دارن اوسبورن ـ سال ۲۰۱۱، سالی بود که با چندین فاجعه بزرگ طبیعی شروع و با چندین کشف شگفت‌انگیز علمی، مثل سیارات زمین‌مانندی که به گرد ستارگان نه‌چندان دور می‌چرخند و نیز احتمال بالای وجود ذره‌ای به نام هیگز بوزون، پایان یافت.
نیمه نخست سال ۲۰۱۱، پر از بلای طبیعی بود. جریان اقلیمی لانینیا، سیلی بنیان‌کن را در بخش‌های وسیعی از استرالیا به راه انداخت و یکی از گسترده‌ترین طوفان‌های گرمسیری کرانه‌های این قاره، موسوم به توفان یاسی را به وجود آورد. با وقفه‌ای اندک، این بار نوبت زلزله کریست‌‌چرچ بود تا زمین‌شناسان را به تأملی دوباره در بستر نامطمئن نیوزیلند وادارد. دومین زمین‌لرزه گسترده نصیب سواحل ژاپن شد تا مورخان مدعی شوند که می‌بایستی بهتر از این‌ها انتظار وقوع چنین حادثه‌ای کشیده می‌شد. ذوب هسته چندین رآکتور نیروگاه فوکوشیما که در پی این زلزله حادث شد، پرسش‌های تازه‌تری را راجع به ایمنی نیروگاه‌های هسته‌ای مطرح کرد. از این‌ها گذشته، روز سی و یکم اکتبر هم به‌عنوان روز گذر جمعیت انسان از مرز هفت میلیارد نفر شناخته شد.
درخشش‌ها
امسال، سال درخشش رشته‌های فیزیک و اخترشناسی، نه‌تنها در وفور کشفیات، بلکه در محبوبیت‌شان بین مردم بود. کشف دو ابر عظیم میان‌ستاره‌ای که گمان می‌رود حاوی عناصر تولیدی در جریان مراحل آغازین پیدایش جهان باشند، پربیننده‌ترین خبر وب‌سایت ABC در سال ۲۰۱۱ بود. کاهش حداقل ابعاد سلول‌های کوانتومی سازنده فضا در پی بررسی‌های متوالی از یک انفجار دوردست کیهانی، کشف نوترینوهایی که رکود سرعت نور را می‌شکنند، ابرسیاهچاله‌هایی که هرگز گرسنه نمی‌مانند و شناسایی ستارگانی که اصولاً نمی‌بایستی وجود خارجی می‌داشتند، از جمله پربیننده‌ترین خبرهای سال گذشته بودند.
در این سال، فیزیکدانان هم بیش از گذشته به کشف ذره هیگز بوزون نزدیک شدند، از خلأ مطلق فضا پرتوهای نور دریافت کردند و در انتقال همزمان یک داده در دو وضعیت (که به دوربری یا تله‌پورت معروف است)، از در موفقیت درآمدند و بدین‌‌سان گربه شرودینگر را در برزخ مرگ و زندگی متوقف کردند.
اخترشناسان از سوی دیگر در سال گذشته، اوقات پرمشغله‌ای را گذراندند. از کشف قطعی سیارات زمین‌مانند گرفته- آن‌هم نه یکی و دوتا، بلکه سه تا – تا نفوذ به قلب غول‌های قرمز (که مراحل پایانی عمر یک ستاره سنگین‌وزن تلقی می‌شوند) و درک جزئیات مرگ ناگهانی این ستاره‌ها در انفجارهای ابرنواختری و همچنین کشف سیاره‌ای سراسر از جنس الماس. در ماه اکتبر هم که نام برندگان نوبل فیزیک ۲۰۱۱ که نقشی بسزا در کشف انبساط شتاب‌گیرنده کیهان ایفا کرده بودند، اعلام شد.
در این سال، پایان عصر سی‌ساله شاتل‌های فضایی ایالات متحده و آغاز حضور طولانی‌مدت چین در فضا را با پرتاب نخستین ایستگاه فضایی آزمایشی‌اش تحت عنوان تیانگونگ-1 (به‌معنی “قصر آسمانی”) به چشم خود دیدیم. ناسا، کاوشگرهای مسنجر و داون را به ترتیب در مدار سیاره عطارد و سیارک وستا قرار داد، جونو را به سمت مشتری و فضاپیماهای دوقلوی گریل را به سمت ماه فرستاد و بالاخره مریخ‌نورد “کنجکاوی” را که به ابعاد یک اتومبیل استیشن است، پس از چیزی در حدود دو سال تأخیر، روانه سفر پرماجرایی به مقصد سیاره سرخ کرد. این سال، همانگونه که پر از این پرتاب‌های جذاب موشکی به مقصد سرزمین‌های گوناگون منظومه شمسی‌مان بود، سقوط پرخطر دو ماهواره کهنه‌کار را به نام‌های URAS و ROSAT نیز در کارنامه خود داشت.
هوش حیوانی
ظاهراً هرچه بیشتر قلمرو جانوران را زیر نظر می‌گیریم، بهتر متوجه می‌شویم که با موجودات هوشمندی طرفیم. در سال ۲۰۱۱ ما فهمیدیم که فیل‌های آسیایی، در کارهای گروهی‌شان هوشی به اندازه شامپانزه‌ها دارند، کبوترها قادر به شمارش هستند، سگ‌ها تومورهای سرطانی را بو می‌کشند و زنبورها و کلاغ‌ها هم چهره‌هایی را که دیده‌اند برای همیشه به خاطر می‌سپرند. به‌علاوه ما فهمیدیم پنگوئن‌های امپراتور، از موج‌‌سواری‌های مکزیکی‌شان کسب گرما می‌کنند، برخی خرچنگ‌های اعماق آب، روی دستان‌شان کشاورزی و غذای‌شان را تأمین می‌کنند و بعد از حدود صدسال هم مطمئن شدیم که ببرهای تاسمانی، قادر به شکار گوسفندان نبوده‌اند.
