مصطفی رحمانی فضلی وزیر کشور، اروپا را تهدید کرده بود که کافی‌ست یک دقیقه چشمانش را روی هم بگذارد تا هزاران پناهجوی افغانستانی از ایران خود را به مرز اروپا برسانند. رحمانی فضلی تنها سیاستمداری نیست که مرزهای باز را با اظهارات و صحنه‌آرایی‌هایی پوپولیستی به چالش می‌کشد. یک نویسنده آمریکایی و کارشناس علوم سیاسی به نام وندی براون در اثری پژوهشی با عنوان «دولت‌های احاطه شده در میان دیوار»، این پدیده نه چندان نوظهور در سیاست‌های راست افراطی در جهان را بررسی کرده است.
رحمانی فضلی، وزیر کشور هفته گذشته برای تحت فشار قرار دادن دولت‌های اروپایی در زمینه تعهداتشان در قبال ایران در چارچوب توافق هسته‌ای گفته بود:
« ٣ میلیون مهاجر در ایران هستند و ایران به آن‌ها نگاه انسانی دارد و جلوی آن ایستاده است. اگر این نگاه نباشد کافی است ٢۴ ساعت وزیر کشور غفلت کند تا هزاران پناهنده و چند تن ماده مخدر از مرزها عبور کند.»
در همان حال گزارش‌هایی در رسانه‌های داخلی منتشر شده مبنی بر آنکه با سقوط ارزش ریال در برابر دلار آمریکا، مهاجران افغانستانی به دلخواه خود ایران را ترک می‌کنند و به کشورشان بازمی‌گردند. اینگونه اظهارات و صحنه‌آرایی‌ها را رحمانی فضلی از دیگران آموخته است. بعد از درخواست ترامپ برای ساختن دیواری در مرز آمریکا با مکزیک، در سراسر حوزه شنگن، دیوارهای مرزی سر برمی‌آورند: در بلغارستان، مجارستان، کاله و ملیلا و کوتا در اسپانیا، همینطور در مرز بین نروژ و روسیه بحث احداث دیوار داغ است. دیوار مرزی اسرائیل با نوار غزه همچنان سبب اعتراض ساکنان غزه است که بنا به گزارش سازمان ملل متحد عملاً از نظر کیفیت زندگی غیر قابل سکونت شده است. عربستان سعودی هم قصد دارد برای حفاظت از مرزهایش در برابر مهاجران از کشورهای فقیر و ناآرام دیوار مرزی احداث کند. دیوار مرزی بین ازبکستان و قرقیزستان، تایلند و مالزی، کنیا و سومالیا و همینطور دیواری در مرز هند و بنگلادش و هند و پاکستان که حتی از فضا هم قابل مشاهده است، کمتر از دیوارهای کشورهای اروپایی در رسانه‌ها خبرسازند.
وندی براون، نویسنده آمریکایی و کارشناس علوم سیاسی پدیده احداث دیوار در مرزها را در یک اثر پژوهشی به نام «دولت‌های احاطه شده در میان دیوار» بررسی کرده است. (از این نویسنده در ایران کتاب «آیا نقد سکولار است» منتشر شده – نشر نی)
براون اعتقاد دارد که دیوارکشی به عنوان صحنه آرایی راست افراطی در یک متن جهانی قابل مطالعه است. به نظر او برخلاف آنچه که راست افراطی ترویج می‌کند، احداث دیوارهای مرزی نه برای تقویت مرزهاست و نه نشانه‌ای است از تقویت «دولت ملی»، بلکه بیش از آن، واکنشی است به ضعف و فترت ملی‌گرایی در جهان. براون استدلال می‌کند که دیوارهای مرزی بر خلاف سابق دولت‌ها را از تعرض دولت‌های دیگر حفاظت نمی‌کنند، بلکه تنها وظیفه آن‌ها حفاظت دولت است از مهاجران غیرقانونی از کشورهای فقیرتر و در این معنا، محافظت دولت در یک جنگ نابرابر از حریفی که مطلقاً مقتدر نیست.
