مجتبا یوسفی‌پور – جمعه ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱ (۶ آبان ۱۳۹۰)، نمایش عمومی فیلم “ناشناس” ساخته رولند امریک به طور همزمان در سینماهای آمریکا و انگلستان آغاز خواهد شد. به همین مناسبت، در اکران این هفته نگاهی می‌اندازیم به این فیلم.
“آیا شکسپیر یک متقلب بود؟”، “آیا شکسپیر یک متقلب بود؟”، پرسشی‌ست که فیلم “ناشناس” با طرح کردن آن سعی در کشاندن تماشاگران به سینما دارد.
داستان فیلم در قرن شانزدهم میلادی و در دوران حکومت ملکه الیزابت اول در انگلستان می‌گذرد؛ سال‌هایی که از نظر سیاسی بسیار پر‌تلاطم بودند، و در همین سال‌ها بود که ویلیام شکسپیر، نمایشنامه‌نویس پرآوازه انگلیسی آثار جاودانه‌اش را می‌نوشت و به صحنه می‌برد.
فیلم “ناشناس” یک تئوری قدیمی و تقریباً مردود را دستمایه داستان خود قرار داده است. بر اساس این تئوری که به “نظریه آکسفوردی” معروف است، آثار ویلیام شکسپیر توسط فرد دیگری نوشته شده و به نام شکسپیر انتشار یافته‌اند. از میان افرادی که این نظریه به عنوان مولفین واقعی نمایشنامه‌های شکسپیر معرفی می‌کند، ادوارد د ویر هفدهمین ارل آکسفورد، بیش از همه به عنوان نویسنده واقعی این آثار معرفی می‌شود.
شکسپیر یک نمایشنامه‌نویس جعلی و گمنام که به دروغ در تاریخ به نام و نشان رسید؟
“ناشناس” زندگی ادوارد را از کودکی تا سالخوردگی به تصویر می‌کشد. ادوارد که از نزدیکان به ملکه و عضوی از طبقه اشراف است، به دو علت نمی‌تواند خود را به عنوان یک نمایشنامه‌نویس معرفی کند؛ اول اینکه در طبقه اشراف پرداختن به اینگونه مشاغل پسندیده نیست و دیگر آنکه آن زمان برخی از درباریان اعتقاد داشتند که پرداختن به شعر و نمایش کاری شیطانی است.
ادوارد به ناچار برای عرضه آثار خود مجبور می‌شود بدلی بیابد و نمایشنامه‌هایش را به نام او منتشر کند و به صحنه ببرد. او ابتدا بن جانسون را برای این‌کار برمی‌گزیند، اما جانسون نمی‌پذیرد. در همین زمان یک نیمچه بازیگر دائم‌الخمر تقریباً بی‌سواد و ابله، در ازای دریافت ۴۰۰ پوند دستمزد سالیانه، می‌پذیرد این نقش را بازی کند و او کسی نیست جز ویلیام شکسپیر.
فیلمنامه فیلم “ناشناس” توسط جان اورلاف نوشته شده است. او نخستین نسخه از فیلمنامه را در اواخر دهه ۹۰ میلادی با نام “روح زمان” نوشت، اما همزمانی آن با ساخت و نمایش فیلم “شکسپیر عاشق” باعث شد که استودیوهای فیلمسازی تمایل چندانی برای سرمایه‌گذاری بر روی یک فیلم پرخرج تاریخی نشان ندهند. بعدها در سال ۲۰۰۵، رولند امریک باز هم سعی کرد این پروژه را به جریان بیندازد، اما هر بار به دلایلی ساخت فیلم متوقف می‌شد تا سرانجام در سال ۲۰۰۹ امریک اعلام کرد که بالاخره فیلم را خواهد ساخت.
رولند امریک (به آلمانی: امریش) کارگردان سرشناس آلمانی‌تبار، سر صحنه “ناشناس”
امریک درباره یک دهه تلاشش برای ساخت این فیلم می‌گوید: “به عنوان یک کارگردان وقتی یک موضوع پیدا می‌کنی که دوست داری بسازیش و نمی‌شود، هر وقت موقعیت ساخت فیلم برایت مهیا شود می‌خواهی تلاش کنی تا آن فیلم دلخواهت را بسازی، اما به تو می‌گویند که باید فیلم دیگری بسازی، و تو سمج می‌شوی. این فیلم با سماجت ساخته شد. البته از خوش‌شانسی من بود که این فیلم را دیر ساختم، چرا که اگر شش یا هفت سال پیش و زمانی که قصدش را داشتم، آن را ساخته بودم، هنوز این پیشرفت تکنولوژی صورت نگرفته بود. برای همین مجبور می‌شدیم خیلی از چیزها را با مدل بسازیم و به خوبی نسخه فعلی در نمی‌آمد.”
امریک که پیشتر پروژه‌های پرخرجی مانند “روز استقلال”، “گودزیلا” و “۲۰۱۲” را در سیستم استودیویی هالیوود ساخته است، این بار با اتکاء به جلوه‌های ویژه کامپیوتری و با استفاده از تجربه‌هایش در فیلم‌های قبل، “ناشناس” را در استودیویی در کشور زادگاهش آلمان و با بودجه‌ای معمولی ساخته است.
بسیاری از صحنه‌های “ناشناس” با استفاده از پرده سبز و در استودیو فیلمبرداری شده‌اند و بعدتر ساختمان‌ها و نماهای قدیمی پس‌زمینه به آنها افزوده شده است. امریک در ارتباط با مزایای استفاده از جلوه‌های ویژه کامپیوتری برای ساخت آثار تاریخی می گوید: “معمولاً می‌گویند یک روز جلوه‌های ویژه کامپیوتری باعث می‌شوند تا فیلم‌ها ارزان‌تر تولید شوند. در حالی که این‌روزها فیلم‌ها به خاطر استفاده از جلوه‌های ویژه بیشتر و بیشتر هزینه‌بر می‌شوند. اما این فیلمی است که این نظریه را ثابت می‌کند. ساختن یک فیلم با جلوه‌های ویژه عالی: فیلمی که مجلل و بزرگ به نظر برسد اما با کمترین هزینه ساخته شده باشد. بسیار کم‌هزینه‌تر از اینکه بخواهید واقعاً آن دکورها را بسازید.”
نمایی از ناشناس” ساخته امریک. ناآرامی‌های سیاسی، اشرافیت انگلستان و شکوفایی ادبی
امریک که خود یکی از تهیه‌کنندگان فیلم نیز هست، فیلم “ناشناس” را با گروهی کوچک و با استفاده از بازیگران انگلیسی ساخته است. او نقش اصلی فیلمش را به ریس افنس واگذار کرده است، بازیگری که بیشتر برای بازی در نقش‌های کمدی شناخته می‌شود و در اینجا نقش ادوارد، یک اشراف‌زاده انگلیسی را بازی می‌کند. امریک انتخاب او برای این نقش را پیشنهاد خود افنس بیان می‌کند و می‌گوید: “راستش این ایده خود او بود که این نقش را بازی کند. من با او دیداری داشتم. راستش علاقه ندارم وقتی با بازیگری دیدار می‌کنم او را برای نقش خاصی در نظر بگیرم. بیشتر مایل بودم تا اول او را به عنوان یک آدم عادی ببینم و بعد در ارتباط با نقش حرف بزنیم و بپرسم چه نقشی را دوست دارد بازی کند. من در پس ذهنم نقش شکسپیر را برایش در نظر گرفته بودم. در دیدارمان، او همین را گفت. گفت که احتمالاً من را برای نقش شکسپیر در نظر گرفته‌ای، اما من دوست دارم نقش ادوارد را بازی کنم. چرا که فکر می‌کنم با او بیشتر ارتباط برقرار می‌کنم. من هم مثل او اشتباه فهمیده شده‌ام و درک عمیقی از این احساس دارم.”
