اقلیم کردستان عراق: از همه پرسی استقلال تا کناره‌گیری بارزانی

سپتامبر ۲۰۱۷ / ۳ مهر ۱۳۹۶: همه‌پرسی استقلال کردستان عراق برگزار شد. پس از برگزاری همه‌پرسی، پرونده‌ای از مطالب درباره آن منتشر کردیم و در آغاز آن نوشتیم:

«سرانجام همه‌پرسی صورت گرفت. نتیجه، اعلام خواست استقلال اقلیم کردستان عراق است. دوره‌ای شروع می‌شود که معلوم نیست کی و با چه برآمدی به پایان خواهد رسید.»

هنوز هم معلوم نیست که چه پیش خواهد آمد. همین یک ماه پیش معلوم نبود که مسعود بارزانی از ریاست اقلیم کنار خواهد رفت. پس از شکست کرکوک، شایعه کناره‌گیری او قوت گرفت و سرانجام او در نامه‌ای به پارلمان و یک سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد که دیگر در مقام ریاست اقلیم باقی نخواهد ماند. این خود به معنای پایان یافتن یک دوره است. سوم اکتبر جلال طالبانی درگذشت و ۲۷ اکتبر مسعود بارزانی کنار رفت. در اقلیم کردستان نام‌های دیگر مطرح خواهد شد. البته تلاش برای موروثی کردن مقام‌ها پابرجاست. سیاست هنوز طایفه‌ای است.

دو تلقی کاملا متفاوت درباره همه‌پرسی و دوره آغاز شده با آن وجود دارد: یک نظر می‌گوید که اقلیم کردستان اراده خود را برای استقلال به نمایش گذاشته و سرانجام به هدف خود می‌رسد، و نظر دیگر می‌گوید که همه‌پرسی خطایی راهبردی بوده و اقلیم دستاوردهایی را هم که داشته محتملا از دست می‌دهد. مسعود بارزانی از نظر نخست پشتیبانی می‌کند. او در سخنرانی وداع خود هیچ سخنی که بار انتقادی داشته باشد و به خود و حزبش برگردد، بر زبان نراند. موفق نشدن نقشه کار پس از همه‌پرسی را به خیانت در کرکوک برگرداند، و نیز به اینکه از کردها پشتیبانی نشد.

پیش از همه‌پرسی کسانی که به طرح آن به دیده انتقاد می‌نگریستند از جمله می‌گفتند که مسعود بارزانی این اقدام را برای چاره‌زنی و تثبیت قدرت خود می‌خواهد. شاید گمان آنان درست درمی‌آمد اگر کرکوک با اهمیت اقتصادی و سمبلیک‌اش به سادگی از دست پیشمرگه‌ها خارج نمی‌شد. پیروزی صاحبان زیادی دارد، اما شکست بی‌صاحب است و بدتر از این به خیانت‌کاران و رقیبان سازشکار نسبت داده می‌شود. اگر کرکوک از دست نمی‌رفت، به احتمال بسیار مسعود بارزانی دست از ریاست اقلیم نمی‌کشید.

مسعود بارزانی در نطق وداع خود گفت کسی پشت کردستان را نگرفت. امید او در درجه اول به آمریکا، سپس اروپا و احیانا به ترکیه بود. این امید و نقش قدرت خارجی نشان داد که کشورسازی تنها به اراده در داخل برنمی‌گردد، به عبارت دیگر استقلال امری است مستقل از اراده به آن.

همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان بحث‌انگیز بود، از جمله در میان ایرانیان، طبعا در میان روشنفکران و فعالان کرد. پیامدهای آن هم بحث‌انگیز خواهد بود. در میان گروه‌های کرد ایرانی زمانی ناسیونالیسمی با گرایش چپ غلبه داشت. در سالهای اخیر گرایش چپ سستی گرفته است. قوم‌گرایان از اقدام نیروی رهبری کننده اقلیم کردستان عراق در حرکت به سوی جدایی پشتیبانی کردند و در مورد عواقب این هشدار ندادند. هشدار از جانب افرادی بود که گرایش چپ خود را حفظ کرده‌اند و از ابتدا هم به انگیزه‌های مسعود بارزانی و همراهان او و هم امکان‌های موفقیت او شک داشتند. اکثر نظریات ابراز شده در نظرپرسی منتشر شده در زمانه چنین جهتی را داشتند.

در زیر مطالب عناوین گزیده‌ای از مطالب منتشر شده در زمانه را از نظر می‌گذارانیم. ترتیب مطالب از نو به کهنه است.

■ مسعود بارزانی: پیشمرگه خواهم ماند

در یک سخنرانی تلویزیونی، مسعود بارزانی مضمون نامه خود خطاب به پارلمان اقلیم را تکرار نمود و اعلام کرد که از تاریخ اول نوامبر (۱۰ آبان) دیگر در مقام ریاست اقلیم کردستان (عراق) نخواهد بود. او گفت بر آن است پیشمرگه باشد و با چنین عنوانی در راه استقلال مبارزه کند.

■ نامه بارزانی: بعد از اول نوامبر دیگر رئیس حکومت اقلیم نخواهم بود

نامه رئیس اقلیم کردستان عراق در پارلمان این کشور خوانده شد. او گفته که پس از اول نوامبر دیگر سمت رئیس حکومت محلی اقلیم کردستان را برعهده نخواهد داشت.

جلسه پارلمان کردستان برای اولین بار یکشنبه ۲۹ اکتبر / هفتم آبان بعد از دو سال از تعلیق مجلس با حضور همه فراکسیونها با رای اکثریت نمایندگان به صورت غیر علنی شروع شد. نمایندگان در حال بحث بر سر قانونی هستند که اختیارات ریاست اقلیم را بین نهادهای سه‌گانه اجرایی، قانون‌گذار و قضایی اقلیم توزیع می‌کند.

■ نشست پارلمان اقلیم کردستان پس از دو سال؛ بررسی توزیع اختیارات بارزانی

جلسه پارلمان کردستان برای اولین بار بعد از دو سال از تعلیق مجلس با حضور همه فراکسیونها با رای اکثریت نمایندگان به صورت غیر علنی شروع شد. نمایندگان در حال بحث بر سر قانونی هستند که اختیارات ریاست اقلیم را بین نهادهای سه‌گانه اجرایی، قانون‌گذار و قضایی اقلیم توزیع می‌کند.

■ برقراری آتش‌بس بین نیروهای عراقی و پیشمرگه‌های کرد

در پی درگیری‌های شدید نیروهای عراقی و پیشمرگه‌های کرد ائتلاف جهانی اعلام کرد که بین آن‌ها آتش‌بس برقرار شده. عبادی نیز خواهان کنترل گذرگاه‌ها و فرودگاه‌های بین‌المللی کردستان شد.

■ حزب گوران در اقلیم کردستان خواهان برکناری بارزانی شد

رهبری گوران پس از نشست خود در سلیمانیه اعلام کرد که «رئیس اقلیم کردستان باید کنار گذاشته شود و یک دولت نجات ملی برای غلبه بر وضعیت کنونی روی کار آید.»

گوران از حق استقلال کردهای عراق دفاع می‌کند اما مخالف برگزاری همه‌پرسی در تاریخ ۲۵ سپتامبر / ۳ مهر بود چون زمان آن را نامناسب می‌دانست.

رهبری این حزب می‌گوید بیشتر مناطقی که در استان‌های کرکوک، نینوا و دیاله، در دست کردها بودند، به دلیل اشتباه‌های دولت اقلیم کردستان از کنترل کردها خارج شده‌اند.

