در رخ‌دادهای اخیر منطقه، زنان در خط مقدم تظاهرات اعتراضی، همواره توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده‌اند. در مقابل، پوشش خبری گردهمایی‌های زنان در میدان تحریر عراق چندان قابل توجه نبود. در گزارشی که می‌خوانید، «سازمان حقوق زنان در توسعه» تلاش کرده است تا دلیل این مسئله را بررسی کند.
وضعیت زنان هر کشور می‌تواند شاخصی قوی در تعیین تغییرات سیاسی- اجتماعی کشور‌ها باشد و از آنجا که بحث دموکراسی و آزادی با رهایی زن درهم آمیخته است با خواندن این گزارش و گزارش‌های دیگر این پرسش پیش می‌آید: آیا می‌توان گفت عراق پس از جنگ، عراق بهتری از زمان صدام است؟ آیا تنها یک نظام دیکتاتوری مقصر تمامی مشکلات است یا در کنار تلاش برای تغییر یک نظام سرکوبگر و محاکمه دیکتاتور‌ها، نیاز به جنبشی همه‌جانبه برای تغییر مشکلات و نابرابری‌های جامعه نیز هست تا در تمام سطوح جامعه رسوخ کرده و از میان مردم برآمده باشد؟
با خیزش موج انقلاب و جنگ و تغییر در جهان عرب و کشورهای همسایه ایران، بحث‌های گوناگونی در میان ایرانیان خارج و داخل کشور راه افتاده است؛ از بحث پیرامون دخالت ناتو در لیبی و تقسیم قدرت پس از هر انقلاب و جنگ گرفته تا تاثیر خارجی بر زندگی مردم. از همین رو شاید نگاهی نزدیک‌تر و دقیق‌تر به زوایای مختلف هریک از این تغییرات که زندگی میلیون‌ها انسان را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و تحلیل و پی‌گیری تغییرات، کمک موثرتری به درک وضعیت ایران کند.
ادامه حملات به زنان مدافع حقوق بشر در عراق
در خیزش‌ها و انقلاب‌های اخیر در خاورمیانه و شمال آفریقا، زنان در خط مقدم یا پشت صحنه، در مقام سازمان‌دهنده تظاهرات نقشی اساسی بازی کردند. فعالیت سیاسی- اجتماعی زنان و سازماندهی آنان در تونس، مصر، بحرین و لیبی توجه جهانی زیاد و مهمی را به خود جلب کرد. با وجود حمله‌های متعدد و آزارهای جنسی به زنان عراقی فعال و سازمان‌های آن‌ها از بهمن‌ماه تاکنون، نقش زنان در تظاهرات میدان تحریر عراق چندان پوشش رسانه‌ای نگرفته است. خشونت علیه آنان از تیرماه شدت گرفت که یکی از ماه‌های مرگبار برای عراقی‌ها در سال ۲۰۱۱ میلادی بود.
سازمان رهایی زنان در عراق، یکی از رهبران تظاهرات میدان تحریر عراق است که در زمینه سازماندهی جوانان فعال و گسترش حقوق زنان کمک می‌کند. سازمان حقوق زنان در توسعه با نگاه به عملکرد سازمان رهایی زنان عراق و شرایط مدافعان و فعالان حقوق زنان به پرس‌وجو درباره چرایی بی‌توجهی جامعه جهانی به وقابع میدان تحریر عراق می‌پردازد.
