درست روزهایی که در ایران مجدداً بحث بر سر اسلامیسازی علوم انسانی و میزان موفقیتش بالا گرفته، شهر لاهه هلند میزبان میزگردی فارسی با مضمون آموزش و حق تحصیل در ایران بود. این میزگرد تنها یکی از بخش های نمایشگاه کتاب آزادی- لاهه ۲۰۱۸ بود.
نمایشگاهی بین اللملی (۲۱ تا ۲۵ فوریه) که بیشتر به فستیوالی میمانست از برنامههای متنوع هنری، میزگردهای گفتگو و سرآخر غرفه های عرضه کتاب.
نکته جالب اینکه برگزارکننده این نمایشگاه متنوع که هر ساله به طور منظم بر پا میشود سازمانی است مردمنهاد: The Hague peace projects(پروژه صلح لاهه). علاوه بر این، بار اصلی سازماندهی برنامهها بر دوش مجموعهای از داوطلبان ملیتهای مختلف قرار دارد که در غالب کارگروههایی از ترکیه، بنگلادش، مراکش، سوریه، سومالی فعالیت میکنند.
شاید همین شیوه برگزاری نمایشگاه بود که حال و هوایی متفاوت هم به فضا میداد: فضایی همدلانه و البته تقریباً کوچک: شامل یک آمفی تئاتر ۱۰۰ نفره و سالنی به اندازه یک سینما متوسط.
آنگونه که علیرضا کاظمی، مدیر اجرایی ایران آکادمیا میگوید:
«انگیزه اصلی برپایی این نمایشگاه قتل یک نویسنده بنگلادشی بود و از آن پس در سالگرد او این نمایشگاه تکرار شد. در واقع سازمان مردمنهاد پروژه صلح لاهه به طور کلی تمرکزش بر جاهایی از دنیا است که در آن درگیری وجود دارد و آزادی بیان و حق تحصیل نقض میشود. بدین ترتیب ملیتها مختلف میتوانند دور هم جمع شوند، گفتگو کنند و همزمان جامعه هلند و مهاجران آن را خطاب قرار دهند».
این نمایشگاه امسال به سراغ ایران هم آمده بود. هسته اصلی ایده بخش فارسی نمایشگاه آزادی زمانی شکل گرفت که توجه برگزارکنندگان آن به «نمایشگاه کتاب بدون سانسور» در هلند جلب شد. نمایشگاهی که موسسه آموزشی ایران آکادمیا در آمستردام برگزار کرده بود.
این باب آشنایی سبب شد که تا با پیشنهاد برگزارکنندگان، ایران آکادمیا به طور داوطلبانه وظیفه هماهنگی بخش فارسی را برعهده بگیرند.
به گفته علیرضا کاظمی، ایران آکادمیا نیز با توجه به ظرفیت و اولویت نمایشگاه، برای بخش فارسی تنها از ناشرین ایرانی درون هلند دعوت به کار کرد: دنا، ایران آکادمیا و عقل سرخ. همزمان این موسسه با توجه به زمینه کاریش، میزگردی نیز در «حوزه آزادی‌های علمی» تدارک دید.
میزگردی به زبان انگلیسی که با حضور رها بحرینی، وکیل و پژوهشگر سازمان عفو بینالملل، امیریحیی آیت‌اللهی، دانشجوی دکترای علوم سیاسی و امید منتظری، روزنامهنگار وبسایت زمانه برگزار شد. بعدتر نسخه فارسی این سخنرانیها نیز ضبط و پخش شد.
میزگرد ایران: آزادی‌های علمی و دانشگاه ایدئولوژیک
امید منتظری سخنران نخست این برنامه از اخلال تفکیک میان آموزش آلترناتیو و آموزش رسمی در ایران، به شکاف و تنش دو جور آموزش، دوجور دانش و دو جور نهاد آموزشی در ایران معاصر پرداخت. او تأسیس دانشگاه در ایران را واکنشی به مدرنیزاسیون و شکستها در جنگ با روسیه خواند و افزود معرفتی که با این نهادهای دولتی گره میخورد ارادهای معطوف به قدرت داشت و به کار تقویت زیرساختهای اقتصادی و تجهیزات جنگی میآمد و این دانش عموماً با تکنیک یکی گرفته میشد. او دارالفنون(یعنی خانه تکنیکها) را مثالی از این مراکز تولید دانش خواند.
امید منتظری در مقابل به دانشگاه‌های بدیلی اشاره کرد که عمدتاً تحت نفوذ چپ بود و بیشتر با نقد و حقیقت گره میخورد و در کار نقد قدرت بود. او این مراکز را پاسخی فرهنگی- سیاسی به مدرنیته دانست و از سمینارهای زیرزمینی رضا براهنی تا نشریه کاوه در دوران رضاشاه را در زمره دانشگاه بیرون دانشگاه یا آنگونه که خود میگفت Alter-university به شمار آورد.