■ تحولات کردستان پس از رفراندوم

سعید کرامت: به دنبال دست بدست شدن کرکوک میان دولت مرکزی عراق و ‌حکومت  محلی کردستان، بسیاری ازمفسرین، بخصوص کمپ فعالین سیاسی کرد، روایت رسانه های گروهی پارت دمکرات کردستان به رهبری بارزانی را پذیرفتند و معتقد هستند که “خیانت شد”، “سازش شد”، “کرکوک فروخته شد”، “معامله شد”،  “ایران و ترکیه بودند”،  و غیرو .  مسعود بارزانی هم در پیامش در این باره ادعا نمود که عده ای در یک جریان سیاسی معین زمینه این ناکامی را فراهم کردند. در میان این ادعاها بر کسی پوشیده نیست که ایران و ترکیه در ترغیب دولت عراق نقش داشته اند اما سایر ادعاها برای پنهان کردن حقیقت مسئله است.

■ بحران کردستان عراق؛ احضار بارزانی، انتقاد طالبانی، هشدار سلیمانی

بنا به برخی گزارش‌ها، مسعود بارزانی، رئیس حکومت اقلیم کردستان عراق به دادگاه عالی فدرال این کشور احضار می‌شود. همزمان بافل طالبانی، فرزند جلال طالبانی اتهام توافق با تهران و بغداد برای واگذاری کرکوک را رد کرد اما برگزاری همه‌پرسی را «اشتباهی عظیم» خواند. خبرگزاری «رویترز» نیز به نقل از منابع ناشناس جزئیاتی از دیدار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس پاسداران ایران با رهبری حزب اتحادیه میهنی منتشر کرد.

■ اقلیم کردستان: کردها هرگز قصد جنگ با بغداد را نداشتند

مسئول روابط خارجی اقلیم کردستان عراق می‌گوید دولت محلی کردستان هرگز قصد نداشت وارد جنگ با ارتش عراق شود. وزیر کشور عراق نیز بر ادامه گفت‌وگو بین دو طرف تأکید کرده است.

■ ارتش عراق: به اهداف خود برای عقب راندن کردها دست یافتیم

ارتش عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای عراقی با کنترل منطقه‌ای در استان نینوا در شمال غرب این کشور که در اختیار پیشمرگه‌های کرد بود به اهداف خود دست یافتند. پیشمرگه‌های کرد این بار نیز مناطقی را که در استان نینوا در دست داشتند تخلیه کردند. در همان حال نخست‌وزیر عراق همه‌پرسی استقلال کردستان را باطل اعلام کرد و خواهان گفت‌وگو با مقامات اقلیم کردستان شد.

■ نیروهای عراقی پرچم اقلیم کردستان عراق را از مرز خسروی پایین کشیدند

ارتش عراق در بیانیه‌ای که صبح چهارشنبه منتشر کرده گفته است که در پی عملیات ۴۸ ساعته خود به اهدافش دست یافته و مناطقی در سه استان این کشور را که سه سال پیش کنترل آن‌ها را از دست داده بود و در اختیار کردها قرار داشت، بار دیگر تصرف کرده است.

به‌گفته این منبع آگاه نیروهای عراقی روز گذشته (سه‌شنبه) نیز کنترل دروازه مرزی پرویزخان را به‌دست گرفتند.

این در حالی است از روز سه‌شنبه تمامی مبادلات تجاری از مرز پرویزخان تا اطلاع ثانوی متوقف شده است.

■ ارتش عراق: کرکوک سقوط کرد

ارتش عراق ادعا می‌کند که کنترل کامل کرکوک و حومه آن را به دست گرفته است. شبکه الجزیره به نقل از منابعی که در شهر کرکوک دارد، گزارش داده که ظاهراً نیروهای نظامی عراق ساختمان استانداری در مرکز شهر را تصرف کرده‌اند. منابع خبری اقلیم کردستان درباره این خبر تاکنون سکوت کرده‌اند.

■ پرونده پیشین:

پرونده همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق