تصمیم ایالات متحده برای باقی‌ماندن در «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) همزمان با تحریم ۱۴ شخصیت حقیقی و حقوقی ایرانی از جمله صادق لاریجانی، رئیس قوه قضائیه این کشور با واکنش‌هایی در تهران و نیز اروپا مواجه شده است.

ترامپ همواره مخالف برجام بوده – تصویر ترامپ درحال صحبت درباره برجام در اتاق پذیرایی از مهمانان خارجی کاح سفید، اکتبر ۲۰۱۷

وزارت خارجه ایران در واکنش به باقی‌ماندن مشروط واشنگتن در برجام شنبه ۱۳ ژانویه / ۲۳ دی‌ماه در بیانیه‌ای بر مواضع محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران مبنی بر «قابل مذاکره نبودن» برجام تأکید و اعلام کرد که به کمیسیون مشترک برجام دراین رابطه شکایت خواهد کرد.

پس از آنکه بیانیه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درباره باقی‌ماندن «مشروط» در برجام منتشر شد، ظریف در پیامی توئیتری به انتقاد از آن پرداخت و نوشت:

سیاست ترامپ و بیانیه امروز او چیزی نیست مگر تلاش‌های نومیدانه برای ازبین‌بردن یک توافق‌نامه مستحکم و چندجانبه و بندهای ۲۶، ۲۸ و ۲۹ آن را به شکل مغرضانه‌ای نقض می‌کند. برجام قابل مذاکره نیست. ایالات متحده به جای تکرار لفاظی‌های کهنه باید مثل ایران به پیروی کامل از آن بپردازد.

او شنبه نیز با اشاره به آخرین رسوایی ترامپ که در جلسه‌ای رسمی کشورهای آفریقایی و هائیتی را «چاه توالت» خوانده بود، درباره او گفت: «متاسفانه ما امروز می بینیم فردی قدرت را در ایالات متحده در دست گرفته است و آنقدر فهم و ادراک ندارد که کل ملت ها را با الفاظ رکیک و غیرقابل پذیرش و حتی غیرقابل باور خطاب می کند.»

ترامپ جمعه برای «آخرین بار» تعلیق تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را تمدید کرد. او گفت که در صورت برآورده‌نشدن شرط‌هایش و تصحیح به گفته او «نقایص فاجعه‌بار توافق»، به طور یکجانبه از این توافق بیرون خواهد رفت.

این شرط‌ها که بار اصلی برآورده‌کردن‌شان بر دوش متحدان اروپایی آمریکا در توافق هسته‌ای، فرانسه، بریتانیا و آلمان خواهد بود، عبارتند از: دسترسی فوری بازرسان بین‌المللی به تمام تأسیسات ایران، از جمله تأسیسات نظامی؛ دائمی‌کردن محدودیت ایران در غنی‌سازی اورانیوم؛ و مرتبط‌کردن برنامه‌های توسعه موشک‌های بالستیک دوربرد به برنامه تسلیحات هسته‌ای به نحوی که هر گونه آزمایش موشک‌های بالستیک دوربرد از سوی ایران به بازگرداندن «تحریم‌های سخت» علیه این کشور بینجامد.

هرچند ظریف مذاکره دوباره بر سر برجام را رد کرده است، یک مقام آمریکایی به خبرگزاری «رویترز» گفته که آمریکا برای دستیابی به این تغییرات به مذاکره با ایران نخواهد پرداخت، بلکه با شرکای اروپایی‌اش رایزنی خواهد کرد.

پاسخ اروپا

اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای نسبت به مواضع ترامپ موضع‌گیری و اعلام کرد که تصمیم ترامپ را مد نظر قرار داده است.

کاترین ری، یک سخنگوی امور خارجه اتحادیه اروپا در این بیانیه اعلام کرد که اتحادیه اروپا به طور مشترک این بیانیه و دلالت‌های آن را بررسی خواهند کرد. در این بیانیه بر تعهد اروپایی‌ها به «پیاده‌سازی کامل و موثر برجام» تأکید شده است.

