحت‌تر باشد. حالا بماند که کارم چند برابر می‌شود و هزینه آب و مواد شوینده و … هم اضافه خواهد شد.»

گرانی پوشک گرچه زنان و مردان صاحب فرزند را تحت تاثیر مشابهی قرار می‌دهد، اما رافونه می‌گوید که شوهرم درگیر پیدا کردن پول است، من درگیر خرید، صرفه‌جویی و اضطراب آینده.»

هزینه زن بودن

قاعدگی زنان در ایران هنوز در بسیاری از نواحی و مناطق درگیر با فقر، یک بحران است. تهیه نوار بهداشتی که تا همین اواخر دست کم بسته‌ای دو هزار تومان برای محصول ایرانی هزینه داشت، برای خانواده‌های فقیر و روستایی آسان نبوده و بر مشکلات بهداشتی آنها دامن می‌زد. حالا کمبود و گرا‌ن‌تر شدن نوار بهداشتی نه تنها برای اقشار فقیرتر مشکل است که طبقه متوسط هم آن را بحرانی برای خود ارزیابی می‌کند.

در حالی که در جهان جنبش‌هایی برای کاستن قیمت نواربهداشتی از طریق حذف مالیات بر آن در جریان است و گران بودن این محصول برای زنان هزینه‌هایی ناشی از جنسیت‌شان ایجاد می‌کند، برای زنان ایرانی گران شدن ناگهانی این کالای مصرفی، در مجموعه هزینه خانوار تاثیر زیادی دارد.

حتی احتمال کمبود نواربهداشتی زنان را وا می‌دارد که به دنبال انبار کردن آن باشند و اغلب آنها نمی‌دانند که با خرید چند بسته نواربهداشتی و تا چه زمانی می‌توانند نیاز خود را برطرف کنند. مریم می‌گوید: «شاید خنده‌دار به نظر برسد اما همه چیزهایی که فکر می‌کردیم سرمان نمی‌آید، سرمان آمد. بعضی‌ها شوخی می‌کنند و می‌گویند باید برگردیم به دوران استفاده از پارچه و شست‌وشو، ولی در این شوخی حرفی نهفته است. حتی در دوران احمدی نژاد هم این اتفاق نیفتاد که نواربهداشتی گیر نیاید. موجی بود که‌آمد و رفت، حالا شاید این هم موجی باشد که بیاید و برود.»

پیدا کردن روش جایگزین برای نواربهداشتی، آسان نیست. شیوه‌های قدیمی‌تر به سادگی قابل بازگشت نیستند. محصولات جایگزین مانند فنجان یا کاپ قاعدگی در ایران چندان شناخته شده نیستند و در حالی که چنین محصولی مزایای قابل توجهی از نظر محیط زیستی دارد، اما هزینه تهیه آن در داخل کشور بی‌تاثیر از گرانی ارز نخواهد بود.

فرشته، زنی که کاپ قاعدگی را از خارج از کشور با قیمتی معادل ۲۰۰ هزار تومان تهیه کرده می‌گوید: «بعید می‌دانم دیگر بشود با این قیمت خرید. من تا ۱۵۰ هزار تومان هم در داخل ایران سراغ داشتم اما به گمانم آنها هم با قیمت ارز گران شده باشند.»

تایید این گمان را با تماس با یکی از پخش‌کنندگان این محصول در ایران گرفتیم. پخش کننده این محصول اعلام کرده که قیمت کاپ قاعدگی به دلیل نوسانات قیمت ارز به شکل ریالی مشخص نیست و در حال حاضر هم موجود نیست. در صورت موجود شدن، بنا بر قیمت یورو، ۲۳ یورو خواهد بود. با فرض اینکه قیمت یورو ۱۵ هزار تومان باشد، این محصول هم ۳۴۵ هزار تومان قیمت خواهد داشت و به رغم پردوام بودن، هزینه آن برای اغلب افراد جامعه سنگین است.

فائزه، زنی که دو دختر نوجوان و جوان دارد، می‌گوید: «ما در خانواده سه زنیم و بالا رفتن هزینه نواربهداشتی در خانواده ما اثر دارد. ممکن است برای بعضی‌ها ۲۰ هزار تومان در ماه برای چنین چیزی هزینه زیادی نباشد، اما برای ما که کارگریم، این هزینه بالاست. من خودم صرفه‌جویی می‌کنم، شاید خوب نباشد گفتنش، اما خب دیرتر نوار را عوض می‌کنم، ولی به دخترهایم نمی‌توانم چنین چیزی بگویم. تا حالا حرف خورد و خوراک بود و حالا پای این چیزها به میان آمده که آدم حتی نمی‌تواند بابت‌شان راحت حرف بزند.»

در کنار کمبود و گرانی دارو، مواد غذایی ضروری و سایر کالاها، کمبود و گرانی کالاهای مصرفی بهداشتی، می‌تواند به سرعت سلامت و بهداشت زنان را تحت تاثیر قرار دهد؛ مشکلی که ممکن است به دلیل تابوهای اجتماعی بر روی آن سرپوش گذاشته شود یا سرعتی در حل آن وجود نداشته باشد.