ازبکستان و وعده های تازه میرضیایف؛ از دولت مداری به شهروندمداری؟

در روز چهارشنبه هفته گذشته (بیستم ماه سپتامبر) ، برای اولین بار شوکت میرضیایف (میرزایف)، رئیس‌جمهور ازبکستان، در مجمع سازمان ملل متحد سخنرانی کرد. سخنرانی او پر از وعده‌های بهبود دادن وضع حقوق بشر و آزادی بیان و اندیشه بود و همین‌طور گزارش از اصلاحاتی که در یک سال اخیر کشور انجام شده است؛ یعنی دورانی که پس از مرگ کریموف و زمامداری ضیایف آغاز شده است.

سخنرانی آقای میرضیایف با این که بسیاری‌ها را نسبت به آینده ازبکستان خوشبین می‌کند اما این شک را نیز برانگیخته که این نوع گزارش‌های مثبت و وعده‌های خالی می‌تواند نقش سرپوش برای یک سری اقدامات برای  نقض‌ حقوق بشر و سرکوب‌های ساختاری را داشته باشد.

وعده‌های میرضیایف

شوکت میرضیایف در سخنرانی خود از فراهم کردن فضای مناسب برای تجربه و ابراز عقیده‌های دینی و سیاسی، بهبود دادن وضع اقتصادی برای شهروندان کشور گفت و وعده‌های مکرر داد که برنامه دارد ازبکستان را به کشوری شهروندمحور تبدیل کند و تمام توجه دولت از این بعد رو به نیاز و علاقه‌های مردم خواهد بود. او گفت می‌خواهد دولتمداران در خدمت مردم باشند و نه آن گونه تا حال بوده یعنی مردم در خدمت دولتمداران بوده‌اند.
آقای میرضیایف از آمادگی کشورش برای همبستگی با سازمان‌های بین‌المللی گفت و از این که قرار است ماه نوامبر همایش بزرگ سازمان ملل متحد در شهر سمرقند، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ازبکستان، برگزار بشود تا فرصتی باشد برای رسیدن به تصمیم‌های مشترک برای ریشه‌کن کردن اسلامگرایی افراطی و نیز تروریسم بین‌المللی در منطقه.

میرضیایف همین‌طور از گروه‌های تروریستی انتقاد کرد که جوانان کشور را با نام اسلام به خشونت و افراط‌گرایی می‌کشانند و از این که تصمیم گرفته است راه این نوع اسلام‌های وارداتی را ببندد و اسلام محلی را، یعنی آن اسلامی را که امام البخاری در کتاب «صحیح البخاری» معرفی کرده‌ است، جایگزین این گونه اسلام‌های خارجی کند. او گفت قرار است در شهر سمرقند مرکز پژوهش با نام البخاری به کار شروع کند و آن خوانشی را که البخاری در کتاب خود بیان می کند به اجرا دراورند. او از امام بخاری به عنوان یکی از چهره‌های برجسته دوران رنسانس آسیای میانه یاد کرد که از اسلام و قران خوانش درست و انسان‌دوستانه‌ای به مردم ارایه کرده است.

آقای میرضیایف از یک سال گذشته به عنوان شروع اصلاحات در ازبکستان گفت و اعلام کرد درهای کشور به روی هر نوع همکاری با سازمان‌های حقوق بشری و بین‌المللی باز است. این درها در دوران ریاست اسلام کریموف، به خصوص پس از قتل عام اندیجان، در ولایت فرغانه در سال ۲۰۰۵، بسته شد و هر نوع همکاری و حضور سازمان‌های بین‌المللی در ازبکستان ممنوع بود. هنوز نیز رسانه‌های خارجی امکان فعالیت در داخل کشور را ندارند و روزنامه‌نگاران ازبک حتی در خارج از کشور نیز تحت پیگرد و تعقیب قرار دارند.

گفته می‌شود که زندان‌های ازبکستان از محبوسان عقیدتی و سیاسی پر است و بسیاری از آنها بدون برگزاری دادگاه یا دادخواهی منصفانه به بیش از ده سال یا بیشتر حبس محکوم شده‌اند.

آقای میرضیایف در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که آمارها نشان می‌هند که بسیاری از خشونت‌ها و زورآوری‌ها از جوانان زیر سی سال سر می‌زند. او به سازمان ملل پیشنهاد برنامه ویژه‌‌ای برای توجه  به نیازها و علاقه‌های نسل جوان و دخیل کردن آنها در آینده کشور داد.

میرضیایف گفت که افزایش اسلام‌گرایی افراطی و تروریسم در جهان نشان‌دهنده آن است که تنها مبارزه مسلحانه علیه تروریسم کافی نیست و بلکه باید با چیزی درگیر شد که باعث ترویج ایدئولوژی آن شده است. او آموزش را یکی از مهم‌ترین و مفید‌ترین راه‌های مبارزه خواند و اعلام کرد که قرار است ازبکستان سهم مهمی در تربیت کادر و متخصص در افغانستان و بالا بردن سطح آموزش در این «کشور زخمی و همسایه» خود انجام دهد.

او همین‌طور از «ویروس» ایدئولوژی گفت که مغز جوانان را هدف قرار گرفته و هم از فاجعه‌ دریاچه آرال و آسیب‌های آن یاد کرد که به سلامت مردم محلی رسانده است.

