در خارج از کشور یکی از NGOهای فعال ایرانی در زمینه حقوق بشر و به ویژه مبارزه برای لغو مجازات اعدام “سازمان حقوق بشر ایران” است که کانون آن در نروژ قرار دارد.
سازمان حقوق بشر ایران با چه انگیزه‌ای بنیان نهاده شد و این سازمان چه امیدها و موانعی بر سر راه خود داشت؟ دستاوردهای این سازمان چه بوده و آیا این سازمان در راه رسیدن به اهداف خود موفق بوده است؟ سازمان حقوق بشر ایران چه پیشنهادهایی برای گروه‌های کوچک و افرادی دارد که برای تحقق حقوق بشر در ایران تلاش می‌کنند؟
زمانه این پرسش‌ها را با محمود امیری مقدم، سخنگو و یکی از بنیان‌گذاران سازمان حقوق بشر ایران در میان گذاشته است.
اعدام عاطفه سهاله، ۱۶ ساله، به جرم رفتار غیراخلاقی در سال ۲۰۰۴، به محمود امیری مقدم و چند فعال حقوق بشر در ایران انگیزه بخشید تا سازمان حقوق بشر ایران را در نروژ تأسیس کنند.
عاطفه سهاله را در ملاء عام اعدام کردند، بدون اینکه حتی به خانواده‌اش خبر دهند.
گفته می‌شود پدر عاطفه خبر اعدام دخترش را در حال بازگشت از شیفت شبانه کار به خانه از زبان کسی در خیابان شنید.
چند ماه پس از اعدام عاطفه سهاله، قرار بوده دختری به نام لیلا مافی در اراک اعدام شود.
محمود امیری مقدم به زمانه می‌گوید: «با تاسف از اینکه برای نجات جان عاطفه نتوانسته بودیم کاری کنیم، تصمیم گرفتیم با انعکاس خبر محکومیت لیلا مافی از جامعه جهانی یاری بطلبیم که حکم اعدام او متوقف شود.»
امیری مقدم توانست موضوع لیلا مافی را در رسانه‌های نروژ مطرح کند. تاثیر این خبررسانی در نروژ تا حدی بالا بود که نه تنها رسانه‌ها و رادیو و تلویزیون بلکه احزاب نیز مجازات مرگ لیلا مافی را محکوم کردند. همچنین نخست وزیر وقت نروژ در آن زمان نامه‌ای شخصی به محمد خاتمی، رییس جمهوری وقت ایران نوشت با این درخواست که حکم اعدام لیلا مافی را لغو کنند. این تلاش‌ها ثمر داد و اعدام لیلا مافی لغو شد و جرقه اصلی بنیان‌گذاری سازمان حقوق بشر ایران نیز زده شد.
تمرکز این سازمان در آغاز بر اطلاع‌رسانی درباره نوجوانان زیر حکم اعدام بود اما رفته رفته اساس فعالیت خود را لغو مجازات مرگ در ایران تعیین کرد.
این سازمان از سال ۲۰۰۷ فعالیت خود را گسترش داده و یک سایت و سازمانی غیردولتی در نروژ به نام سازمان حقوق بشر ثبت کرده است.
امیری مقدم می‌گوید که او در سال‌های دهه ۹۰ میلادی و همچنین پس از سال ۲۰۰۰ کمبود سازمان‌های غیردولتی و مستقل را احساس می‌کرده: «حساسیت سازمان حقوق بشر به تمام اعدام‌ها در ایران تعجب بسیاری را برانگیخته بود.»
به گفته امیری مقدم در ۲۰ ساله اول پس از انقلاب ۵۷ تنها به اعدام‌های سیاسی توجه می‌شد. کم‌کم اما حساسیت به جرم نوجوانان زیر حکم اعدام نیز ایجاد شد در حالی که بیشتر اعدام‌ها به کسانی تعلق داشت که به اتهام‌های مربوط به مواد مخدر به مرگ محکوم بودند اما به این گروه توجهی نمی‌شد.
او می‌گوید: «وقتی این سازمان درباره اعدام قاچاقچیان مواد مخدر به خبررسانی مشغول شد دو نوع گفتمان وجود داشت. فعالان خارج از ایران معتقد بودند که این قاچاقچیان در واقع مخالفان سیاسی هستند که در این پوشش اعدام می‌شوند. گفتمان دیگر منتقدان نظام در داخل ایران این بود که این افراد که قاچاقچی هستند، جرمی را مرتکب شده‌اند.»
به نظر امیری مقدم این گفتمان که اعدام قاچاقچیان یا مجرمان قتل امری عادی است چون جرمی را مرتکب شده‌اند در این ۱۰ سال اخیر به همت تمام سازمان‌های حقوق بشری و فعالان حقوق بشر و جامعه مدنی تغییر کرده است. او این امر را دستاوردی بسیار مهم می‌داند: «اگر فعالیت‌های سازمان حقوق بشر باعث نجات جان یک نفر هم شده باشد، ارزش این همه سال را داشته است.»
حکومت‌های استبدادی برای انجام خشونت‌های سیستماتیک خود ترفندهایی را به کار می‌برند تا مردم را از نظر روانی آماده و پذیرای جنایت‌های‌شان کنند. یکی از این روش‌ها، غیر انسان‌سازی و به شر تبدیل کردن افراد است. امیری مقدم در این‌باره می‌گوید: «حکومت با غیرانسانی کردن و نامگذاری‌هایی مثل”سوداگر مرگ” یا “عقرب سیاه” بین مجرمان محکوم به مرگ و دیگر افراد فاصله ایجاد می‌کنند که این افرادی که اعدام می‌شوند انسان نیستند. در حالی این افراد انسان‌هایی هستند که در عین جنایتی که انجام داده‌اند از حقوق بشر برخوردارند. سازمان حقوق بشر در کنار دیگر سازمان‌ها و فعالان توانسته این نگرش را تغییر دهد؛ با تاکید بر اینکه تمام افراد حتی مجرمان حرمت انسانی دارند و از حقوق بشر برخوردارند.»
امیری مقدم اما افق پیش رو و هدف نهایی سازمان حقوق بشر ایران را لغو مجازات مرگ در ایران و در کشورهای همسایه‌ای می‌داند که هنوز مجازات اعدام در آنها اجرا می‌شود.
چند توصیه امیری مقدم به کسانی که مجازات مرگ را غیرانسانی می‌دانند:
- کسانی که در ایران هستند کمپینی تشکیل دهند با این مضمون که هیچ‌کس در اعدام‌های در ملاء عام حضور پیدا نکند.
- تمام اعدام‌ها را تحریم کنند و هر کجا که هستند مخالفت خود را با مجازات اعدام ابراز کنند.
- به کمپین‌هایی که در راستای فرهنگ‌سازی به جای اعدام، بخشش را ترویج می‌کنند کمک کنند.
- در نقد مجازات مرگ و قوانین مربوط به آن بنویسند.
امیری مقدم معتقد است هر اعدام حمله‌ای است به کرامت انسانی افراد جامعه و به نظر او نباید به مجازات اعدام عادت کرد و نسبت به آن بی‌تفاوت شد.
گفت‌وگوی کامل زمانه با محمود امیری مقدم را در اینجا بشنوید: