اعتراض دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، هرچند در مقایسه با فرازهایی چون ۱۸ تیر ۱۳۸۷ یا ۲۵ خرداد ۱۳۸۸ ابعاد به مراتب کوچک‌تری دارد، اما ویژگی‌هایی دارد که می‌توان آن را برگ جدیدی در تاریخ جنبش دانشجویی ایران دانست.
دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران روز یکشنبه، ۲۷ خرداد / ۱۷ ژوئن از فرصت مراسم خاک‌سپاری محمد امین قانعی‌فرد، جامعه‌شناس ایرانی استفاده کردند و اعتراض خود را در دانشکده علوم اجتماعی و با حضور استادان و اعضای هیئت علمی این دانشکده آغاز کردند.
این دانشجویان با در دست داشتن پلاکاردهای اعتراضی از استادهای علوم اجتماعی خواستند که سکوت خود را در برابر این احکام سنگین بشکنند. روی پلاکاردهای دانشجویان شعارهایی از این دست نوشته شده بود: «دانشجو مجرم نیست»؛ «تسلیت دانشگاه، تسلیت دانشجو». #اساتید_سکوت شعار و هشتگی بود که دانشجویان و حامیان آنها در شبکه‌های اجتماعی برای انتقاد از استادان دانشگاه که در تنش‌ها و ناآرامی‌های اخیر ایران سکوت پیشه کرده بودند، استفاده کردند.
روز ۲۷ خرداد دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی یکی از امتحانات را به شکل صددرصدی تحریم کردند و دیگر امتحانات آن روز هم با تعداد اندکی از دانشجویان برگزار شد.
خبر محکومیت علی مظفری، دانشجوی انسان‌شناسی دانشگاه تهران و سینا عمران، دانش‌آموخته رشته مترجمی زبان آلمانی دانشگاه تهران به هشت سال حبس تعزیری، دو سال ممنوع‌الخروجی، محرومیت از فعالیت سیاسی و محرومیت از حضور در احزاب و گروه‌های سیاسی و فضای مجازی و رسانه‌ها و مطبوعات که چند روز قبل منتشر شد، جرقه اعتراض‌های دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی بود. در مجموع برای فعالان دانشگاه تهران در دادگاه‌هایی چند دقیقه‌ای و غیرعلنی حکم بیش از ۱۵ سال حبس صادر شده است. دو تن از آنها هم منتظر برگزاری دادگاه خود هستند.
گفت‌وگو با یک فعال دانشجویی
یکی از شرکت‌کنندگان و سازماندهیکنندگان این اعتراض‌ها، در خصوص علت و شیوه و آینده این اعتراض‌ها با رادیو زمانه مصاحبه کرد. برای حفظ امنیت این دانشجو، از او با عنوان “دانشجوی اجتماعی” نام می‌بریم.
■ تهدید و فشار مضاعف از دی ماه
این فعال دانشجویی در پاسخ به این که چه شد که دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی تصمیم به اعتراض گرفتند، می‌گوید:
«از زمان اعتراضات دی ماه فعالان صنفی و دانشجویی تحت فشار مضاعف قرار گرفتند. در حین اعتراضات سراسری در دی ماه دانشجویان و به‌خصوص دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی تهران به شکل گسترده بازداشت شدند. اما بازداشت‌ها و فشارها به آن زمان محدود نماند و دانشجویان بعدها و تا همین امروز مدام بازداشت، احضار، بازجویی و تهدید می‌شوند. در این مدت به دلیل فشارها دانشجویان هیچ‌کاری نمی‌توانستیم بکنیم جز پیگیری وضعیت از طریق نامه‌نگاری و فعالیت رسانه‌ای.»