براون می‌گوید به دلایل یاد شده هزینه احداث دیوار مرزی در تناسب با فایده آن نیست. روش‌های ارزان‌تر و ساده‌تری برای جلوگیری از مهاجرت انسان‌های فقیر به کشورهای غنی وجود دارد:
«افراد و گروه‌های مهاجران را می‌توان به سادگی با فن‌آوری‌هایی که برای زیر نظر گرفتن اشخاص وجود دارد، و با گشت‌های منظم مرزبانان از عبور از مرزها بازداشت و مسیر و جهت حرکت آن‌ها را به سوی دیگری منحرف کرد.»
به نظر براون، به همین سبب احداث دیوار مرزی با تکیه بر کهن‌الگوی «دیوار» تمثیل و نمادی است از «ملت دورافتاده در عصر گلوبالیسم.» براون پا را از نشانه‌شناسی هم فراتر می‌گذارد و با استناد به نظریات فروید می‌گوید که «دیوار» فایده دیگری هم برای سیاستمداران راست افراطی در جهان دارد: مکانیزم دفاعی «انکار» برای مسدود کردن واقعیت بیرونی به قصد تسکین اضطراب از رویارویی با چالش‌های گلوبالیسم که گاهی مانند به کارگیری مهاجران مکزیکی برای تحکیم مرزهای آمریکا با مکزیک توسط شرکت آمریکایی «گلدن استیت فنس کمپانی» جنبه شوخی و مضحکه هم پیدا می‌کند.
براون یک قدم هم جلوتر می‌رود و تعبیر فرویدی دیگر ارائه می‌دهد که برای ما ایرانی‌ها بسیار آشناست: «نفوذ» یا «رخنه» در تعبیر او یک امر مردانه است و به آلت رجولیت ربط می‌یابد در حالی که نفوذپذیری مطابق با این تفسیر یک امر زنانه است. از این نظر احداث دیوار مرزی را می‌توان واکنش راست افراطی در برابر تهدید مردانگی نیز در نظر گرفت.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۶۶ تاکنون بی‌وقفه خواهان جلوگیری از «نفوذ» و «رخنه» شده است. در یکی از آخرین موارد این اظهارات، خامنه‌ای گفته بود:
« در جنگ نفوذ -اینها همه جنگ است- در همه اینها قضیه این است: باید حدس بزنید دشمن چه‌کار می‌خواهد بکند.»
بیشتر بخوانید:
آنقدر که در ایارن از دیوارسازی ترامپ در مرز مکزیک و یا دیوار حائل اسرائیل-فلسطین صحبت می شود، از دیوارکشی در مرزهای خود ایران صحبت نمی شود. هم اکنون در مرز کردستان ایران و کردستان ترکیه دیوار در حال ساخت است که توسط رژیم اردوغان و یا همکاری رژیم جمهوری اعدامی ساخته می شود. در مرز با افغانستان هم خود رژیم ایران در حال ساخت دیوار است. رژیم تورکیه همچنین در حال ساخت دیوار در مرز کردستان ترکیه با کردستان عراق و کردستان سوریه است که تقریباً این دیوارها ساخته شده اند و به این ترتیب کردستان با این دیوارها به چهاربخش غیرقابل نفوذ یا چهار زندان تبدیل می شود. چرا روشنفکران ما بیشتر از آنکه در جغرافیای خود به سر ببرند، در اروپا و آمریکای شمالی سیر می کنند؟ وقتی راست افراطی در ایران همواره بر سر کار بوده و در ترکیه هم همچنین، چه نیازی به دلالت آوردن از اروپای غربی است!!
کارو / 17 July 2018
کارو گرامی،
شاید به این دلیل که وندی براون یک پژوهشگر آمریکایی درباره دیوارهای مرزی کتاب نوشته و نه یک پژوهشگر کرد، ترک یا ایرانی.
فرهنگ زمانه / 17 July 2018