اصل شخصی بودن مجازات که در قوانین حقوقی و جزایی مورد تاکید جدی قرار می گیرد، به شکل های مختلف از سوی نظام حقوقی و دستگاه قضا در ایران نقض می شود. محروم ماندن نرگس محمدی، فعال شناخته شده حقوق بشر از دیدار با فرزندانش یا ارتباط تلفنی با آنها را می توان به عنوان یک نمونه مطرح کرد که در آن علاوه بر مادر، فرزندان هم مجازات شده اند.

اعدام از جمله مجازات هایی است که با توجه به اثراتش می تواند ناقض اصلی شخصی بودن مجازات باشد- کارتون از رضا جوزانی

وجه دیگر این ماجرا اما به دیگر دستگاه ها و همچنین مردم برمی گردد. دستگاه های دولتی اغلب از استخدام کسانی که بستگان و نزدیکان آنها سابقه محکومیت کیفری (اعدام، حبس ابد یا حبس های طولانی مدت) دارند یا به دلیل فعالیت های سیاسی اما با اتهام های امنیتی محکوم شده اند، سر باز می زنند.

چنین وضعیتی نیز مصداق مجازات شدن دیگری به دلیل ارتکاب جرم (احتمالی) یکی از نزدیکان او و خلاف آیین دادرسی عادلانه است.

این رفتار و مجازات یک نفر به دلیل خطای دیگری را اما در مردم هم می توان سراغ گرفت. مثال تازه این ماجرا، وضعیت زندگی خانواده فرد متهم به قتل آتنا اصلانی، دختر بچه هفت ساله اهل پارس آباد مغان، واقع در استان اردبیل است.

برادر این مرد به رسانه ها گفته است برخورد عموم با آنها به گونه ای است که حتی امکان رفتن تا نانوایی و خریدن نان هم برای آنها وجود ندارد و همسایه ها برایشان نان می خرند و پشت در می گذارند.

اینکه خانواده و فرزندان این فرد چه خطایی مرتکب شده اند که چنین برخوردهایی با آنها می شود و اینکه این اتفاق تا چه اندازه بر زندگی و آینده آنها تاثیر خواهد گذاشت، پرسشی اساسی است که بخشی از پاسخ آن به ضرورت توجه جدی به اصل شخصی بودن مجازات (مسئولیت کیفری) برمی گردد.

با توجه به همین مهم، مدیرکل بهزیستی استان اردبیل از تلاش برای آگاه سازی مردم به منظور برخورد مناسب با «خانواده قاتل» خبر داده است. اقدامی قابل اعتنا که می توان آن را در راستای افزایش توجه عمومی به سلامت روان شهروندان تلقی کرد. گمشده ای که شاید بیش از آنچه حاصل عزم مسئولان در توجه به حقوق شهروندی باشد، محصول گسترش شبکه های اجتماعی و امکان طرح موضوعاتی است که عرف یا قانون آنها را در حوزه تابوها و خط قرمزها قرار داده اند.

بهزاد ستاری اما با اشاره به برخوردهای مردم با «خانواده قاتل آتنا» در پارس آباد و محیط و فرهنگ سنتی حاکم بر این منطقه، روز سه شنبه ۲۷ تیر به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته است: «آگاه سازی مردم در برخورد مناسب با خانواده قاتل را شروع کرده‌ایم. این در حالی است که از روز گم شدن آتنا همه مردم همراه خانواده او، شبانه روزی دنبالش می گشتند و این احساس و درد مشترک باعث شده بعد از آشکار شدن سرنوشت آتنا، نفرتی نسبت به خانواده قاتل پیدا کنند.»

ممکن است خانواده آتنا اصلانی تا یکی دو سال آینده با آنچه بر آنها رفته سازگار شوند، اما «انگی که به خانواده قاتل زده می شود»، سرنوشت نزدیکان او (فرزندانش در مدرسه و همسرش در جامعه) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

این نکته مورد تاکید ستاری قرار گرفته و گفته است این خانواده در شرایطی قرار می گیرد که باعث می شود فشار نگاه‌ها همواره همراهشان باشد یا آنها چنین احساسی داشته باشند.

مدیرکل بهزیستی استان اردبیل اما باور دارد که مردم کم کم می کوشند بحث قاتل را از خانواده‌اش جدا کنند؛ «گرچه این موضوع به زمان نیاز دارد.»

بهزیستی اما بنا دارد برای «خانواده قاتل آتنا» برنامه‌های حمایت روانی و اجتماعی در نظر بگیرد چرا که به گفته ستاری، فرزندان قاتل نه تنها پدرشان را از دست می دهند بلکه انگی تا پایان عمر همراهشان خواهد بود.

در همین زمینه

قتل آتنا اصلانی: آیا آموزش می‌تواند مانع فاجعه شود؟