به گفته “دانشجوی اجتماعی”، صدور احکام فعالان دستگیر شده در دی ماه، یک شوک برای فعالان دانشجویی ایران بود. دانشجویان معترض ضمن این که تاکید می‌کنند که بازداشت و محاکمه فعالان دانشجویی را از اساس نامشروع و غیرقابل قبول می‌دانند، معتقدند این احکام به طور غیرمنتظره‌ای سنگین هستند، آن‌قدر که صداهایی از خود دولت و مجلس هم در اعتراض به شدت این حکم‌ها بلند شده است. از جمله شهیندخت مولاوردی، دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی از این احکام انتقاد کرده و نسبت به تجدیدنظر در آنها ابراز امیدواری کرده است. او گفته: «اقدام خاصی پیش از صدور احکام انجام نشده است، اما بعد از اینکه متوجه شدیم احکام سنگینی صادر شده است، پیگیری‌هایی را آغاز کردیم.» همچنین محمدرضا تابش، نماینده مجلس از فراکسیون اصلاح‌طلبان، از صدور این احکام ابراز تعجب کرده است.
■ جرم: اعتراض به پولی شدن سرویس‌ها
معترضان اما دلیل دیگری هم برای خشمگین شدن از این احکام دارند: این احکام مستند به فعالیت‌هایی هستند که درون دانشگاه انجام شده‌اند، از جمله فعالیت‌های صنفی. برای مثال از جمله علت‌های محکومیت لیلا حسین‌زاده، دانشجوی دانشگاه تهران به شش سال زندان، «تجمع در برابر دفتر رئیس دانشگاه در اعتراض به پولی شدن سرویس‌های دانشگاه، راه‌اندازی کانال تلگرام در اعتراض به طرح کارورزی و آغاز تحصن ۹ دی در کوی دانشگاه» است.
“دانشجوی اجتماعی” می‌گوید:
«لغو کامل این احکام مطالبه اصلی ماست. به همه این اتهامات باید داخل دانشگاه رسیدگی شود. بازگشت این پرونده‌ها به دانشگاه و رسیدگی به آنها در چارچوب دانشگاه و وزارت علوم مطالبه دانشجویان معترض است.»
«پس از این صحبت‌هایی در مورد تحریم امتحانات و تجمع در لابی دانشکده علوم اجتماعی شد، خیلی از فعالان به شکل تلفنی تهدید شدند. نمی‌دانیم تماس‌ها از طرف کدام نهاد بود، از حراست دانشگاه بود یا از طرف نهادهای امنیتی مانند وزارت اطلاعات. البته فرق زیادی هم میان این‌ها نمی‌بینیم.»
“دانشجوی اجتماعی” ادامه می‌دهد که این تماس‌ها خللی در اراده اعتراضی دانشجویان ایجاد نکرد و نهایتا امتحانات در روز یکشنبه ۲۷ خرداد خرداد تحریم شدند.
روز بعد دانشجویان به تجمع خود در لابی دانشکده ادامه دادند که به حضور تعدادی از اساتید دانشکده در تجمع ختم شد. مهدی اعتمادی، سیدضیاء هاشمی، یوسف اباذری، محمدرضا جوادی‌یگانه، محمد توکل، مهدی منتظر قائم، موسی عنبری، روح‌الله نصرتی، هوشنگ نایبی، محسنی تبریزی، عبدالله بیچرانلو، تقی آزادارمکی، علیرضا دهقان، مریم رفعت‌جاه، زهره انواری، زهرا فرضی‌زاده، احمد فیروزآبادی، عبدالحسین کلانتری و زهره انواری از جمله اساتیدی بودند که به میان دانشجویان رفتند و تلویحا یا تصریحا از آنها حمایت کردند.
■ از شورای صنفی تا بسیج دانشجویی و نمایندگی خامنه‌ای
اعتراض‌های اخیر هرچند به ابتکار اعضای شورای صنفی و دوستان و حامیان آنها آغاز شدند، اما به شکلی غیرمنتظره و بی‌سابقه مورد حمایت سایر طیفهای سیاسی حاضر در دانشگاه هم هستند، هرچند به گفته سازماندهیکنندگان ماهیت این اعتراضات همچنان صنفی و در جهت تحقق حقوق دانشجویان است.
