قزاقستان با وجود اعتراض بیش ار ۶۰ چهره نامدار این کشور تصویب کرد که تا سال ۲۰۲۵ به استفاده خط سیریلیک پایان دهد و خط لاتین را جایگزین آن کند. در قزاقستان تا سال ۱۹۲۹ خط عربی و از سال ۱۹۲۹ تا ۱۹۴۰ خط لاتین و از سال ۱۹۴۰ تاکنون خط سیریلیک خط رسمی بوده است.
بسیاری از جامعه‌شناسان قزاقستان از تغییر خط در این کشور به عنوان پاکسازی سه‌باره حافظه قومی یاد کرده‌اند. آنها معتقدند که دست کشیدن از خط سیریلیک قزاق‌ها را به سوی فرهنگ و زبان روسی می‌برد. مدارس روس‌زبان این کشور همچنان پایبند به خط روسی و دستور آموزشی روسیه باقی خواهند ماند.
قزاقستان اولین کشور آسیای میانه نیست که خط رسمی‌اش را تغییر می‌دهد. دو دهه است که ازبکستان نیز در راه تغییر خط سیریلیک به لاتین است و در مدارس میانه خود آموزش خط لاتین را شروع کرده.در همان حال در سازمان‌ها و نهادهای دولتی ازبکستان همچنان از خط سیریلیک استفاده می‌شود.
در اثر تغییر خط در ازبکستان، خط نسل جوان لاتین و خط نسل قبل از آنها که در دوران اتحاد جماهیر شوری آموزش دیده‌اند سیریلیک است. شکافی بین نسل‌ها به وجود آمده که تنها به متن‌های اداری و ادبی محدود نمی‌شود، بلکه یک شکاف فرهنگی‌ست. بسیاری از خانواده‌های تحصیل‌کرده ازبک، فرزندان خود را در مدارس روسی‌زبان ثبت نام کرده‌اند که در آنها همچنان با خط سیریلیک آموزش داده می‌شود.
قرار است که در قزاقستان تا سال ۲۰۲۵ دو خط رسمی به کار گرفته شود: سیریلیک و لاتین.
اما خط لاتینی که قزاقستان به کار می‌گیرد با خط لاتین ازبکستان تفاوت دارد. قزاقستان لاتین رایج در ترکیه را که تا سال ۱۹۴۰ متداول بود پذیرفته، ازبکستان لاتین نزدیک به زبان انگلیسی را. به کارگیری دو خط لاتین قدیم و جدید در این کشورها، بین دولت قزاقستان با دولت ازبکستان فاصله‌ای به وجود آورده و چه بسا تغییر خط به زودی باعث دودستگی این دو کشور آسیای میانه شود.
درباره تغییر خط در آسیای میانه و پیامدهای آن با داریوش آشوری، زبانشناس نام‌آشنا گفت‌وگو کرده‌ایم.
داریوش آشوری در بخشی از این گفت وگو می‌گوید تغییر زبان‌نگاره (خط) به سود فرهنگ و ادبیات این کشورها نیست. بلکه یک تصمیم سیاسی‌ست به قصد نزدیک شدن به زبان و خط انگلیسی.
گفت‌وگو با استاد داریوش آشوری را می‌‌شنوید:
نزدیک به ۴۰% از مردم ایران کم سواد یا بی‌سواد هستند ! اگر خطی باشد که آواهای صوتی دقیق، حروف صدا دار و تکیه کلام در آن، خوانده و فهمیده شود ، برای ریشه کنی بیسوادی در ایران لازم و ضروری است. فعلا لاتین با کمی تغییر و انطباق آن با واژگان پارسی بهترین بدیل است ولی در یک ایران آزاد و مدرن، میتوان از طریق یک کمیته زبان شناسی، خط و رسم بهتری را هم بوجود آورد. ایرانی جماعت هم مثل یک میلیارد چینی و ژاپنی، کوشا و ساعی نیست که ۵ هزار شکل و شمایل را حفظ کند،(آمار بیسوادان و کم سوادان در چین و ژاپن را هم نداریم)، ما در همین ۳۲ حرف هم گیر سه پیچ کرده ایم. جناب آشوری چنان در حافظ و مولانا (که احترامشان محفوظ) گیر کرده اند که یکی از عوامل عقب ماندگی ایران که خط و دین عربی باشد را نادیده میگیرند ! آیا نمیتوان سعدی، عراقی، مولوی و…. را با خط لاتین خواند و فهمید ؟!
ایراندوست / 02 November 2017
چرا با کسی که خود مداوم می گوید : «من نمی دانم، اطلاع ندارم، با فرهنگ انها آشنایی ندارم»به عنوان کارشناس، بر سر موضوعی مهم مصاحبه کرده اید? البته داریوش آشوری کارشناس زبان فارسی است. اما، چه بسا نظر خواهی از یک کاردان تاجیکی و یا ازبکی که به فارسی هم سخن می گویند، به افزایش دانش و اگاهی ما از موضوع کمک بیشتری می کرد.
