تریسی واتسون – اگر احیاناً در اواخر امروز یا اوایل فردا، جسم شعله‌ور و درخشانی را در آسمان دیدید، حتماً پناه بگیرید. ماهواره اروپایی بازنشسته‌ای موسوم به ROSAT، قرار است همین روزها به سمت جو زمین فروبغلتد و البته احتمال رسیدن برخی قطعاتش به زمین و لذا خطرات حاصل از این مرگ ناخواسته، بیشتر از سقوط یک ماه پیش ماهواره سنگین‌وزن ناسا خواهد بود. 

سازمان هوا- فضای آلمان (DLR)، که طراح و مجری طرح ماهواره ROSAT به‌شمار می‌آید، اعلام کرده که احتمال برخورد یک قطعه از این باران شیشه و فولاد به هر انسان، یک به دوهزار است. این در حالی است که همین احتمال در خصوص ماهواره UARS ناسا، یک‌سوم و به عبارت بهتر حدود یک به سه‌هزار و 200 بود.
 
به‌گفته هینر کلینکراد (Heiner Klinkrad)، سرپرست دفتر زباله‌های فضایی سازمان فضایی اروپا (ESA)، براساس برآوردهای صورت‌پذیرفته، قرار است ROSAT، در ساعت‌های نخست بامداد روز یکشنبه آینده به وقت گرینویچ، سقوط کنترل‌نشده‌ای را به جو زمین آغاز کند، اما وی هشدار می‌دهد که سقوط ماهواره شاید حتی 24 ساعت هم از زمان تعیین‌شده زودتر رخ بدهد. این نوسان فاحش، به‌دلیل غیر قابل پیش‌بینی بودن تابش‌های خورشیدی است. اگر شار تابشی خورشید افزایش یابد، جو زمین هم به تبع آن گرم‌تر و منبسط‌‌تر خواهد شد که در این صورت اصطکاک ماهواره با لایه‌های فوقانی جو افزایش می‌یابد و زودتر به‌سمت زمین فرو می‌غلتد.
 
متأسفانه نه کلینکراد و نه هیچکس دیگری به‌طور رسمی نگفته‌اند که در کجای زمین این سقوط احتمالی صورت خواهد گرفت. به‌گفته رونالد گراو (Ronald Gräve) از سازمان هوا- فضای آلمان، مکان سقوط می‌تواند هرجایی مابین عرض 50 درجه شمالی تا 50 درجه جنوبی زمین باشد و این حوزه، بیشترین خشکی‌های سیاره ما را هم در برگرفته است. خود این می‌تواند مسئله‌ساز باشد، چراکه آینه 1.5 تنی این ماهواره، احتمالاً از گرمای سرسام‌آور ناشی از اصطکاک با جو زمین جان به در خواهد برد و به هر جایی هم که بخورد، خسارات قابل توجهی را به بار خواهد آورد. از طرفی، بزرگ‌ترین قطعه ماهواره UARS ناسا، تنها 150 کیلوگرم وزن داشت و در پایان کارش هم همراه با دیگر قطعات کوچک‌تر، به نقطه‌ای دورافتاده در اقیانوس آرام افتاد که در این‌صورت احتمالاً تنها تعدادی ماهی آسیب دیده‌اند.
 
 
ماهواره ROSAT– مخفف “ماهواره رونتگن”- در سال 1990، سوار بر موشک دلتای دو، با هدف نقشه‌برداری پرتوx از منابعی نظیر ستاره‌های نوترونی، هسته‌های چگال ستاره‌ای و … به فضا پرتاب شد. قرار بود این مأموریت فضایی تنها 18ماه به طول بیانجامد، اما ماهواره هشت‌سال متوالی را به کار و داده‌گیری پرداخت، تا اینکه دانشمندان سرانجام آن را در سال 1999 میلادی، به‌دلیل رصد ناخواسته نواحی نزدیک به خورشید و به تبع آن “نابینایی” حسگرهایش، بازنشسته کردند. 
ماهواره ROSAT از سویی با وجود ویژگی‌های خشن‌تری که دارد، احتمال آسیب زدن آن هم با توجه به گستردگی خشکی‌های زمین و تمرکز مناطق پرجمعیت، آنقدرها قابل توجه نیست. کلینکراد در این‌ زمینه می‌گوید: “می‌دانیم احتمال بروز خطرات روزمره فوق‌العاده بیشتر از خطر سقوط زباله‌های فضایی است.” گراو نیز می‌افزاید اگر حتی قطعاتی از این ماهواره به نواحی پرجمعیت زمین بخورد، “این ذرات فوق‌العاده داغ و گدازان خواهند بود و به همین‌واسطه توصیه می‌کنیم هرگز این قطعات لمس نشود”. و نیز این را هم افزود که هر قطعه از زباله‌های ROSAT، صرف نظر از اینکه کجا پیدا شود، متعلق به سازمان فضایی آلمان خواهد بود.
 