به گزارش ایرنا حتی نماینده “نهاد رهبری” در دانشگاه هم روز دوشنبه ۲۸ خرداد در جمع دانشجویان حضور یافت. فرج‌الله تازه‌کندی، نماینده خامنه‌ای در دانشکده علوم اجتماعی در این تجمع گفت: «پیشنهاد خود ما این بود که بسیاری از این مسائل در کمیته انضباطی دانشگاه پیگیری شود و تا جایی که جرمی غیر دانشجویی نباشد، قوه قضاییه وارد عمل نشود. خواسته ما بازگشت پرونده‌های دانشجویان به کمیته‌های انضباطی دانشگاه‌هاست و هر تصمیمی در کمیته انضباطی که متشکل از مسئولین دانشگاه، اساتید و نماینده دانشجویان گرفته شود، لازم‌الاجرا است.»
همچنین اعتمادی‌فر، از اساتید بسیجی، در این تجمع گفت: «ما با بسیج اساتید کل کشور نیز هماهنگ هستیم. آنها نیز پیگیر هستند که چندین رابط با قوه قضاییه پیدا کنند تا بتوانند به دانشجویان کمک کنند و در نتیجه قرار بر آن شد که سازمان بسیج اساتید کل کشور کمک کنند و تلاش‌هایی در این زمینه داشته باشند.»
“دانشجوی اجتماعی” به رادیو زمانه می‌گوید:
«همه طیفهای سیاسی حاضر در دانشگاه از این تجمع‌ها و اعتراض‌ها به شکلی حمایت می‌کنند و این در تاریخ اعتراضات جنبش دانشجویی اگر بی‌سابقه نباشد، کم‌سابقه است.»
به گفته او البته مطالبات طیفهای متفاوت، یکسان نیست:
«بسیج و طیفهای اصول‌گرا و نزدیک به حاکمیت خواهان توضیح دقیق و شفافیت قوه قضائیه در مورد این احکام هستند. آنها هم مثل ما می‌خواهند پرونده‌ها در وزارت علوم بررسی شوند. اما ما خواهان لغو کامل و قطعی این حکم‌ها هستیم.»
روز چهارشنبه، ۳۰ خرداد، سارا شریعتی، استاد دانشکده علوم اجتماعی و فرزند علی شریعتی، در میان دانشجویان حضور یافت و صراحتا گفت این احکام باید لغو شوند و نه این که تخفیف بخورند. سارا شریعتی همچنین به حضور طیفهای گسترده در اعتراض‌ها اشاره کرد: «اینکه آدم‌های متفاوت با دیدگاه‌های متفاوت کنار هم نشسته‌اند و از زندگی دانشجویی دفاع می‌کنند مهم است. اگر این اتفاق در گذشته رخ می‌داد، ما با تجربه حمله به کوی دانشگاه روبه‌رو نمی‌شدیم، شانزده آذر و هجده تیری اتفاق نمی‌افتاد.»
■ شکست سکوت
باز شدن پای اساتید به این اعتراض‌ها که از خواسته‌های اولیه دانشجوها و حامیان آنها بود، از دیگر نقاط عطف این حرکت است. “دانشجوی اجتماعی” به زمانه می‌گوید:
«در تاریخ دانشکده علوم اجتماعی بی‌سابقه بوده است که اساتید در میان دانشجویان معترض و تجمع‌کننده حضور پیدا کنند. هرچند ما به اساتید اعتماد نداریم و به آنها خوش‌بین نیستیم. من معتقدم آنها به‌خاطر تهدید شدن موقعیت خودشان به جمع ما آمدند. اما دانشجویان تصمیم گرفتند یک‌بار دیگر به آنها فرصت بدهند.» او می‌گوید لغو امتحانات به این شکل و در این ابعاد در دانشکده علوم اجتماعی سابقه ندارد و باعث تعجب اساتید از قدرت سازماندهی و جنبش دانشجویان شده است: «تعجب آنها از قدرت دانشجویان بود که پای آنها را به اعتراضات باز کرد.»