حقوق زنان و زنان فعال حقوق بشر در عراق
از زمان حمله آمریکا به عراق در سال ۸۲، صد‌ها هزار نفر از شهروندان عراقی در اثر درگیری‌ها کشته شده‌اند. نزدیک به چهارمیلیون و هشتصدهزار نفر آواره شده‌اند و نزدیک به هفتصد و پنجاه هزار زن، بیوه شده‌اند. حتی قبل از حمله به عراق و در نتیجه سال‌ها تحریم اقتصادی و جنگ، مردم عراق شاهد آمار بالای خشونت، آوارگی، تبعید، مرگ همسر، بیکاری و بی‌سوادی بوده‌اند. امروزه زنان عراقی مورد خشونت همه‌جانبه قرار دارند: ارتش‌ها و نیروهای امنیتی از یک‌سو و گروه‌های جدایی‌طلب و سران قبایل از سوی دیگر. شرکت‌های خصوصی که در حوزه امنیت فعال هستند و حتی به قوانین بین‌المللی پایبند نیستند، نیز از دیگر اعمال خشونت‌کنندگان علیه زنان عراقی‌اند.
احزاب سیاسی گوناگون شامل جنبش‌های مخالف و مقاومت نیز به نظر می‌رسد که در برنامه‌های سیاسی خود، زنان و روابط جنسیتی را از طریق خشونت فیزیکی یا قانونی مورد هجوم قرار می‌دهند. بر اساس گزارش سالیانه انجمن «رهایی زنان عراق» در سال ۲۰۱۰، زنان در عراق مورد خشونت جنسیتی با اشکال گوناگون قرار گرفته‌اند که شامل: خشونت‌های ناموسی، قاچاق انسان و همچنین خشونت‌هایی در پیوند با اتهاماتی چون تن‌فروشی، بی‌حجابی و آرایش می‌شود.
در چنین شرایط نظامی‌گری، تسلط مذهب، چندپارگی سیاسی، خشونت گسترده علیه زنان و گسترش دیدگاه محافظه‌کار در روابط جنسیتی در عراق است که زنان مدافع حقوق بشر به سازماندهی می‌پردازند. آن‌ها مورد همان انکار حقوق مدنی و سیاسی قرار می‌گیرند که همه شهروندان عادی با آن روبه‌رو هستند. این حقوق مدنی شامل حق تجمع مسالمت‌آمیز، حق آزادی بیان و حق زندگی و امنیت است. بعضی از زنان مدافع حقوق بشر در گروه‌های حقوق بشری و جنبش‌های اجتماعی شرکت می‌کنند در حالی که باقی افراد در زمینه محکوم کردن ناپدید شدن اعضای خانواده‌ها و یا به طور مستقیم روی مسائل زنان کار می‌کنند.
از زمانی که گردهمایی‌های روز جمعه میدان تحریر در بهمن‌ماه گذشته شروع شد، سازمان رهایی زنان عراق نیز با خشونت، حملات جنسی، ارعاب و آزار مواجه شده که آن‌ها را از ادامه کار بازداشته است، همچنین شماری از جوانان همراه آنان نیز بازداشت یا ربوده شده‌اند
مفهوم تهاجم و اشغال عراق به وسیله نیروهای خارجی منجر به دینامیک مشکل‌‌آفرین برای آن دسته از فعالان حقوق زنان شده است که به خاطر فعالیت‌شان برچسبی غربی یا خائن می‌خوردند. آن‌ها همچنین توسط برخی اسلام‌گرایان، همسو با خط مشی سکولار رژیم صدام حسین تلقی می‌شوند. در این شرایط دشوار، زنان فعال در زمینه حقوق بشر مجبور به ترک فعالیت سیاسی خود، تبعید و یا صرفاً توجه به اعضای خانواده و محافظت و نجات آنان هستند.
با وجود این چالش‌های بزرگ اما زنان عراقی مدافع حقوق بشر به تلاش در مقابله با خشونت و نظامی‌گری ادامه می‌دهند و به سازماندهی برای تغییرات دموکراتیک می‌پردازند. برخی از دستاوردهای اصلی جنبش زنان عراق شامل کمپین‌هایی علیه قوانین تبعیض‌آمیز ازدواج اجباری، طلاق، حضانت فرزندان و همچنین محدود کردن نقش قانونی اسلام و تلاش برای ایجاد یک فضای برابر جنسیتی برای ورود زنان به فضای سیاسی و نمایندگی می‌شود. آن‌ها همچنین برای این‌که قانونگذاری در عراق مطابق کنوانسیون‌های جهانی نظیر کنوانسیون منع انواع تبعیض علیه زنان انجام بگیرد، تلاش می‌کنند.
میدان تحریری دیگر
از زمان انتخابات نافرجام ۲۰۱۰، دولت ائتلافی عراق با جنگ داخلی و رسوایی مالی در تنگنا افتاده است و هنوز بسیاری از عراقی‌ها از امکانات اولیه برخوردار نیستند و موقعیت شغلی بسیار کم و محدود است. شهروندان عراقی نیز همگام با وقایع منطقه از بهمن‌ماه تاکنون هر جمعه در میدان تحریر بغداد در اعتراض به فساد، حکومت ضعیف، نبود امکانات رفاهی اولیه، درصد بیکاری بالا و نبود آزادی بیان تجمع کرده‌اند.
مقامات به شدت به این گردهمایی‌‌ها پاسخ داده‌اند، تظاهرات خیابانی را ممنوع اعلام کرده‌اند و سعی دارند گردهمایی‌های اعتراضی را محدود به استادیوم‌های فوتبال کنند. در نتیجه برخوردهای متعددی بین اعتراض‌کنندگان دموکراسی‌خواه و ماموران امنیتی و گردهمایی‌های طرفدار حکومت رخ داده است که منجر به کشته شدن دست کم ۱۲۵ نفر، زخمی شدن صد‌ها نفر و بازداشت و زندانی شدن ده‌ها فعال مدنی شده است. در میان فعالانی که مورد حمله قرار گرفته‌اند چندین عضو سازمان رهایی زنان عراق نیز وجود دارند که نقش موثری در کمک به حضور زنان در گردهمایی‌های میدان تحریر بازی کرده‌اند.
سازمان رهایی زنان عراق با ساماندهی برنامه‌هایی که مشارکت سیاسی زنان و رهایی آن‌ها از خشونت را قوت می‌بخشد، خواهان ایجاد تغییر در ساختاری است که راه را برای عاملان خشونت علیه زنان بی‌هیچ مجازاتی باز گذاشته است. آن‌ها دست به ایجاد خانه‌های مخفی و امن برای زنان فراری از خشونت، حمایت از زنان زندانی و سازماندهی علیه قاچاق جنسی و راه‌اندازی روزنامه و رادیو زده‌اند. از زمان تاسیس سازمان رهایی زنان عراق با سه عضو اولیه، این سازمان دستخوش تغییراتی در شمار اعضای خود مطابق با شرابط امنیتی کشور بوده است و هم اکنون دارای ۶۰ عضو فعال و صد‌ها حامی است و در چهار شهر در مرکز، جنوب و غرب عراق به فعالیت می‌پردازد.
هدف قرار دادن سازمان رهایی زنان عراق و دیگر فعالان عراقی
از زمانی که گردهمایی‌های روز جمعه میدان تحریر در بهمن‌ماه گذشته شروع شد، سازمان رهایی زنان عراق نیز با خشونت، حملات جنسی، ارعاب و آزار مواجه شده که آن‌ها را از ادامه کار بازداشته است. همچنین شماری از جوانان همراه آنان نیز بازداشت یا ربوده شده‌اند. یانار محمد، مدیر سازمان رهایی زنان عراق که از تاسیس‌کنندگان این سازمان در سال ۸۲ است ، در مصاحبه با وب‌سایت «رهایی زنان عراق»،یکی از دلایل اصلی حمله به فعالان این سازمان را سازماندهی جوانان در میدان تحریر برشمرده است.
