بیش از سه دهه از کودتای سپتامبر ۱۹۸۰ ترکیه می‌گذرد، کنعان اورن فرمانده نظامی کودتا دو سال پیش درگذشت و تحسین شاهین فرمانده وقت نیروی هوایی ترکیه و همدست اورن در کودتا در زندان است اما «مادران روز شنبه» همچنان در جست‌وجوی گمشدگان سال‌های پس از کودتا گردهم می‌آیند.
حسن اوچاک معلم سی ساله یکی از چند هزار ناپدید شده دهه ۹۰ در ترکیه است. او ۲۱ مارس ۱۹۹۵ توسط ماموران دولتی در خیابان ربوده و جسدش پس از ۵۸ روز پیدا شد. دولت ترکیه در پاسخ به پیگری‌های خانواده اوچاک اعلام کرد که نقشی در قتل او نداشته است.
امینه اوچاک، مادر حسن، اما برای پاسخگو کردن دولت و مقام‌های ترکیه راهی دیگر در پیش گرفت. او دومین شنبه می ۱۹۹۵ همزمان با روز مادر در ترکیه، دیگر زنانی را که فرزند، همسر و یا بستگان‌شان در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی ناپدید شده بودند فراخواند تا با عکس گمشدگان در میدان گالاتسرای استانبول تجمع کنند.
۳۰ زن با عکسی از «ناپدید شدگان» با امینه همراه شدند تا به‌رغم کنترل شدید پلیس و نیروهای امنیتی نخستین تجمع «مادران شنبه» در استانبول برگزار شود.
«مادران شنبه» پس از آن در حالیکه بارها توسط پلیس ضرب و شتم و دستگیر شدند، سه سال پیاپی هر هفته با عکس گمشدگان خود و خواست «ما عزیزان ناپدید شده خود را می‌خواهیم» به خیابان آمدند. ۱۳ مارس ۱۹۹۹ پلیس مانع برگزاری ۲۰۰مین تجمع مادران شنبه در بیکوز استانبول شد و امینه اوچاک و ۱۰ تن دیگر از اعضای این گروه دستگیر و برای مدت کوتاهی بازداشت شدند. دستگیر شدگان پس از آزادی گفتند که در زندان مورد خشونت و آزار جسمی و کلامی قرار گرفته‌اند.
پس از این واقعه، مادران شنبه فعالیت علنی و اعتراض‌های خیابانی خود را متوقف کرد و به فعالیت مخفیانه و جلسات خانگی و شبکه‌سازی روی آورد تا سرانجام سال ۲۰۰۹ بار دیگر به خیابان بازگشت.
در ترکیه چه گذشته است؟
ترکیه دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی کم خشونت نظامی ندیده است. یک می ۱۹۷۷، ۳۷ تن معترضان در میدان تقسیم کشته شدند. دولت وقت ترکیه مدعی شد که این اقدام توسط یک گروه چپ‌گرا انجام شده است. پس از آن ۵۰۰ تن از اعضای سندیکا و اتحادیه‌های کارگری دستگیر و محاکمه شدند.
دهه ۸۰ میلادی پس از کودتای کنعان اورن، فعالیت اتحادیه‌ها، سندیکا‌ها و بسیاری از احزاب و گروه‌های سیاسی ممنوع شد و اعضای این گروه‌ها تحت تعقیب قضائی قرار گرفتند.
برپایه گزارش‌های انتشار یافته پس از کودتا ۱۹۸۲، دست‌کم ۵۰ نفر اعدام، ۳۰ هزار نفر تبعید و بیش از ۶۰۰ نفر دستگیر و زندانی شدند.
همچنین دولت ترکیه پس از آغاز درگیری نظامی با حزب کارگران کردستان در دهه ۸۰ میلادی شمار زیادی از اعضای این حزب، روزنامه‌نگاران، وکلای دادگستری و شهروندان کرد را دستگیر و «ناپدید» کرد.
منابع نزدیک به حزب کارگران کردستان ترکیه تعداد ناپدید شدگان در این دوره را نزدیک به ۱۷ هزار نفر گزارش می‌کنند.
سازمان حقوق بشر ترکیه گزارش کرده است که تا سال ۱۹۹۴، ۳۴۰ مورد «ناپدید شده» شناسایی و گزارش شده است. بسیاری از ناپدید شدگان پس از آزادی از زندان در خیابان توسط «افراد ناشناس» ربوده و یا کشته شده‌اند.
برخی از ناپدید شدگان پس از آنکه از زندان آزاد شدند، در خیابان با شلیک گلوله کشته شدند. «هانیم توسون» که همسرش فهیم اکتبر ۱۹۹۵ ناپدید شده، گفته است که همسرش توسط ماموران پلیس در مقابل خانه ربوده شده است.
او گفته است که همسرش در سال ۱۹۸۸ به اتهام همکاری با حزب کارگران کردستان ترکیه دستگیر و پس از چند سال از زندان آزاد شده بود.
توسون به کانون حقوق بشر ترکیه گفته است که مقام‌های قضائی و پلیس به او گفته‌اند که همسرش در زندان نیست.
اوزلم کایا، یکی از اعضای مرکز حافظه جمعی ترکیه که در باره کشته‌شدگان و ناپدیدشدگان در این کشور فعالیت می‌کند، گفته است که این مرکز توانسته فهرستی از ۱۳۵۳ ناپدید شده تهیه کند.
مبارزه برای کشف حقیقت
مادران شنبه استانبول که با الهام گرفتن از «مادران میدان مایو» آرژانتین شکل گرفته، تا به حال بیش از ۶۵۰ تجمع در استانبول برگزار کرده است. از سال ۲۰۰۸ نیز گروهی دیگر از زنان در دیاربکر با همین عنوان به خیابان آمدند.
با پیگیری این گروه دادگاه حقوق بشر اروپا، دولت ترکیه را به پرداخت ۲۵۰۰۰ یورو خسارت به خانواده حسن اوچاک محکوم کرد.
گروهی از مادران شنبه در سال ۲۰۱۱ با رجب طیب اردوغان، نخست وزیر وقت ترکیه که حالا در مسند ریاست جمهوری است، دیدار کردند. اردوغان در این دیدار وعده کرد که به این موضوع رسیدگی کند.
ماسوده اوچاک یکی از اعضای «مادران شنبه» گفته است که این دیدار به معنای پذیرش قتل دولتی بود.
دستگاه قضائی ترکیه سال ۲۰۱۲ کنان اورن و تحسین شاهین کایا را به اتهام رهبری کودتا محاکمه و به زندان محکوم کرد. این دو اما به دلیل آنچه که ناتوانی جسمی اعلام شد، در دادگاه شرکت نکردند. در جریان رسیدگی به اتهام رئیس جمهوری پیشین ترکیه اما خواسته خانواده ناپدید شدگان نادیده گرفته شد. اورن دو سال پیش بدون آنکه به قتل گسترده فعالان سیاسی ترکیه اعتراف کند درگذشت.
تجمع هفتگی مادران شنبه پس از مرگ اورن همچنان ادامه دارد. آنها از دولت ترکیه می‌خواهند که «حقیقت را آشکار و قاتلان را معرفی کند»…