به گفته این فعال دانشجویی استادان دانشکده ابراز امیدواری کرده‌اند که احکام تخفیف بخورند و کاهش پیدا کنند. او ادامه می‌دهد که
«حالا دیگر نمی‌توانیم از عبارت “اساتید سکوت” استفاده کنیم. فشارها و اعتراض‌های ما باعث شد اساتید بالاخره سکوت‌شان را بشکنند.»
یکی دیگر از خواسته‌های صریح دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی، حضور وزیر علوم در جمع دانشجویان است. آنها می‌خواهند شخص وزیر علوم در مورد وضعیت دانشجویان محکوم و همچنین دانشجویانی که منتظر دادگاه هستند، توضیح بدهد. اما به جای وزیر، غلام‌رضا غفاری، معاون فرهنگی‌اش روز چهارشنبه، ۳۰ خرداد به دانشکده علوم اجتماعی رفت و ضمن اذعان به این که احکام صادره ناعادلانه هستد، به دانشجویان قول پیگیری داد.
■ ادامه اعتراضات؟
رخوت بعد از سرکوب ۸۸ جنبش دانشجویی تازه داشت از بین می‌رفت و دانشجویان به سختی و کم‌کم در فقدان تشکل‌های سیاسی داشتند خودشان را در غالب شوراهای صنفی سازماندهی می‌کردند که اعتراضات دی ماه اتفاق افتاد و حاکمیت رویه‌ای خشن و سرکوبی بی‌سابقه نسبت به جنبش دانشجویی پیش گرفت. اولین قربانی این رویه خشن، دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بودند.
اعتراض‌های دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی، به برخی از دیگر دانشگاه‌ها هم کشیده شده است. دانشجویان دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین تهران تجمعی در حمایت از معترضان دانشکده علوم اجتماعی شکل داده‌اند و فعالان برخی دانشگاه‌ها، از جمله شیراز، نوشیروانی بابل، علامه‌طباطبایی و … بیانیه داده‌اند.
دانشجویان معترض دانشکده علوم اجتماعی به غفاری، معاون وزیر علوم تا روز سه‌شنبه، ۵ تیر فرصت داده‌اند که به دانشجویان گزارش دهد که وزارت علوم برای لغو احکام قضایی دانشجویان چه کرده است. به گفته دانشجویان، اگر وزارت علوم تا روز سه‌شنبه گزارش ندهد، اعتراضات و تحریم امتحانات در دانشکده علوم اجتماعی از سر گرفته خواهد شد.
“دانشجوی اجتماعی” به زمانه می‌گوید:
«گذشته از این که این اعتراضات به مطالبه اولیه خود، یعنی لغو احکام دست پیدا بکنند یا نه – که ما معتقدیم می‌کنند-، همین زنده شدن دوباره جنبش دانشجویی بعد از رخوت پسا ۸۸ و سرکوب دی‌ماه، همراهی تمام طیفهای سیاسی دانشگاه بر سر مطالبه‌ای مشترک و دانشجویی و حمایت اساتید از اعتراض‌های دانشجویان دستاوردهای مهمی هستند. اگر وزارت علوم گزارش ندهد، ما اعتراض‌ها دوباره از سر می‌گیریم. شکل و شدت آن باید بین فعالان به بحث گذاشته شود.»
به گفته او، جنبش دانشجویی از میان همه فشارها و سرکوب‌ها عبور کرده و راه خود را پیدا کرده است و توان خود را در بزنگاه‌هایی مانند دی ماه ۹۶ بار دیگر نشان خواهد داد.