ماهواره ROSAT– مخفف “ماهواره رونتگن”- در سال 1990، سوار بر موشک دلتای دو، با هدف نقشه‌برداری پرتو x از منابعی نظیر ستاره‌های نوترونی، هسته‌های چگال ستاره‌ای و … به فضا پرتاب شد. قرار بود این مأموریت فضایی تنها 18ماه به طول بیانجامد، اما ماهواره هشت‌سال متوالی را به کار و داده‌گیری پرداخت، تا اینکه دانشمندان سرانجام آن را در سال 1999 میلادی، به‌دلیل رصد ناخواسته نواحی نزدیک به خورشید و به تبع آن “نابینایی” حسگرهایش، بازنشسته کردند.
 
زمانی‌که در دهه 1980 میلادی، مهندس‌ها مشغول طراحی قطعات ROSAT بودند، هیچ برنامه‌ای را برای نحوه مرگ‌‌‌شان نریخته بودند. از این‌رو ROSAT، مجهز به هیچ سیستم پیشرانه‌ای نشد که به ماهواره اجازه کنترل وضعیت نابودی‌اش در جریان سقوط به جو زمین را بدهد. جاناتان مک‌دول (Jonathan McDowell)، اخترفیزیکدانی از مرکز هاروارد-اسمیتسونی واشنگتن که بخش از اعظمی از کارنامه علمی‌اش را مدیون داده‌های ROSAT است، می‌گوید: “توقعات 20سال پیش مهندس‌ها واقعاً بالا بود. خب فضا بزرگ است و سقوط یک زباله احتمالاً آنقدرها مشکل‌ساز نخواهد بود و به همین‌واسطه هم ما نگرانی چندانی نداشتیم.”
 
تا جایی که مک‌دول به خاطر می‌آورد، هیچ قطعه‌ای به بزرگ آینه ROSAT از زمان سقوط ایستگاه فضایی سالیوت-7 اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، از فضا به زمین نیفتاده است. جان پای (John Pye)، فیزیکدانی از دانشگاه لایسستر انگلستان نیز می‌افزاید که بخشی از آسیب‌ناپذیری این آینه احتمالاً از بابت ابعاد غول‌آسایش است. البته وجه مهم‌تر مقاومتش مربوط به شیشه ضد گرمای به‌کار رفته در آن می‌شود که قابلیت تغییر مسیر پرتوهای پرانرژی x را در محیط سخت فضا بدان می‌داده است.
 
با این‌حال مک‌دول به‌جای اینکه در این‌ زمینه غصه‌ای بخورد، احساس دلتنگی عجیبی به دلیل مرگ قریب‌الوقوع ROSAT‌ دارد. او قرار است امشب را کاملاً بیدار بماند و می‌گوید: “می‌خواهم تا وقتی‌که به‌نظر می‌رسد این ماهواره سقوط کرده، بیدار بمانم و بعدش هم قصد دارم به همه ایمیل بزنم: حالتان خوب است؟ … فقط این تنها مشکل مربوط به مراسم مرگ یک ماهواره است. شما هرگز نخواهید فهمید که کی می‌میرد.”
 
 
توضیح تصویر:
۱ – طرحی از ماهواره ROSAT در مدار/ منبع: DLR
۲ – طرحی از ماهواره ROSAT قبل از پرتاب.