با وجود اهمیت سخنرانی و وعده‌های اصلاحات آقای میرضیایف، روشنفکران ازبک در داخل کشور هنوز واکنشی نشان نداده‌اند یا منتظراند نتیجه عملی این وعده‌ها را ملاحظه کنند. گزارش‌های مثبت و شروع اصلاحاتی را که آقای ریئس‌جمهور از آن گفت برای بسیاری از شهروندان ازبکستان تازگی داشت. آنها عادت ندارند که رهبران‌شان از حقوق آنها صحبت کنند یا قدمی برای باز کردن فضای سیاسی بردارند.

از آغاز حکومت آقای میرضیایف نمونه‌های زیادی از فراهم شدن فرصت‌های همکاری با شرکت‌های تجاری خارجی و باز شدن راه‌های هوایی بین کشورهای همسایه دیده می‌شود، به خصوص تنش‌زدایی با تاجیکستان پس از بیست سال قطع و سردی رابطه از مثال‌های مثبت این اصلاحات است.

رئیس‌جمهور ازبکستان گفت کشورش آماده است از هر نوع همکاری‌هایی که در راستای برقراری صلح و مبارزه با بی سوادی و حمایت از ثبات جهانی باشد استقبال کند تا اصلاحات شروع شده را گسترش دهد. او سخنرانی‌اش را با این جمله به پایان رساند: هدف اصلی اصلاحات ما توجه ویژه به انسان، نیاز‌های انسانی و علاقه‌های انسان است.

گفت‌وگو با تورج اتابکی و میرزا سلیم‌پور

آیا ازبکستان وارد مرحله امیدبخشی می‌شود یا وارد فضای دوگانه‌ای که بسیاری از کشورهای دیکتاتوری پیش گرفته‌اند؟
آیا این همه وعده‌هایی که ریئس‌جمهور جدید ازبکستان داد شدنی‌ست؟

در این باره با دو کارشناس گفت‌وگو کرده‌ایم. با تورج اتابکی، مورخ و پژوهشگر باسابقه در مسایل سیاسی و تاریخی کشورهای استقلال یافته جنوب اتحاد شوروی سابق و میرزا سلیم پور، سردبیر سایت خبری اخبار دات کام در پراگ.

تورج اتابکی سخنرانی میرضیایف را پیامی می‌داند که کشتی را کشتی‌ران دیگر آمده و ازبکستان کشور دوران کریموف نیست. هرچند آقای اتابکی معتقد است که آن دورانی که اسلام کریموف، رئیس‌جمهوری اول ازبکستان بود و بیش از دو دهه در آن حکومت راند و فضای «پارانوید و بسته‌ سیاسی را شکل داد» در روانشناسی جمعی و توده‌ای مردم ازبکستان برای سال‌ها ادامه خواهد داشت. آقای اتابکی با ذکر تغییراتی که رئیس‌جمهوری جدید ازبکستان در سیاست داخلی کشور به وجود آورده گفت که هنوز شاهد عملی شدن این وعده‌ها، به جز مواردی اندک، نیستیم.

به گفت‌وگوی کامل تورج اتابکی می‌توانید در اینجا گوش دهید:

مرزا سلیم‌پور، سردبیر سایت خبری اخبار دات کام در پراگ، معتقد است که وضعیت اقتصادی و سیاسی ازبکستان در مقایسه با تاجیکستان و در مقایسه با حکومت دوران اسلام کریموف امیدوارکننده است.

سلیم‌پور معتقد است که ازبکستان از لحاظ جغرافیایی امکانات بیشتری از دیگر کشورهای همسایه در اختیار دارد، و اگر بتواند این وعده‌ها و برنامه‌های شروع کرده خود را محکم‌کارانه ادامه دهد، در زمان کوتاهی می‌تواند با کشور قزاقستان که در عین حال از قوی‌ترین و موفق‌ترین کشورهای آسیای میانه است، به صورت تنگاتنگ رقابت کند. آقای سلیم‌پور تلاش‌های تا امروز انجام داده میرضیایف را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید اگر مقامات محلی باقی‌مانده از دوران کریموف چوب لای چرخ او نگذارند او می‌تواند دوران جدیدی را در تاریخ سیاسی کشور شروع کند. دورانی که کاملا متفاوت از حکومت اسلام کریموف خواهد بود.

مرزا سلیم‌پور به این سوال که چه مقدار از این وعده‌های میرضیایف شدنی است، پاسخ داد که بخشی از آن در عمل نیز انجام شده است. او از سازمان‌هایی مثال زد که در ولایات مختلف و دورافتاده کشور راه اندازی شده و روزانه نامه‌های شکایت شهروندان را می‌پذیرند و برای رسیدگی به درخواست و شکایات مردم اقدام‌هایی هم گزارش می‌شود. اما با وجود این آقای سلیم‌پور همین طور از مقاماتی نام برد که عملا با اصلاحاتی که آقای میرضیایف شروع کرده مخالفت می‌کنند و کاملا با او همدل نیستند.

به صحبت‌های مرزا سلیم‌پور می‌توانید در اینجا گوش دهید: