درحالی که برنده انتخابات اخیر برای تشکیل دولت آماده می‌شود، پاکستان عملاً در میانه مسابقه زورآزمایی تهران و ریاض گیر افتاده است.
عمران خان برنده انتخابات پاکستان شده است، اما در خصوص سیاست خارجی انتظار چه چیزی را می‌توانیم داشته باشیم از بازیکن کریکتی که به یک سیاست‌مدار تبدیل شده؟
عمران خان یک پوپولیست است که کارزار انتخاباتی‌اش بر اوضاع داخلی و مبارزه با فساد متمرکز بود. پاکستان اکنون مدت‌هاست که از یک سیاست خارجی سازنده و تعیین‌کننده در قبال مسائل خاورمیانه بی‌بهره بوده است. آیا خان می‌تواند در کاری موفق شود که دیگران در آن ناکام بوده‌اند؟
مخاطبان در طول نطق تلویزیونی او خطاب به ملت با شمه‌ای از مواضع بین‌المللی او آشنا شدند؛ در این نطق او وارد مسئله رقابت بین ایران و عربستان سعودی شد و گفت:
«ما خواستار بهبود روابط با ایران هستیم. عربستان سعودی نیز دوستی است که همواره در زمان سختی‌ها کنار ما ایستاده است. هدف ما آن است که هر کاری ازمان ساخته است برای برقراری صلح و آشتی در خاورمیانه انجام دهیم. ما می‌خواهیم این نقش را ایفا کنیم. [علیرغم] این تنش‌ها، این نزاع میان همسایگان، ما می‌خواهیم آنها را کنار یکدیگر قرار دهیم.»
ایجاد تعادل
واقعیت روی زمین اما با این ایده کاملاً متفاوت است، به ویژه با توجه به آنکه پاکستان عملاً در میانه مسابقه زورآزمایی بین ایران و عربستان گیر افتاده. جیمز دورسی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر، می‌گوید:
«به شیوه‌های گوناگونی، پاکستان از مدت‌ها پیش سعی در برقراری توازن کرده است، و البته این ایجاد تعادل کار دشواری است. نفوذ سعودی‌ها نه وفقط در سطح حکومت که در بطن جامعه نیز هست. پاکستان عملاً در یک موقعیت بسیار دشوار و پیچیده قرار دارد.»
صدها هزار پاکستانی در صنعت عظیم ساخت‌‌وساز عربستان و سایر مشاغل خدماتیِ کم‌درآمد تحت کنترل پادشاهی سعودی مشغول به کارند. به‌لحاظ تاریخی، پاکستان رابطه نزدیکی با عربستان دارد که از جانب آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها تقویت شده است. پاکستان کشوری بسیار مطیع تلقی می‌شود؛ عربستان کمک‌های مالی زیادی به پاکستانی‌ها کرده و علاوه براین در پروژه‌های مربوط به سلاح‌های هسته‌ای‌شان سرمایه‌گذاری می‌کند.
اینکه چگونه ممکن است پاکستان بتواند بین دو دولت قدرتمند منطقه تعادل ایجاد کند، به قابلیت مانور دیپلماتیک آن کشور بستگی خواهد داشت. مقامات عربستان و امارات پیروزی خان را به او تبریک گفته و اشاره کرده‌اند که پاکستان — با توجه به موقعیت استراتژیک‌اش در همسایگی ایران — از اهمیت بالایی نزد کشورهای حوزه خلیج برخوردار است. در همین حین، ایران نیز با ارسال نامه سرگشاده‌ای خواستار تقویت همکاری‌ها با حکومت جدید خان شده است.
مایکل کوگلمان، معاون مدیر مرکز ویلسون و تحلیلگر مسائل آسیای جنوبی، می‌گوید:
«یکی از مسائل قابل‌توجه پیام عمران خان در خصوص سیاست خارجی اظهارات صریحاً جانب‌دارانه او در قبال ایران بود. مدت‌ها بود که یک مقام ترازاول پاکستانی این چنین از ایران حمایت نکرده بود.»
عارف رفیق، استاد مهمان مؤسسه خاورمیانه، خاطرنشان می‌کند که عمران خان همچنین موضع‌گیری بسیار صریحی در مخالفت با پیوستن به ائتلاف به‌رهبری عربستان در جنگ یمن کرده است.
پیوندهای دوجانبه
پاکستان قصد دارد وام ۱۲ میلیار دلاری‌ای از صندوق بین‌المللی پول درخواست کند، امری که آمریکا ازپیش در مخالفت با آن هشدار داده است. موقعیت برای پاکستان پیچیده‌تر نیز خواهد شد اگر این کشور با جدیت بیشتری دست دوستی به سوی ایران دراز کند.
عارف رفیق می‌گوید که در بحبوحه وضعیت متزلزل اقتصاد پاکستان، وام‌ها و سرمایه‌گذاری‌های عربستان نقشی حیاتی دارند. شعبه عربستان بانک توسعه اسلامی اخیراً وامی به ارزش ۴,۵ میلیارد دلار در اختیار پاکستان قرار داده است. به‌زعم این تحلیلگر، پاکستان دارد «با آتش بازی می‌کند و وام عربستان سعودی بسیار حیاتی است». با این حال، جیز دورسی معتقد است که چنین وام‌هایی «چاره‌هایی سطحی و موقتی هستند که تبعات سیاسی هنگفتی با خود به همراه می‌آورند.»
با توجه به وضعیت اسف‌بار اقتصاد پاکستان، آیا اصلاً برای خان مقدور است که به‌لحاظ سیاسی بی‌طرف باقی بماند؟ سیاست‌های پاکستان به تشکیلات نظامی این کشور وابسته است که برای پیروزی خان لابی کرد و البته از متحدان سرسخت عربستان سعودی است. یکی از فرماندهان بازنشسته ارتش موافقت کرده که ریاست «ناتوی اسلامی» را برعهده بگیرد که ائتلافی نظامی به رهبری عربستان است.
در عین حال، ادعایی وجود دارد مبنی‌بر آنکه عربستان سعودی شروع به تأمین مالی مدارس مذهبی‌ای در بلوچستان کرده که از قرار معلوم مأمن و پناهگاه جنگجویان مخالف ایران هستند.
تشکیلات نظامی
از دید بسیاری، تدابیر اتخاذشده برای مقابله با شورشیان مخالف شیعیان در مرز بلوچستان با موافقت خاموش و تلویحی تشکیلات نظامی همراه بوده است که تصمیم‌گیرنده واقعی در مورد سیاست خارجی محسوب می‌شود.
به‌زعم عارف رفیق، پاکستان بین دو «کشور سنگین‌وزن جهان اسلام» گیر افتاده است. حال این کشور باید مشی قاطعانه‌ای را در پیش بگیرد و موقعیت استراتژیک قدرتمندش را محقق کند.
مایکل کوگلمان می‌گوید: «وقتی همه راه‌های دیگر بسته باشد، خان، مانند تمام اسلافش، و همچنین ارتش، آرام و بی‌سروصدا در جبهه عربستان باقی خواهند ماند.»