قطر و تناقض در سیاست خارجی

 

دوم دسامبر ۲۰۱۰ این کشور کوچک با طول ۱۵۰ کیلومتر و با عرضی معادل ۷۵ کیلومتر و با جمعیتی در حد شهری متوسط در انگلستان، به عنوان کشور میزبان مسابقات جام جهانی فوتبال سال ۲۰۲۲، تعیین شد.

 

علی‌رغم تعجب و شگفتی دنیا، فیفا میزبانی جام جهانی را به کشوری واگذار کرد که فوتبال حرفه‌ای و تجربه چندانی پیرامون سازماندهی مسابقات جام جهانی ندارد. برخی اعتقاد دارند که موفقیت کشور قطر حاصل نفوذ پادشاه قطر و خانواده اش در فدراسیون فوتبال و همچنین رایزنی و قدرت مالی این خانواده است.

 

قطر که در گذشته تحت حمایت انگلستان اداره می‌شد امروز کشوری دارای ثبات در منطقه‌ای است که در آن عدم ثبات و آشفتگی حرف اول را می‌زند. قطر با همه همسایه‌های خود رابطه تجاری دارد؛ حتی با کشورهایی که از او متنفر هستند، مانند ایران یا اسراییل. قطر بخش بزرگی از منبع عظیم گازی خود را با ایران تقسیم کرده است و این منابع ثروت ملی قطر را تشکیل می‌دهند.

 

 توبی جونزکارشناس آمریکایی امور خاورمیانه می‌گوید: “خانواده سلطنتی قطر برای خود نقش مهمی در معرفی هویت جدید دنیای عرب در قرن ۲۱ قائل است”، اما نکته اینجاست که این استراتژی می‌تواند برای این کشور خطرآفرین باشد. قطر ممکن است با تناقض‌هایی که در سیاست خارجی دارد مشکلاتی برای خود ایجاد کند.

 

این کشور با حمایت از عربستان سعودی و ارسال کمک به بحرین برای سرکوب مخالفان شیعه، خود را در معرض یک مناقشه دیپلماتیک با ایران قرار می‌دهد و سیاستش می‌تواند خشم رژیم شیعی ایران را برانگیزد.

 

حکام قطری پشتیبانی خود را از اعتراض‌های مردم لیبی برای دموکراسی اعلام کرده‌اند. قطر همچنین دفتر مرکزی شبکه خبری الجزیره را که به نوعی صدای معترضان و دموکراسی‌خواهان را منعکس می‌کند، در دل خود جای داده است، اما به هیچ وجه حاضر نیست به صدای اعتراض‌ ملت خود پاسخ دهد و در راه دموکراسی قدم بردارد. این تناقض‌ها در سیاست حکام قطری بر کسی پوشیده نیست و مردم قطر نیز به خوبی از این موضوع آگاه هستند.

 

با وجود اینکه انگلستان استقلال این کشور را در سال ۱۹۷۱ پذیرفت، خانواده سلطنتی آل ثانی در واقع به‌طور رسمی از سال ۱۹۱۳ و از زمان خروج امپراتوری عثمانی در راس امور قطر قرار دارد.

 

پیشرفت چشمگیر چند سال اخیر قطر حاصل تلاش امیر این کشور یعنی شیخ حماد بن خلیفه آل ثانی است. وی از سال ۱۹۹۵ بر تخت پادشاهی قطر تکیه زده است. درست از زمانی که پدر بیمارش در سوئیس به سر می‌برد. او کار خود را با جلوگیری از هدر دادن منابع پرارزش کشور آغاز کرد و اقدام به سرمایه‌گذاری‌های وسیع در امور مختلف کرد. به گفته صندوق بین‌المللی پول، قطر در سال ۲۰۱۰ بیشترین تولید ناخالص داخلی را در دنیا داشت.

 

قطر صاحب سومین ذخیره منابع گازی در جهان است. این کشور با سرمایه‌گذاری روی تکنولوژی که در آن گاز را تبدیل به مایع می‌کنند، موفق به صدور گاز خود از طریق دریا و کشتی شد. قطر همچنین در بخش‌های آموزش و پرورش، امور مالی و زیرساخت‌های بخش انرژی سرمایه‌گذاری وسیعی کرده است. این سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی زمینه‌های رشد سریع اقتصادی این کشور را فراهم کردند. تولید ناخالص داخلی قطراز ۱۷٫۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۵ به مرز ۱۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ می‌رسد. به عبارت دیگر رشد اقتصادی این کشور معادل ۲۰ درصد است.

 

امیر قطر در سال‌های اخیر اقدام به گسترش نفوذ ژئوپلتیک این کشور کرده است. با توجه به جمعیت ۳۰۰ هزار نفری قطر و یک میلیون نیروی کار خارجی آن، این نفوذ تا حدی نامتناسب و عجیب به نظر می‌آید. سرمایه‌گذاری وسیع قطر در انگلستان و معاملات دو کشور در بخش‌های بی‌شمار موجب شده که پایتخت قطر را با نام مستعار «لون-دوحه» (Lon-Doha) نامگذاری کنند.

