هوای شهری سیاه از آلودگی بشود، می‌گویند تازه شبیه به پکن شده. پایتخت چین، سال‌هاست که نماد آلودگی هوای جهان است. هرچند در چند سال اخیر، دهلی نو، در شدت هوای بد، دارد جایگاه پکن را می‌گیرد. درحقیقت، پکن در فهرست اخیر سازمان بهداشت جهانی، در میان اصلی‌ترین شهرهای آلوده جهان قرار ندارد.
بااین‌وجود، وقتی به نقشه سازمان بهداشت جهانی در موضوع آلودگی هوا نگاه کنید، کثیف‌ترین هوای جهان از شرق چین تا غرب آفریقا، در سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفته است. آمریکای شمالی، شمال اروپا و بخش‌هایی از غرب اروپا، در کمال تعجب، در نقشه این سازمان، وضعیت آب و هوایی متعادل‌تری دارند. چرا؟ چون چند دهه است قانون‌های سفت و سختی در موضوع آلایندگی هوا در این کشورها وضع و اجرایی شده است.
هوای تهران برای ایرانی‌ها، سمبل کثیفی است و این شهر، در میانه آلوده‌ترین کشورهای جهان قرار گرفته، ولی با وجود وضعیت فاجعه‌بار آلودگی هوایش هنوز در فهرست اصلی‌ترین شهرهای کثیف دنیا قرار ندارد.
پکن امسال البته روزهای خیلی کمتری را در وضعیت هشدار آلودگی هوا نسبت به سال‌های گذشته گذراند. از دولت تا مردم، همه متوجه ناگواری وضعیت هوا شده‌اند و هر دو طرف، تلاش می‌کنند تا راه‌حل‌هایی برای رودررویی با هوای کثیف پیدا کنند.
راه‌حل دولتی: تعطیلی، سرمایه‌گذاری و تغییر
حال هوای پکن بد بشود، دولت اول از همه حمل و نقل اتومبیل‌ها را محدود می‌کند. سپس کارخانه‌ها، مدرسه‌ها و پروژه‌های ساخت و ساخت را برای چند روزی تعطیل می‌کند تا دوباره هوا خوب بشود. درست شبیه به شهرهای بزرگ ایران، مثل تهران که مرتب شاهد تعطیلی‌های پیش‌بینی نشده هستند.
هرچند در کنار این برنامه‌های کوتاه‌مدت، دولت چین، بیشترین سرمایه‌گذاری در میان کشورهای جهان در تولید انرژی‌های نوین را دارد. همچنین، به تدریج جوامع مختلف در شهرهای کوچک و بزرگ یا روستاهای این سرزمین، از مصرف ذغال‌سنگ رهایی پیدا می‌کنند و به جای آن انرژی‌های پاک مصرف می‌کنند.
دولت برنامه گسترده‌ای برای بازنشستگی ماشین‌های قدیمی حاضر در حمل و نقل دارد و هر سال، ده‌ها هزار اتوموبیل، اتوبوس یا کامیون و وانت، اوراق می‌شوند. بتدریج شرایط برای حرکت با ماشین‌های الکترونیکی بهتر از قبل می‌شود.
شاید برای همین باشد که امسال، تعداد روزهایی که هوای پکن در وضعیت هشدار قرار داشت، کمتر از سال‌های پیشین شده بود.
البته تحقیقی که انستیتوی فن‌آلوری ماساچوست با همکاری دانشگاه شینگوآ در پکن در سال ۲۰۱۵ انجام داده، می‌گوید تلاش‌های دولت چین برای کاهش آلودگی هوا در شهرهایی مانند پکن، درست است که موفقیت‌آمیز است ولی این تلاش‌ها، حجم بالاتری از گازهای گلخانه‌ای را به جو می‌فرستند و وضعیت کنترل این معضل با حالت ایده‌آل خودش هنوز فاصله زیادی دارد.
پنج اپ راهگشا یا سنجش آلودگی هوا
ساکنین پکن، ولی خودشان را محدود به این نکرده‌اند که دولت می‌خواهد چطور آلودگی هوا را کنترل کند و چه برنامه‌هایی برای آن در نظر گرفته است. شاید هم آنها نمی‌توانند خیلی به مدیران دولتی اعتماد داشته باشند که گام‌های مفید و عملی را با سرعت لازم اجرا کنند.
چیزی که بیشتر از همه به آنها کمک می‌کنند تا وضعیت آلودگی هوای منطقه شهری خود را درک کنند، تلفن هوشمند در دسترس‌شان است. اپ‌های مختلفی در خدمت آگاهی‌رسانی به چینی‌ها قرار دارند تا بدانند حال و احوال هوای شهرشان چطور است.
تمامی این اپ‌ها، رایگان در اختیار مصرف‌کنندگان خود قرار می‌گیرند.
ردیاب آلودگی یکی از این اپ‌هاست. این اپ، وضعیت تولید آلودگی منطقه‌های مختلف شهری را هر روز می‌سنجد. این اپ، شبیه به کیفیت هوای تهران یا هوای تهران عمل می‌کند.
اپ‌های ایرانی، داده‌های دولتی را عرضه می‌کند و اپ چینی، داده‌های دولتی را در کنار داده‌های بین‌المللی و خصوصی قرار می‌دهد و درنهایت، به ساکنین شهر نشان می‌دهد که کجای شهر، همین‌الان دارد وضعیت هوای بقیه شهر را بدتر می‌کند. مردم هم می‌توانند سراغ کارخانه‌ها، پروژه‌ها و فعالیت‌هایی بروند که بیشترین تولیدهای آلودگی را دارند و از آنها بخواهند مسوولیت‌پذیر باشند.
راهنمای رانندگان، داده‌های به روز در موضوع وضعیت آلودگی منطقه‌های شهری را با وضعیت ترافیک همان لحظه این مناطق یکی می‌کند و بدست مخاب خودش می‌دهد. یعنی اگر یک نفر بخواهد سوار ماشین از یک منطقه پکن به منطقه‌ای دیگر برود، به جز ترافیک، می‌تواند بسنجد چقدر هوای مسیر کثیف خواهد بود و بر این اساس، زمان و مسیر حرکت خودش را انتخاب کند.
فهرست وضعیت هوا، اپ دیگری است که مثل یک اپ وضعیت آب و هوای معمولی عمل می‌کند، با این تفاوت که به جای دمای هوا، سرعت باد یا مقدار رطوبت هوا، داده‌های آلودگی هوا را در اختیار مخاطب خود می‌گذارد. این اپ، شبیه به وضعیت آلودگی هوا در ایران عمل می‌کند. اپ‌های ایرانی و چینی، فهرستی از بزرگ‌ترین شهرهای کشور را در کنار هم قرار می‌دهند و ساکنین منطقه‌های مختلف، می‌توانند در لحظه وضعیت خودشان را با دیگر نقاط کشور مقایسه کنند.
پاشو، برو بدو، یک اپ مخصوص دوستاران ورزش است و لحظه‌ای که در منطقه شهری آنان، وضعیت آن‌قدر خوب باشد که بتوان بیرون رفت و ورزش کرد، مثلا دوید یا نرمش کرد، به مصرف‌کننده خود هشدار می‌دهد که الان وقت آن است که از جایش بلند بشود و برای ورزش و نرمش بیرون برود.
هوا کثیف باشد، آدم‌ها اعصاب ندارند. آخرالهوا (بر وزن آخرالزمان)، اپی است که وضعیت فاجعه‌بار آلودگی هوا را با طنز در اختیار مخاطب خودش می‌گذارد تا وسط این موقعیت اسفناک، آدم کمی هم دلش خوش باشد.
راه‌حل اقتصاد: قیمت‌گذاری و فروش آلودگی هوا
دنیای امروز، همان‌طور که نقشه و آمار سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد، حداقل در سه قاره، درگیر معضل فراگیر آلودگی هواست. برخلاف قرن پیشین، دیگر فقط ابر شهرها نیستند که برای چند روز ممکن است وضعیت هوایشان از مرز هشدار بگذارد. در حقیقت، در شهرهایی مثل زابل، بوشهر یا تهران، تعداد روزهایی که وضعیت هوا مناسب است، هر سال کمتر از قبل می‌شوند.
اقتصاد البته، سال‌هاست دو راه‌حل مقابل دولت‌ها گذاشته است. اولی، قیمت‌گذاری آلودگی هواست که به مالیات کربن شهره است.
این راه‌حل می‌گوید که دولت‌ها از شهروندان خودشان برای تولید زباله، مالیات می‌گیرند تا بتوانند زباله را جمع‌آوری، بازیافت یا معدوم کنند. به همین شکل، می‌توان از هر سازمان و موسسه‌ای، از هر کارخانه و پروژه و هر کامیون و اتوبوسی، رقمی برای تولید آلودگی‌اش دریافت کرد.
مالیات کربن، بر مبنای تولید هر تن آلودگی هوا سنجیده می‌شود. برای هر تن، قیمتی مشخص می‌شود و هر تولید کننده‌ای، باید هزینه مشخصی برای هر تن تولید آلودگی به دولت پرداخت کند. دولت به این شکل، بودجه‌ای دریافت می‌کند که می‌تواند آن را صرف راه‌حل‌های رهایی از آلودگی بکند، مثل حمل و نقل عمومی، روش‌های نوین تولید انرژی و یا کمک به شهروندان تا به جای ماشین یا تاکسی، از اتوبوس و مترو استفاده کنند.
این مالیات راه را برای راه‌حل دوم اقتصاد باز کند: سقف گذاشتن برای تولید آلودگی و خرید و فروش تولید آلودگی.
برابر این راه‌حل، هر کشوری باید یک سقف تولید گازهای گلخانه یا همان آلودگی هوا معین کند. در مجموع، کل کشور نباید بیشتر از این سقف، آلودگی در گذر سال تولید کند. این سقف را هم دولت به هر کسی خواستار تولید آلودگی باشد می‌فروشد.
به این شکل که سهمیه‌های مختلف برای جنبه‌های گوناگون تولید آلودگی معین می‌شود و برابر مالیات بر کربن، قیمت آن هم مشخص است: حجمی به حمل و نقل، حجمی به گرمایش، حجمی به تولید کارخانه‌ها و حجمی به شروع پروژه‌های تازه و تمامی دیگر موارد مورد نیاز تولید آلودگی، اختصاص می‌یابد.
بعد، بازار تجارت باز می‌شود: اگر کسی نیاز به تولید آلودگی بیشتری دارد، می‌تواند از کسی که کارهای امسالش را کرده، ولی هنوز حجمی برای تولید آلودگی دارد، بازمانده تولید آلودگی‌اش را خریداری کند. به این شکل بخش‌هایی از کشور می‌توانند راه‌های مختلف کاهش تولید آلودگی را اجرا کنند و سهمیه خود را به دیگر بخش‌ها بفروشند. بسته به حجم موجود آلودگی در بازار، قیمت آن هم برابر عرضه و تقاضا، مشخص می‌شود.
دولت البته هر سال سقف کشور را کمتر می‌کند: به این شکل، بتدریج جنبه‌های مختلف زندگی، تولید و عرضه کشور با تولید کمتر آلودگی هوا یا همان گازهای گلخانه‌ای، خو می‌گیرند و برای این کاهش برنامه‌ریزی می‌کنند.
چین هنوز هیچ‌کدام از این دو گزینه را اجرایی نکرده است، ولی به هر دو فکر می‌کند. ایران هم هنوز نه مالیات کربن را دارد و نه سقف و تجارت کربن را در نظر گرفته است. ولی این دو گزینه به روی هر دو کشور باز هستند. هر دو کشور مجموعه‌ای از اپ‌ها را هم در دست ساکنین خود دارند که در زمینه آلودگی هوا، اطلاع‌رسانی می‌کنند. اپ‌های چینی فقط گزینه‌های بیشتری در اختیار مصرف‌کننده خود می‌گذارند. درنهایت آگاهی، همیشه رمز موفقیت است، خواه هدف سلامتی باشد یا کاهش آلودگی هوا.