در این سال همچنین دولت استرالیا بالاخره لایحه کاهش گسیل گازهای گلخانه‌ای را به پارلمان فرستاد و کشورها طی نشست چند هفته پیش دوربان، با تمدید پیمان کیوتو موافقت کردند. یخ‌های دریایی شمالگان، رکورد جدیدی در مراحل ذوب زدند و نگرانی‌ها از بابت رشد دمای اقیانوس منجمد جنوبی فزونی گرفت. علی‌رغم اینکه خورشید فعلاً در مرحله افت فعالیت‌های مغناطیسی‌اش به سر می‌برد و آلودگی هوای آسیا هم اندکی آهنگ رشد دمای پیش‌بینی‌شده در چارچوب مدل‌سازی‌های تغییر اقلیم را کند کرده است، ولی به‌گفته دانشمندان، دیگر امیدی نیست که آهنگ رشد دمای متوسط زمین تا حداکثر دو درجه بیشتر از مقادیر مربوط به عصر پیش از صنعتی‌شدن، تحت کنترل درآید.
امر و نهی‌های پزشکی
بار دیگر علم نتوانست از راز شور جوانی پرده بردارد، اما این بدین‌معنی نیست که دست از امر و نهی‌های معمولش بکشد. پزشکان در این سال متوجه شدند که نوشیدن نوشابه برای تقویت حافظه خوب است، مصرف ماهی باعث عملکرد بهتر قلب می‌شود (بخصوص اگر یک زن جوان باشید)، تغذیه مناسب به درمان افسردگی کمک می‌کند و چای سبز هم برخی از مضرات کلسترول را می‌کاهد. از طرفی پزشکان در سال گذشته این را هم گفته‌اند که کمبود نمک برای بدن فوق‌العاده ضرر دارد و رابطه جنسی و تمرین‌های سنگین بدنی هم باعث رشد احتمالی سکته قلبی و آسیب‌رسانی به این اندام حیاتی بدن می‌شود. با وجود تمام این اطلاعات گیج‌کننده، این را هم بهتر است بدانید که پزشکان معتقدند خنده بهترین راه درمان بیماری‌هاست.
شبکه‌های اجتماعی، در سال گذشته هم محیط دنجی برای پژوهش‌های جامعه‌شناسانه شدند. بر اساس یکی از آنها، تعداد رفقای‌تان در فیس‌بوک، با ابعاد بخش آمیگدالا، یا بادامه مغزتان نسبت مستقیم دارد. پژوهش دیگری هم نشان داد که شبکه‌های اجتماعی معیار خوبی برای سنجش شخصیت افراد به‌شمار می‌آیند و البته مشخص کرد که نمی‌توان با بیش از ۱۵۰ نفر در محیط توییتر، برخورد متعادل و معناداری داشت.
بعد از گذشت چندماهی از آغاز به‌کار رصدخانه رادیویی ALMA در صحرای آناکامای شیلی و چندماه مانده به تعیین محل استقرار رصدخانه رادیویی “آرایه یک‌کیلومتر مربعی” (SKA)، ستاره‌شناسان در سال گذشته به بررسی روش‌های ممکن برای پردازش داده‌های سرسام‌آور این تلسکوپ پرداختند. براساس برآورد پژوهشگران آمریکایی، فعلاً بشر توان ذخیره‌سازی ۶۰۰ اگزابایت (یا ۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ گیگابایت) اطلاعات را روی دیسک سخت و تراشه‌های مختلف و خلاصه راه‌های معمول ذخیره اطلاعات دارد. در ماه مه بود که پژوهشگران آلمانی، خبر از انتقال دادند و با سرعت ۲۶ ترابایت بر ثانیه – یعنی ۲۶۰ هزار برابر سرعت شبکه ملی اینترنت استرالیا- دادند.
هرچند عجیب نیست که گجت‌ها در همین دو سه سال گذشته خور و خواب را از همه گرفته‌اند و باعث حواس‌پرتی‌های فراوان در جریان رانندگی شده‌اند، اما در سال گذشته دست کم از این بابت تعجب‌مان برانگیختند که فونت Comic Sans، موجب رشد آهنگ یادگیری و برخی شماره تلفن‌ها هم موجب برانگیزش احساسات عاطفی می‌شوند!
در دنیای دیرینه‌شناسی هم دانشمندان موفق به کشف فسیل یک آبزی کهن با چشمان شانزده‌هزار لنزی شدند. دیگر آنکه فهمیدند لوسی (از اجداد مادری انسان هوشمند) یک زن هوسران نبوده است و بعد از کش و قوس‌های فراوان، بالاخره جایگاه آرکئوپتریکس را در صدر درخت فرگشتی پرندگان ابقا کردند.
توضیح تصویر:
خبر شکسته شدن رکورد سرعت نور توسط ذرات آشنایی موسوم به نوترینو، از برجسته‌ترین اخبار علمی سال ۲۰۱۱ بود (عکس تزئیینی است) / منبع: CERN