 

در قطر سازمان مخصوصی به نام سازمان سرمایه‌گذاری قطر در سال ۲۰۰۵ ایجاد شد. تیم مذاکره‌کنندگان توسط شیخ حماد بن جاسم بن جبر آل ثانی نخست‌وزیر، اداره می‌شود. این سازمان با وارد شدن در معاملات بورس، اوراق بورس شرکت‌هایی که با دشواری روبه‌رو بودند را می‌خرید و با دولت‌هایی که به کمک نیاز داشتند وارد معامله می‌شد.

 

این سازمان پیش‌بینی می‌کند که تا پنج، شش‌سال آینده رقمی معادل ۱۳۰ میلیارد دلار را در بخش‌های مختلف و بخصوص در بخش انرژی سرمایه‌گذاری کند. یک تحلیل‌گر بریتانیایی می‌گوید: «در دنیا قطری‌ها در پروژه‌های زیربنایی سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه می‌کنند و دیگر زمان سرمایه‌گذاری در کازینو یا هتل گذشته است. اخیراً بعد سفر امیر قطر به آمریکای جنوبی، قطر حدود ۲.۷ میلیارد دلار در بانک سانتاندر (Santander) برزیل سرمایه‌گذاری کرد.»

 

گراهام بویس (Graham Boyce) سفیر سابق بریتانیا در قطر خبر از توافق امیر قطر با یونان واندونزی می‌دهد. او می‌گوید سرمایه‌گذاری قطر در شرکت اتومبیل‌سازی پورشه نشانگر اعتبار و نفوذ جهانی قطر است.

 

در برخی مواقع نیز قطر با خرج پول‌های خود به دنبال کسب اعتبار بیشتر در جهان می‌گردد. احمد سامرایی، رئیس یک شرکت ارتباطات و روابط عمومی به نام صحرا می‌گوید: “قطری‌ها در حال نشان دادن تفاوت بین رفاه و شکوفایی و ثروت فراوان هستند و بسیار راغب هستند که تمام دنیا به دیدن کشورشان بیاید و ثروت و رفاه این کشور را تحسین کند.”

 

جشنواره سینمایی دوحه تریبکا (Doha Tribeca) شاخه‌ای از جشنواره نیویورکی است که توسط روبرت دونیرو، بازیگر معروف سینما پایه‌گذاری شده است. دوحه همچنین میزبان کنفرانس‌های شبکه جهانی کنفراس در مورد علوم، نوآوری و هنر (TEDx) است.

 

یکی از اقدامات بسیار مهم و رادیکال امیر قطر سرمایه‌گذاری و تضمین سرمایه اولیه شبکه جهانی الجزیره در سال ۱۹۹۶ بود. او به این‌ترتیب اولین شبکه خبر جهانی به زبان عربی را در منطقه پایه‌گذاری کرد. یک کارشناس امور خاورمیانه می‌گوید: “قبل از تشکیل شبکه الجزیره بیشتر مردم، کشور قطر را سوراخی گمشده در صحرا تصور می‌کردند.”

 

اقدام دیگر قطر که واکنش‌های متفاوتی را نیز در بر داشت، بازگشایی پایگاه نظامی ایالات متحده آمریکا در نزدیکی دوحه بود. این پایگاه به نام العدید در سال ۱۹۹۰ برپا شد. آمریکا پس از حمله نظامی در سال ۲۰۰۳ به عراق و سرد شدن روابطش با عربستان سعودی، حمایت صریح قطر را بسیار پسندید.

 

امیر قطر با برپایی یک شبکه ارتباطی چند جناحی موقعیت خاصی را در منطقه برای قطر ایجاد کرده است. از یک طرف این کشور از متحدان ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی حساب می‌شود و از طرف دیگر جنبش حماس، حزب‌الله و گروه‌های نظامی نزدیک به ایران و ضد اسرائیل به این کشور اعتماد کامل داشته است و قطر می‌تواند با میانجی‌گری نقش مهمی را در منطقه ایفا کند.

 

اگر چه ایالات متحده آمریکا متحد و حامی نظامی قطر محسوب می‌شود، اما حمایت قطر از عربستان سعودی می‌تواند برای دوحه خطرناک باشد؛ خطری از جانب ایران که در حال دستیابی به سلاح اتمی است و برنامه‌ها و بلندپروازی‌های این کشور زمینه‌های هراس و نگرانی همسایه‌های او را فراهم آورده است. بنابراین قطر با داشتن متحدانی متضاد و ناهمگون می‌تواند تهدیدات زیادی را برای خود بخصوص از طرف دموکراسی خواهان ایجاد کند.

 

با این وجود در کوتاه‌مدت خطر چندانی در رابطه با قیام مردمی و اعتراض‌های دموکراسی‌خواهانه وجود ندارد. دلیل این امر کوچک بودن کشور و ثروت فراوانش است.

 

 

«Et le vainqueur pour 2022 est le Qatar» par San Mendelson, Prospect – Londres, Courrier International N° 1093 – 13.10.2011