آلمان نیز با انتشار بیانیه‌ای تأکید کرده که این کشور به حمایت خود از پیاده‌سازی کامل برجام ادامه خواهد داد. یک سخنگوی وزارت خارجه آلمان در این بیانیه گفته که برلین با لندن و پاریس بر سر ادامه پیاده‌سازی برجام به گفتگو خواهد پرداخت.

همزمان یک دیپلمات اروپایی به خبرگزاری رویترز گفته است که «حفظ توافق پس از این پیچیده خواهد بود.»

واکنش‌ها در ایران

تصمیم ترامپ در قبال برجام موجی از واکنش‌ها را در ایران به همراه داشته است. به‌ویژه آنکه همزمان با اعلام این تصمیم، آمریکا ۱۴ شخصیت حقیقی و حقوقی ایران، از جمله صادق آملی لاریجانی، رئیس قوه قضائیه و غلامرضا رضایی، رئیس زندان رجایی‌شهر را به دلیل نقض حقوق بشر تحریم کرده است.

وزارت خارجه ایران در ادامه بیانیه خود این تحریم‌ها را «اثبات‌کننده استمرار خصومت هیأت حاکمه آمریکا علیه ملت بزرگ ایران» خوانده و تحریم آملی لاریجانی را «عبور از خطوط قرمز رفتاری در جامعه بین‌المللی» نامیده است.

این بیانیه مدعی شده که تحریم‌های وضع‌شده «ناشی از سرخوردگی» آمریکا در «ایجاد اغتشاش و بحران در جمهوری اسلامی ایران طی دهه های گذشته و بخصوص در جریان وقایع اخیر است» و آنها را بی‌اثر توصیف کرده است.

وزارت خارجه ایران هشدار داده که این تحریم با «واکنش جدی جمهوری اسلامی پاسخ داده خواهد شد» اما اشاره‌ای به این واکنش جدی احتمالی نکرده است.

حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، رئیس‌جمهوری نیز در صفحه توئیتر خود با اتخاذ مواضع مشابه ادعا کرد که بیانیه ترامپ نشانه شکست او در خروج از برجام و نیز «دریافت پاسخ آتشین از مردم ایران پس از حمایت از “آشوب‌ها”» است. اغلب مقام‌های رسمی ایران اعتراضات سراسری مردم ایران به گرانی و فساد اقتصادی و گسترش بیکاری و همچنین استبداد سیاسی را «آشوب» و «اغتشاش» خوانده اند.

او به‌علاوه از محافظه‌کاران مخالف برجام، موسوم به «دلواپسان هسته‌ای» نیز انتقاد کرد و نوشت که «دوستان منتظر نشسته‌اند یا توافق شکست بخورد و بگویند ما که گفته بودیم؛ یا ادامه پیدا کند و بگویند لابد به نفع‌شان بوده است».

همزمان اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز به بیانیه ترامپ و تحریم‌های جدید واکنش نشان دادند. علاء الدین بروجردی، رئیس این کمیسیون در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دولتی «ایسنا» گفت که «ایران سر سوزنی از سیاست‌های خود در عرصه موشکی عقب‌نشینی نمی‌کند.» او تحریم‌های جدید را نیز «نقض برجام» دانست و گفت که حکومت ایران تصمیم نهایی درباره برجام را بر اساس منافع ملی خود خواهد گرفت.

کمال دهقانی، نائب رئیس این کمیسیون نیز در گفت‌و‌گو با ایسنا ادعا کرد که «ایران درباره برجام سناریو دارد» و گفت:

مبنای سناریوهای ایران قانون اقدام متناسب و متقابل در اجرای برجام مصوب ۲۱ مهر ۹۴ است در این قانون به هیات عالی نظارت بر اجرای برجام تکلیف شده که همچون دیده‌بانی عملکرد طرف مقابل را زیر نظر داشته باشد تا اگر نقض فاحشی در انجام تعهدات طرفین دید آن را اعلام کرده و دستگاه‌های ذیربط اقدام متناسبی انجام دهد.

محمدجواد جمالی، دیگر عضو این کمیسیون نیز به ایسنا گفته است که ایران بر اساس منافع ملی خود درباره برجام تصمیم‌گیری خواهد کرد.

در همین زمینه