معاون وزیر راه و شهرسازی ایران پاکسازی مناطق حاشیه شهرها را اشتباه خواند و آن را موجب پیامدهای اجتماعی بسیار گسترده‌ای دانست. او از سیاست شش مدلی دولت برای ساماندهی حاشیه‌نشینی خبر داد و گفت شهرداری تهران در طول چهار سال گذشته در این زمینه با دولت همکاری نکرده است.

جمعیت حاشیه‌نشینان ایران در آغاز دهه ۸۰ هفت میلیون نفر بود که اکنون به‌گفته مقامات ایرانی این رقم به ۱۵ میلیون نفر رسیده است.
جمعیت حاشیه‌نشینان ایران در آغاز دهه ۸۰ هفت میلیون نفر بود که اکنون به‌گفته مقامات ایرانی این رقم به ۱۵ میلیون نفر رسیده است.

محمدسعید ایزدی، معاون جدید معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی ایران می‌گوید در شش مدل ساماندهی حاشیه‌نشینی ۷۰ هزار خانوار اسکان مجدد می‌شوند و به واجدین شرایط‌ سند مالکیت داده می‌شود.

به‌گفته او در طول چهار سال گذشته در شهرهای مهمی همچون تهران، مدیریت شهری حاضر به همکاری برای اجرای برنامه‌های دولت در جهت کاهش حاشیه‌نشینی نبود اما وزارت راه و شهرسازی توانست طرح‌هایی را در این زمینه در سایر شهرها به پیش برد.

او گفت در طول چهار سال گذشته «شهرداری [تهران] از ورود به این موضوعات به شدت پرهیز می‌کرد.»

چهار گروهی که از نظر دولت حسن روحانی در اولویت برنامه تأمین مسکن اجتماعی قرار دادند «خانه اولی‌ها، حاشیه‌نشین‌ها، ساکنان بافت فرسوده و گروه‌های کم درآمد» هستند که در زمینه حاشیه‌نشینی اجرای شش روش و مدل «اسکان مجدد»، «مسکن تدریجی»، «تنظیم مجدد زمین»، «خود مالکی»، «استفاده از ظرفیت خیرین و نیکوکاران مسکن‌ساز» و «اعطای مالکیت زمین» در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته است.

معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان این‌که ساماندهی حاشیه‌نشین‌ها به معنای پاکسازی مناطق آن‌ها نیست، گفت: «قطعاً تجربه سیاست اشتباه پاکسازی منطقه خاک سفید در تهران، زورآباد در کرج (تپه مراد آب) و محلات حاشیه‌ای در مشهد (کوی طلاب) تکرار نمی‌شود.»

به‌گفته ایزدی «پاکسازی این مناطق واکنش‌ها و تبعات اجتماعی بسیار گسترده‌ای را به دنبال خواهد داشت و سیاست درستی نیست.»

او گفت: «در اجرای تمام این شش مدل هرگز به سمت پاک‌سازی مناطق حرکت نمی‌کنیم.»

خاک‌سفید، محله‌ای در شرق تهران است که مهاجران شهرهای دیگر در سال ۱۳۵۹ در آن ساکن شدند. در اسفندماه ۱۳۷۹ نیروی انتظامی، به‌مسئولیت وقت محمدباقر قالیباف، شهردار پیشین تهران، خانه‌های این منطقه را تخریب و بزهکاران آن را بازداشت کرد.

محله آلونک‌نشین زورآباد کرج واقع در مرز منطقه‌ای مرفه‌نشین و در شمال این شهر، در طول دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ با تخریب خانه‌ها و جابه‌جایی ساکنان آن توسط شهرداری مواجه شد.

کوی طلاب از قدیمی‌ترین محله‌های مشهد نیز در خردادماه ۱۳۷۱، زمانی که علی جنتی استاندار خراسان بود، با بولدوزرهای شهرداری تخریب شد و به درگیری دو روزه با مردم محله کشیده شد که در جریان آن شش مأمور امنیتی و سه نفر از مردم عادی کشته شدند، بیش از ۳۰۰ نفر بازداشت شدند و ۱۰ میلیارد ریال خسارت به‌بار آمد. در آن زمان عباس واعظ طبسی، تولیت آستان قدس تصمیم داشت محدوده حرم امام هشتم شیعیان را گسترش دهد و به‌همین دلیل نگاه خریدار به کوی طلاب مشهد داشت که در مجاورت حرم قرار دارد.

سرانجام نیروی انتظامی در اسفندماه ۱۳۷۹ دست به یک خانه‌تکانی بزرگ در محله طلاب زد و بخشی از ساختمان‌هایی را که به شکل غیرقانونی در این محله ساخته شده بودند تخریب و خلاف‌کاران زیادی را دستگیر کرد.

شش مدل دولت برای ساماندهی حاشیه‌نشینی

معاون وزیر راه و شهرسازی ایران در توضیح مدل «اسکان مجدد» برای ساماندهی حاشیه‌نشینی گفت در این طرح برای خانوارهایی که در سکونتگاه‌های پرخطر سکونت دارند، مسکن جایگزین در نظر گرفته‌ شده است.