بدین معنا، در لحظه یکی شدن دو مرکز تولید دانش در جریان انقلاب بهمن، حذف آموزش بدیل از دانشگاه ابتدا با انقلاب فرهنگی کلید میخورد، بعد در قتلهای زنجیرهای تداوم می‌یابد و سرآخر در سالهای اخیر در پروژهها نرمتر انضباطی و کنترلی و موازی سازی در غالب یک «انقلاب فرهنگی دوم» ادامه می‌یابد. به زعم او، پروژههای اندیشه پویا، مهرنامه، ترجمان و برنامه تلویزیونی جیوهگی نمونه‌هایی از این دست «انقلاب فرهنگی نرم» هستند.
سخنران بعدی امیریحیی آیت‌اللهی درباره پژوهش مشترک خودش با وفا مهرآیین تحت عنوان «مرزهای آزادی آکادمیک در شیوه الاهیات‌ورزی نظام آموزشی بعد از انقلاب اسلامی ایران» سخن گفت. او نخست تعریف آزادی آکادمیک را بر اساس سند ۱۹۹۷ یونسکو بیان کرد و آنگاه به ربط و نسبت الاهیات و سیاست در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران پرداخت. در همین زمینه تفاوت الاهیات مدرسی یا سنتی با الاهیات سیاسی خمینی بررسی و نیز به آسیب‌هایی اشاره شد که جمهوری اسلامی بر بنیان چنان الاهیاتی برای فضای دانشگاهی و فکری ایران به ارمغان آورده است.
این دانشجوی علوم سیاسی در پایان موارد نقض آزادی‌های آکادمیک در حوزه الهیات را برشمرد: ساختار بسته و ایدئولوژیک به‌کارگیری اساتید و پذیرش دانشجویان، تأسیس موسسات و دانشگاه‌های تخصصی با بودجه‌های کلان در راستای اهداف نظام و فقر محتوایی دروس دانشگاهی در حوزه الاهیات.
آخرین سخنران این برنامه رها بحرینی بحث خود را با عنوان «از نگاه اهریمنی تا درمان پزشکی: هویت جنسی و گرایش جنسی در برنامه درسی متخصصان بهداشت در ایران» ارائه داد.
کانون بحث او سانسور اطلاعات مربوط به گرایشات و هویتهای جنسی در رشتههایی مثل روانشناسی و روانپزشکی در ایران بود. او همچنین به این موضوع پرداخت که چگونه این سانسور نتایجی آسیبرسان و توهین‌آمیز برای جامعه ال جی بی تی برجا می‌گذارد.
رها بحرینی با اشاره به مستندات و پژوهشها «گروه شش رنگ» توضیح داد که چطور دانشجویان رشته های ذکر شده نسبت به واقعیت هایی از این دست بی خبر میمانند که از سال ۱۹۷۳ همجنس گرایی از شمار بیماری های روانی بیرون آمده یا این واقعیت که هویت ترانسنجندر در خود هیچ نشانی از بیماری ندارد. به نظر این حقوقدان، دانشجویان ایرانی همچنان در فضایی تربیت می‌شوند که با استاندارهای جهانی فاصله دارد.
هرچند او در پایان به تلاش گروهی از فعالان جامعه ال جی بی تی ایران اشاره کرد که برای آشنا ساختن روانشناسان و روانپزشکان راهنماهایی به زبان فارسی تدارک دیدهاند.
علیرضا کاظمی میگوید در مجموع این میزگرد با استقبال خوبی از سوی بازدیدکنندگان نمایشگاه مواجه شد و موسسه آموزشی ایران آکادمیا امیدوار است این برنامه را در سالهای بعدی نمایشگاه کتاب آزادی ادامه دهد.
نسخه فارسی سخنرانی امید منتظری:
نسخه فارسی سخنرانی امیریحیی آیت‌اللهی:
نسخه انگلیسی سخنرانی رها بحرینی:
آقای منتظری عزیز از دوران پیش از مشروطه، تمام عرصه‌های جامعه درگیر مدرنیزاسیون تقلیدی شده و هست و مدرنیزاسیون زدگی دو “آموزش دولتی” و “آموزش بدیل” را در بر می‌‌گیرد. مدرنیته، جنبش فکری فرهنگی بوده که فیلسوفان، دانشمندان و فناوران خودش را به جامعه‌های کشورهای پیشگام در اروپا عرضه کرده در حالی که فعالیت‌های آموزشی در دو عرصه ی دولتی و بدیل با تفاوت‌هایی در محتوا، ترویج ترجمه‌ای آثار آن اندیشمندان بوده و هست؛ منتها با این تفاوت که بخش “آموزش بدیل” بیشتر به ترویج ترجمه آثاری پرداخته که جنبه ی انتقادی داشته و دارد.
Nima Azadi / 02 March 2018