یولدوز / 03 November 2017
جناب ایران دوست گرامی، اگر حافظ و مولوی را که شما منت گذاشته احترام می گیرید، از تاریخ ایران حذف کرده و داریوش آشوری را از گیرشان خلاص کنیم، چه چیزی برای فخر به تاریخ سرزمینی که دوستش می دارید می ماند؟ مردم کشورتان را هم در پوشیدگی واژه ها، کاهل و سست عنصر می دانید. ببخشید اگر در کیفیت ایران دوستی شما ، دچار تردید شوم.
یولدوز / 03 November 2017
اولاً خط نه و الفبا. خط فارسی و خط عربی و خط انگلیسی غلط است. باید بفرمایید الفبای فارسی و عربی و انگلیسی. دوم اینکه از تجربۀ کُردها بیاموزید که میتوان حتی اگر الفبا را هم تغییر نداد، دستکم رسم الخط را تغییر داد. خواندن فارسی با این رسم الخط موجود واقعاً دشوار و گاهی غیرممکن است. بهتر است دیدگاه محافظه کار را کنار گذاشت و فکری اساسی کرد.
کرماشانی / 03 November 2017
نمی دانم چرا آقای آشوری تغییر خط یا الفبا را با تغییر زبان یکی می گیرد. با تغییر الفبای فارسی یا ترکی یا سیرلیک به لاتین، زبان فارسی یا ترکی که تغییر نمی کند. همچنین نمی دانم چرا ایشان مدام تکرار می کنند که تغییر الفبا به لاتینی مردم را به سمت زبان انگلیسی سوق می دهد. ممکن است از نظر چشمی، فرد با الفبای انگلیسی آشنا شود اما زبان انگلیسی را که نمی فهمد. الفبای فرانسوی و انگلیسی و آلمانی هم همه لاتین هستند اما زبان یکدیگر را که نمی فهمند.
بزرگترین حسن تغییر الفبای فارسی به الفبای لاتینی، حفظ زبان فارسی، در میان میلیون ها ایرانی جوان و خرد و تازه متولد شده در بیرون از مرزهای ایران است. وقتی ما فارسی را بصورت لاتین می نویسند بچه ها یا نوه های ما که در خارج از ایران به دنیا آمده اند به راحتی آنها را می خوانند و فارسی حرف می زنند.
همانطور که با آمدن اعراب به ایران، خط یا الفبای ما ایرانیان عربی شد، اما زبانمان فارسی ماند.
فکر می کنم دیگر با میلیون ها مهاجر ایرانی باید تعصب ها را به دور ریخت. می توان خط تمام آثار بزرگان کلاسیک ایران را نیز به خط لاتین تغییر داد. اتفاقاً نسل های بعدی که نه زبان فارسی و نه الفبای فارسی بلد نیستند، خیلی راحت می توانند همان آثار کلاسیک را به “”زبان”” فارسی بخوانند.
پرتو نوری علا / 04 November 2017
ضمن احترام بە آقای آشوری ولی در این مصاحبە ایشان نظری ندادند و یا بهتر بگویم نداشتند. تغییر رسمالخط بە هیچ وجە بد نیست و بلکە بسیار مهم هم هست. این کار برای مردم این کشور چند پیامد خوب دارد یکی اینکە اگر الفبای لاتین را انتخاب کنند بە ترکها کە تاریخا از یک تبار هستند و اشتراکات زبانی فرهنگی فراوانی با هم دارند بیشتر نزدیک میشوند. دوم اینکە خواندن و یادگیری این زبان برای قرقیزهایی کە در بیرون از مرزهای این کشور هستند را آسان می کند و کار را برای توریستها و خارجیانی کە بە قرقیزستان مسافرت می کنند آسانتر می کند ،توجە بفرمایید کە خواندن نام یک شهر و یا یک رستوران چقدر می تواند برای کسی کە این الفبا را بلد نیست مشکل است. اساسا خط لاتین برای یک کشور در حال توسعە مانند قرقیزستان و یا حتی کشور خودمان کە سعی در جذب توریست دارند امری حیاتیست و برای جذب نیروی متخصص بومی کە در خارج زندگی می کنند بسیار مهم است. هزاران ایرانی متخصص کە نسل دوم یا سوم ایرانیها در خارج هستند نمی توانند فارسی را بخوانند یا بنویسند یا کم بلدند و این مشکل بسیار بزرگی است. البتە آقای آشوری این مهم را خوب درک میکند و لی عامدانە نادیدە می گیرد. ایشان گر چە خود را منتقد سنت معرفی میکند ولی بد جوری در دامن سنت گیر گیر کردەاست. ایران را با حافظ و سعدی نمی توان ساخت ولی با تغییر رسم الخط دریچەای هر چند کوچک بە روی تحول باز خواهد شد. با سپاس
آراس کردستانی / 09 November 2017