ترامپ می‌خواهد ایران را به نقض برجام متهم کند؛ اما چرا؟ و چگونه؟ در این صورت، سرنوشت برجام چه خواهد شد؟
آیا ایران به توافق هسته‌ای پایبند است؟
توافق ایران و غرب، مبنی بر محدود شدن برنامه هسته‌ای به استفاده‌های صلح‌آمیز در ازای لغو تحریم‌های بین‌المللی، دو سال است که همچنان علیرغم همه چیز پابرجاست.
مسئولیت نظارت بر اجرای این توافق، به عهده کمیسیونی مشترک (متشکل از نمایندگان پنج کشور عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان، اتحادیه اروپا و ایران) است که هر ۹۰ روز جلسه برگزار می‌کند. این کمیسیون در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۷ در وین، به ریاست هلگا اشمید، دبیر کل سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا، به نمایندگی از فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا، آخرین گزارش آژانس بین‌المللی اتمی را در این مورد بررسی و تأیید کرد؛ بر مبنای این گزارش ایران به تعهدات خویش در زمینه هسته‌ای پایبند مانده است.
از زمان انعقاد توافق در ژوئیه ۲۰۱۵، ایران همه ذخایر اورانیوم غنی‌شده بالای ۳.۶۷ درصد خود را از بین برد و حالا ذخیره اورانیوم کمتر غنی‌شده آن نیز از ۳۰۰ کیلوگرم بیشتر نیست. سانتریفیوژها نیز که تعدادشان از ۱۹۰۰۰ به ۶۰۰ کاهش یافته، تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفته‌اند. رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک نیز غیر قابل استفاده شده و ایران به اقدامات لازم برای شفا‌ف‌سازی تن داده و بازرسان آژانس اجازه دارند پایبندی ایران به تعهدات را در عمل بررسی و کنترل کنند.
دولت ترامپ چه می‌خواهد؟
دونالد ترامپ در مصاحبه با وال استریت ژورنال، در ۲۵ ژوئیه اعلام کرد که می‌خواهد با سر باز زدن از «تأیید» پایبندی تهران در مهلت بررسی بعدی، در ماه اکتبر، به این توافق پایان دهد. «ما از قبل کسی را محکوم نمی‌کنیم، اما در این مورد تحقیقات بسیار دقیقی انجام داده‌ایم.» ترامپ همچنین افزود: «اگر اعلام شود که آنها به توافق پایبند بوده‌اند، تعجب خواهم کرد.»
علیرغم موضع رسمی رکس تیلرسون، وزیر خارجه، جیمز متیس، وزیر دفاع و اچ. ار. مک‌مستر، مشاور امنیت ملی، دونالد ترامپ از گروه کوچکی از مشاورانش خواسته تا شواهد و استدلال‌های لازم برای اعلام نقض برجام توسط ایران را فراهم آورند.
ممکن است ایالات متحده از بازرسان آژانس بخواهد که بازرسی از مکان‌های نظامی در ایران را در دستور کار قرار دهند، و به همین ترتیب، در صورت عدم موافقت تهران، مسئولیت نقض برجام را به دوش ایران بیاندازد.
پیش‌تر نیز در مورد مسأله بسیار حساس دسترسی آژانس‌ها به مکان‌های نظامی ایران، در چارچوب پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، مذاکرات سفت و سختی صورت پذیرفته بود. بر اساس مواد مورد مصالحه قرارداد وین، آژانس بین‌المللی هسته‌ای می‌تواند درخواست دسترسی به تمام مکان‌ها و تأسیسات نظامی –فراتر از تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده— را داشته باشد، به شرط آنکه این شک و ظن وجود داشته باشد که در این تأسیسات فعالیتی مرتبط با چرخه سوخت هسته‌ای صورت می‌پذیرد. بنابر توافق، در صورت رد درخواست بازرسان آژانس، ماجرا به کمیسیون مشترک ارجاع داده خواهد شد و در صورت موافقت ۵ عضو از ۸ عضو کمیسیون، ایران چاره‌ای جز پذیرش درخواست بازرسی نخواهد داشت. این دستورالعمل مربوط به مکان‌های نظامی‌ای می‌شود که دسترسی و بازدید از آنها در تأیید پایبندی و تعهد ایران مؤثر باشد.
روابط ایران و آمریکا در چه وضعیتی است؟
با ورود ترامپ به کاخ سفید، روابط تهران و واشنگتن به شدت رو به وخامت گذاشت. حوداث دریایی میان ناوهای آمریکایی و کشتی‌های ایران در خلیج فارس در حال افزایش است و جنگ لفظی میان مقامات دو کشور بسیار بالا گرفته است. رئیس جمهور آمریکا، چهارشنبه دوم اوت، تحریم‌های تازه کنگره علیه ایران را تأیید کرد. هفته گذشته، یک روز پس از پرتاب موشک ماهواره‌بر سیمرغ، وزارت خزانه‌داری آمریکا، به نوبه خود، تحریم‌های جدیدی علیه برنامه موشک‌های بالستیک ایران و چندین شرکت مستقر مربوط در ایران اعمال کرد.
آمریکا و در ادامه آلمان، فرانسه و بریتانیا، پرتاب موشک را نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت دانسته و آن را محکوم کردند. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، که در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ در ضمانت و حمایت توافق ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ میان قدرت‌های بزرگ و ایران تصویب شد، از ایران می‌خواهد که برای یک دوره هشت ساله، «هیچ فعالیتی در زمینه توسعه موشکی که می‌تواند در جهت حمل کلاهک‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد، انجام ندهد».
در نظر آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلیس، فن‌آوری مورد استفاده برای موشک‌های ماهواره‌بر همان فن‌آوری مربوط به موشک‌های بالستیک است، و این دو کاملاً به هم گره خورده‌اند. همانطور که انتظار می‌رفت، ایران، پنج‌شنبه سوم اوت، تحریم‌های جدید آمریکا را «نقض» توافق هسته‌ای دانست و آمریکا را به انجام اقدمات تلافی‌جویانه تهدید کرد. آنطور که عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه، بدون جزئیات بیشتر بیان کرده، هیأت نظارت بر برجام در ایران «طرحی را برای اقدام متقابل علیه آمریکا در ۱۶ بند تصویب کرده است.». مجلس نیز به زودی طرحی را در راستای تقویت برنامه موشکی ایران و نیروی قدس سپاه پاسداران تصویب خواهد کرد. ایران معتقد است برنامه توسعه موشک‌های بالستیک آن ربطی به حمل کلاهک‌های هسته‌ای ندارد و از این بابت نقض قطعنامه ۲۲۳۱ نیست.
سرنوشت برجام چه خواهد شد؟
تصمیم یک‌جانبه دولت ترامپ مبنی بر اینکه ایران برجام را نقض کرده، یا دامن زدن به بحرانی در خصوص بازرسی تأسیسات نظامی، باعث خواهد شد وحدت قدرت‌های بزرگی که توافق را امضا کرده‌اند بر هم بخورد. بر خلاف عربستان و جناح راست اسرائیل که موافق سیاست برخورد با ایران هستند، آمریکا نمی‌تواند روی کمک روسیه و چین و همچنین سازمان ملل برای تحریم یا برخورد با ایران حساب کند. در نهایت اگر کار به اینجا برسد، به نظر نوع واکنش کشورهای اروپایی، آلمان، فرانسه و انگلیس سرنوشت برجام را رقم خواهد زد. در ایران نیز، نقض برجام به نفع جناحی از محافظه‌کاران خواهد بود که مدافع «اقتصاد مقاومتی»اند، و به سرمایه‌گذاری خارجی بدبین هستند.
از زمان توافق هسته‌ای و رفع گام به گام تحریم‌های بین‌المللی مربوط به پرونده هسته‌ای، روابط اقتصادی ایرانِ دوران روحانی با کشورهای اروپایی رو به افزایش بوده است. روحانی در مراسم تنفیذ حکم دومین دوره ریاست‌جمهوری‌اش بار دیگر تصدیق کرد که «ایران تحمیل انزوا از سوی دشمنان را نمی‌پذیرد» و «برجام سند حسن نیت جمهوری اسلامی در ایجاد تعاملی سازنده با جهان است.»
توتال، نخستین کمپانی نفتی غربی که دوباره به ایران بازگشته، به تازگی در راس یک کنسرسیوم بین‌المللی شامل شرکت ملی نفت چین، قراردادی ۴.۸ میلیارد دلاری را با ایران امضا کرده است. تحریم‌های تازه‌ای که آمریکا علیه ایران تصویب کرده، از همین حالا تهدیدی بی‌چون و چرا برای این کمپانی فرانسوی است که ۶۰۰۰ کارمند در آمریکا دارد و درصدد توسعه فعالیت‌های خود در بخش پتروشیمی در آمریکا است.
منبع: لاکرا
در همین زمینه:
- روحانی در مراسم تحلیف: ایران آغازگر نقض برجام نخواهد بود
- بحث بر سر آینده برجام در دیدار مقام‌های ایرانی با موگرینی
- ترامپ و وزیر خارجه‌اش بر سر برجام اختلاف دارند
- بحث “تغییر رژیم” ایران در واشنگتن
- کویت علیه ایران: فصل صف‌بندی در بازی تخت و تاج خاورمیانه
- ترامپ پس از شش ماه؛ نگاه واشنگتن به تهران
- پس از نابودی داعش: آیا ترامپ به سمت جنگ با ایران می‌رود؟
- اگر برجام پاره شود، چه کسی مسئول است؟