به‌گفته او «در کل کشور ۷۰ هزار خانوار نیازمند اسکان مجدد هستند» که در سکونتگاه‌های پرمخاطره مانند مجاورت با دکل‌های فشار قوی برق، حاشیه رودخانه‌ها و… زندگی می‌کنند.

بر اساس مطالعات وزارت راه و شهرسازی، ۱۸ درصد حاشیه‌نشین‌های ۶۰ شهر ایران مشکل مالکیت زمین ندارند.
بر اساس مطالعات وزارت راه و شهرسازی، ۱۸ درصد حاشیه‌نشین‌های ۶۰ شهر ایران مشکل مالکیت زمین ندارند.

دولت می‌خواهد مسکن مورد نیاز این افراد را از طرق مختلف از جمله «مسکن اجتماعی، خانه‌های ساخته شده توسط خیرین مسکن‌ساز و…» تأمین کند. همچنین به‌گفته محمدسعید ایزدی، سعی می‌شود که این افراد در نزدیکی همان منطقه که از امکانات زندگی شهری برخوردار است، اسکان داده شوند.

در مدل «مسکن تدریجی» خانوار خود محل سکونت‌شان را با تعمیر، مقاوم‌سازی و اضافه کردن اتاق ساماندهی می‌کنند. اما در اجرای این طرح «دولت از این خانوار حمایت می‌کند تا به صورت نظام‌مند و مهندسی شده این اقدامات انجام شود».

در مدل «تنظیم مجدد زمین» مردم محله خانه فرسوده و سکونتگاه خود را به شرط آن‌که در آن از روش‌های مشارکت مردمی استفاده شود، نوسازی می‌کنند.

به‌گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، این مدل در منطقه همت‌آباد (مفت‌آباد) اصفهان به اجرا در آمده و مردم این منطقه با تشکیل تعاونی نسبت به نوسازی محله خود اقدام کردند.

ایزدی در توضیح مدل «تنظیم مجدد زمین» نیز «نوسازی خانه فرسوده و سکونتگاه مردم توسط خود آن‌ها» را تکرار کرد و جزئیات بیشتری ارائه نداد اما درباره مدل «مسکن خودمالکی» گفت: «در این روش به افرادی که توانایی استفاده از تسهیلات را دارند، وام ارزان قیمت داده می‌شود تا بتوانند نسبت به ترمیم سکونتگاه خود اقدام کنند.»

بر اساس مطالعات وزارت راه و شهرسازی، ۱۸ درصد حاشیه‌نشین‌های ۶۰ شهر ایران مشکل مالکیت زمین ندارند و می‌توانند از مدل و روش‌های متداول مسکن حمایتی در این بافت‌ها برخوردار شوند.

در مدل «استفاده از ظرفیت خیرین و نیکوکاران مسکن‌ساز» وزارت راه و شهرسازی با افراد نیکوکار تفاهم‌نامه امضا می‌کند تا آن‌ها اقدام به تأمین مسکن افراد حاشیه‌نشین کنند.

معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید بر اساس همین طرح قرار است خیرین مسکن‌ساز در یزد ۷۰۰ واحد مسکونی و در مشهد ۱۰۰۰ واحد مسکونی بسازند.

در مدل «اعطای مالکیت زمین»، می‌توان نسبت به ارائه سند اراضی تصرفی اقدام کرد اما ارائه سند مالکیت زمین مشروط به رعایت طرح‌های ساماندهی محلات و نوسازی سکونتگاه‌های واقع در آن اراضی است.

در اجرای این طرح نهادهایی چون سازمان اوقاف، سازمان ملی زمین و مسکن با وزارت راه وشهرسازی همکاری می‌کنند.

جمعیت حاشیه‌نشینان ایران در آغاز دهه ۸۰ هفت میلیون نفر بود که اکنون به‌گفته مقامات ایرانی این رقم به ۱۵ میلیون نفر رسیده است. این به معنای آن است که حاشیه‌نشینی یک‌پنجم جمعیت ایران را در بر گرفته است.

بر اساس آمارهای رسمی در مجموع ۷۰ درصد منابع شهرداری‌ها در کلان‌شهر‌ها و ۳۰ درصد آن در سایر شهرهای هر استان هزینه می‌شود. در این میان سهم حاشیه‌نشینان تقریباً هیچ است.

خشکسالی‌های پیاپی یک دهه اخیر در ایران موج جدیدی از مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت را ایجاد کرده است که از آن با عنوان «مهاجرت‌های اقلیمی» یاد می‌شود. در چنین شرایطی نادیده گرفتن حاشیه‌نشینی می‌تواند به چالش‌های اجتماعی جدیدی منجر شود.

بیشتر بخوانید:

توسعه حاشیه‌نشینی: از کوی طلاب مشهد تا مرادآباد کمب