ریس افنس در این فیلم با ونسا ردگریو، بازیگر سرشناس انگلیسی در نقش الیزابت اول همبازی شده است. ریف اسپال در نقش شکسپیر و سپاستین آرمستو در نقش بن جانسن دیگر بازیگران انگلیسی هستند که نقش‌های اصلی فیلم را بازی می‌کنند.
با اینکه فیلم “ناشناس” نمایش عمومی خود را فردا آغاز می‌کند، اما از نخستین روزهای تولید تا اولین پیش‌نمایش‌ها در جشنواره‌ها خبرساز بوده است. برخی از منتقدان آن را بهترین اثر امریک دانسته‌اند و برخی دیگر با تعریف از فیلم، بزرگترین نقطه ضعف آن را داستانش بیان کرده‌اند و فیلم را در همراه کردن تماشاگر با پرسشی که مطرح می‌کند، ناموفق دانسته‌اند. مخالفان نظریه آکسفوردی نیز در رد ایده فیلم و برشمردن اشتباهات تاریخی آن مطالب بسیاری منتشر کرده‌اند و برخی حتی داستان فیلم را احمقانه خوانده‌اند.
امریک با بازیگران فیلم سینمایی “ناشناس” و نویسنده فیلمنامه، جان اورلاف(نفر دوم از سمت چپ)
رولند امریک در ارتباط با برخورد این دسته از منتقدان می‌گوید:”خیلی‌ها می‌گویند ما نباید این فیلم را می‌ساختیم و من می‌پرسم مگر ما در چه جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که نتوانیم شک کرده و پرسش کنیم؟ از سویی نمایشنامه‌های شکسپیر بیشتر از زاویه دید اشراف نوشته شده‌اند، نه طبقه پائین جامعه و به‌نظر نمی‌آید که توسط کسی نوشته شده باشند که از بیرون و دور این طبقات را می‌بیند. از سوی دیگر ما شواهد بسیاری درباره دیگر نویسندگان آن دوره داریم، اما درباره شکسپیر یعنی معروف‌ترین نویسنده آن دوره هیچ چیزی در دست نداریم جز یک نامه و چند امضاء که در آن امضاها هم نام شکسپیر به شکل‌های مختلف نوشته شده است. برخی از این منتقدان سال‌ها عمرشان را گذاشته‌اند و چندین کتاب درباره شکسپیر نوشته‌اند و حالا این فیلم می‌گوید که آنها تمام این سال‌ها اشتباه کرده بودند و قبول این مسأله طبعاً برایشان سخت است. بگذارید اینگونه بپرسم: فردی هست که ۳۶ نمایشنامه نوشته، دو شعر حماسی سروده و تنها چیزی که ما از این شخص در اختیار داریم شش امضاء است که در آنها نامش به سه شکل مختلف نوشته شده است و هیچکدام هم شکسپیر خوانده نمی‌شوند. من می‌خواهم این‌را بپرسم، اما معمولاً با داد و هوار اجازه داده نمی‌شود که این پرسش‌ها مطرح شوند، برای اینکه آنها هم می دانند که دلیلی برای اثبات حرفشان ندارند.”
بدون شک، با آغاز نمایش عمومی این فیلم، این رودرویی‌ها بیشتر نیز خواهند شد.
فیلم “ناشناس” با زمان ۱۳۰دقیقه، محصول مشترک انگلستان و آلمان است.
شناسنامه فیلم:
ناشناس
Anonymous
نویسنده: جان اورلاف
John Orloff
کارگردان: رولند امریک
Roland Emmerich
بازیگران: ریس ایفانس، ونسا ردگریو، سباستین آرمسترو، ریف اسپال
Rhys Ifans, Vanessa Redgrave, Sebastian Armesto, Rafe Spall
محصول سال 2011 انگلستان و آلمان.
در همین زمینه:
::وب‌سایت فیلم “ناشناس” ساخته امریک::
::برنامه رادیویی اکران::
::مقالات سینمایی مجتبا یوسفی پور در رادیو زمانه::
پیش‌پرده فیلم “ناشناس”