در روز جمعه ۲۰ خرداد پس از اتمام مهلت صدروزه‌ای که نخست‌وزیر نوری مالکی برای بهبود وضعیت خدمات اولیه برق، آب، شغل و پایان‌بخشی به فساد گرفته بود، مردم معترض به دلیل عدم تغییر در وضعیت، گرد هم جمع شدند. در این گردهمایی چهار زن از اعضای هیئت ۲۵ نفره سازمان رهایی زنان عراق مورد حمله، آزار جنسی و ضرب و شتم تظاهرات‌کنندگان طرفدار حکومت قرار گرفتند. پوسترهای آن‌ها تخریب شد، با چوب مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و بدن‌شان دستمالی شد. این حمله از سوی سازمان رهایی زنان عراق به عنوان تلاش برای خجالت‌زده کردن فعالان زن در فضای عمومی عنوان شد.
فعالان این سازمان در تیرماه سال جاری، در جلسه‌ای به بحث در مورد راه حل این‌گونه حملات پرداختند و در روز جمعه ۱۷ تیرماه با اتوبوسی که از فعالان زن و جوانان حامی پر بود با در دست داشتن پلاکاردهایی به میدان تحریر برگشتند که روی آن‌ها نوشته شده بود: «کتک زدن زنان تحریر عزم ما به تغییر را افزایش داده است» و «به جای عملی‌کردن قول‌های صدروزه‌شان، اراذل و اوباش را به جان ما می‌اندازند»
سه فعال اجتماعی با نام‌های جنت بسیم، آیا لامی و یانار محمد با رسانه‌ها مصاحبه کردند و با بلندگوی دستی به بیان عزم خود برای ادامه چالش با حکومت در قبال سرکوب دست زدند. به محض این‌که این هیئت میدان را ترک کرد، طرفداران حکومت به ارعاب و حمله فیزیکی به جوانان همراه اعضای سازمان رهایی زنان عراق پرداختند، اتوبوس آن‌ها را محاصره و از در و پنجره به آن‌ها حمله کردند. آن‌ها همچنین یکی از این جوانان را ربودند و مدتی بعد آزاد کردند. طرفداران حکومت تنها هنگامی که خبرنگاران خارجی به صحنه آمدند، متفرق شدند.
سازمان حقوق زنان «مدری» در آمریکا سرکوب علیه سازمان رهایی زنان در عراق را به عنوان تلاش برای ارعاب و تهدید زنانی که عامل گردهمایی‌هایی با خواسته عراقی جدید بودند توصیف کرد. همانطور که یانار محمد نیز در گفت‌وگویش با مدری گفت: آن‌ها می‌دانند در جامعه‌ای مثل عراق، زنان با تحقیر جنسی می‌شکنند.
نقش حمایت بین‌المللی
رسانه‌های جریان اصلی به طور گسترده‌ای از گزارش این وقایع و تشدید خشونت در عراق چشم‌پوشی کرده است. برخی از آن‌ها با تاکید بر درماندگی عراق، به توجیه کم‌کاری خود می‌پردازند. بر اساس گفته یانار محمد، پوشش خبری رسانه‌های مختلف، نقش اساسی در محافظت از زنان مدافع حقوق بشر بازی می‌کند: «اگر در این روز‌ها شما فمینیستی فعال باشید و در تظاهرات میدان تحریر شرکت کنید هیچ جایی از شما حمایت و محافظت نمی‌کند. بنا بر این پوشش خبری بهترین حامی است.»
او در ادامه می‌گوید: «اگر مداخله آمریکا که پیش از حمله نظامی اتفاق افتاد، زندگی ما را نابود کرد، ما اکنون به مداخله مدنی نیازمندیم. ما می‌خواهیم مردم آمریکا از ما حمایت کنند تا ما قدرت از دست رفته خود را بازیابیم ومشکلات کشور را در دستان خودمان بگیریم و انتخاباتی آزاد برگزار کنیم.»
در واقع حمایت گسترده بین‌المللی (و نه تنها آمریکایی) از زنان مدافع حقوق بشر عراق همچنان اهمیت زیادی در ادامه کار آن‌ها دارد. لازم است به این نکته توجه شود که فعالان میدان تحریر عراق، همگام با زنان فعال در صحنه اصلی انقلاب‌ها و خیزش‌های منطقه هستند.
