شهزاده سمرقندی – امسال در ۱۱ ماه مارس روزنامه “بخارای شریف” صد ساله می‌شود و دولت تاجیکستان برنامه دارد که جشنی به این مناسبت برگزار کند و این روزنامه را بعد از صد سال دوباره منتشر کند، اما به شکل یک مجله عیدانه.
اولین روزنامه‌ای که در آسیای میانه به زبان فارسی منتشر شد “بخارای شریف” بود.
این روزنامه ۱۱ مارس سال ۱۹۱۲ در امارت بخارا با سردبیری جلال یوسف‌زاده از روشنفکران آن دوران به نشر رسید.
این روزنامه رسانه اصلاح‌طلبان زمان به‌شمار می‌رفت و تمام تلاشش را برای آگاهی بخشیدن به جامعه از وضعیت اقتصادی و فرهنگی همسایگان به خرج می‌داد.
“بخارای شریف” طرفدار “جنبش جدیدی‌ها” دانسته می‌شد، یعنی کسانی که در ترکیه عثمانی درس خوانده بودند و می‌خواستند جامعه خود را از پیشرفت‌های فرهنگی و اقتصادی که در کشور‌های منطقه رخ داده بود آگاهی بخشند.
زبان این روزنامه به فارسی ایران و افغانستان آن زمان بسیار نزدیک بود اما هم‌زمان تلاش می‌کرد که آن را به زبان محلی نزدیک‌تر نگه دارد تا فاصله زیادی بین آنها و مردم به وجود نیاید.
این روزنامه در طی یک سال محبوبیت زیادی بین مردم بخارا پیدا کرد و این در دورانی‌ست که همه سواد خواندن نداشتند.
در یادداشت‌های صدرالدین عینی از طرفداران “جریان جدیدیه” صحنه‌های دست به دست شدن این روزنامه هم به تصویر کشیده شده است و مثلاً از صحنه‌ای یاد می‌کند که جوانی کم‌سن و سال این روزنامه را برای موی‌سفیدان محل می‌خواند و گاهی هم جمله‌های نافهمای آن را معنی می‌کند و یا “بخارای شریف” برای زنانی قرائت می‌شود که در “حولی”ها دور هم نشسته‌اند و دختر و یا پسر جوانی “کنده کنده” این روزنامه را می‌خواند.
“بخارای شریف” اولین پدیده مدرن در امارت بخارا بود و دشمنان کمی هم نداشت. بار‌ها تلاش شده است که از انتشار این روزنامه جلوگیری شود.
سید میر محمد امیر عالم خان، امیر بخارا
این روزنامه با فرمان سید میر محمد امیر عالم خان، امیر بخارا نشر شده و با فرمان او بود که میرزا جلال یوسف‌زاده را که با روزنامه‌نگاری آشنایی نزدیک داشت، از قفقاز دعوت کرده بودند تا به عنوان مسئول محتوایی این روزنامه شروع به کار کند.
منفعت امیر بخارا برای انتشار این روزنامه این بود که برای خرید و فروش پنبه بین امارت بخارا و روسیه تزاری می‌توانست نقش مهمی داشته باشد و از آن طرف روس‌ها نیز از انتشار روزنامه‌ای که بتواند اهداف روسیه را بین مردم بخارا بپراکند به شدت طرفداری می‌کردند و حتی علاقه‌مند به کمک مالی برای انتشار آن بودند.
اما یکی از دلایلی که مردم محافظه‌کار بخارا از امیر رنجیده و یا دقیق‌ترش ناامید شده بودند انتشار این روزنامه بود.
روزنامه‌ای که به جوانان بخارا میدان بیشتر می‌داد و دید و اندیشه آنان را بین مردم عادی گسترش می‌داد.
جامعه سنتی آن دوران اینگونه آگاهی فرهنگی و رو باز بودن با تغییرات در جامعه را تاب نداشت. از اینجاست که نویسندگان این روزنامه با استفاده از نامهای مستعار مقاله‌های خود را منتشر می‌کردند. یکی از دعواهای شدید “جدیدی”ها با آخوند‌های بخارا بر سر اصلاح نظام آموزش در مکتب‌خانه‌ها بود.
این روزنامه همگی ۱۵۳ شماره منتشر شد و در ۲ ژانویه ۱۹۱۳ بعد از تهدید روسیه تزاری به امیر سید میر محمد امیر عالم خان، آخرین امیر بخارا متوقف شد. سردبیر روزنامه نامهای دریافت کرد که در آن چنین نوشته شده بود: “موافق خواهش اعلیحضرت امیر بخارا از همین روز اعتبار نشر بخارای شـریف… ممنوع می‌شود.” اما این نامهای بود که نماینده روسیه در بخارا نوشته بود.
این تاریخچه دوره اول روزنامه “بخارای شریف” است در آسیای میانه. در سال‌های اخیر بعد از مستقل شدن جمهوری تاجیکستان از روز انتشار این روزنامه به عنوان روز مطبوعات در تاجیکستان یاد می‌شود.
“بخارای شریف” بعد از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ دوباره نشر شد اما این‌بار به خط سیریلیک که در منطقه رایج بود. اما تنها تا سال ۲۰۰۳ دوام آورد و باز برای دومین بار ممنوع‌النشر شد.
بخارای شریف، روزنامه‌ای که اندیشه تجددخواهانه جوانان را میان مردم می‌برد
بعد از تعطیل دوباره این روزنامه که در رشد فرهنگی آسیا میانه نقش مهمی داشته و توانسته بود اتحادی بین “جوانبخاریان” به وجود آورد، حرف و گفت‌وگو‌هایی بین روشنفکران فارسی‌زبان مقیم اروپا به وجود آمد تا آن را در خارج از آسیای میانه و به صورت آنلاین ادامه دهند که متأسفانه به خاطر پیدا نشدن پشتبان مالی به جای نرسید.
با این وجود دولت تاجیکستان ۱۱ ماه مارس جشن گسترده‌ای خواهد داشت برای تجلیل روز انتشار این روزنامه که حال دیگر ناموجود است. اما روزنامه‌ای که یاد آن تا زمانی که در تاجیکستان روز مطبوعات تغییر نکند سالی یک‌بار ورد زبان‌ها خواهد شد و یادآور دوران جدیدیه و تلاش و مبارزه‌های “جوانبخاریان” با آخوند‌های امارت بخارا خواهد بود. آخوند‌هایی که روسیه تزاری ترجیح داد برای سرکوب مردم از آنها استفاده کند و به روزنامه اصلاح‌طلبی چون “بخارای شریف” میدان ندهد.
اگر در این روز در تاجیکستان هستید و شاهد این بزم می‌شوید لطفاً عکس و تصویر‌هایی که احتمالاً از آن خواهید برداشت را برای ما بفرستید و ما را نیز از دیده‌های خود آگاه کنید.
ایمیل گزارشگر:
[email protected]
در همین زمینه:
::برنامه “با همسایگان ” از شهزاده سمرقندی در رادیو زمانه::
:: Рузномаи “Бухорои Шариф”::