فریس جبر − هیچ تمایلی به دانستن تاریخچه نیاکان‌تان دارید؟ اگر این‌طور است، لازم نیست که در جایی به جز ژنوم خود آن را بجویید. ظاهراً هریک از ما در ژن‌های خود، میزبان تاریخچه‌ای میلیون‌هاساله از ابعاد تاریخی جمعیت بشر است.

تجزیه و تحلیل تفاوت‌های موجود در رشته‌های DNA میتوکندرایی موجود در ژنوم جمعیت کثیری از انسان‌ها، به دانشمندان کمک کرده تا مسیر تحول تاریخی جمعیت انسان را ترسیم کنند؛ هرچند که این تاریخچه زیستی، به تنها ۲۰۰هزار سال پیش و به نقطه‌ای که نسل تمامی انسان‌های زنده کنونی، به مادربزرگ واحدی می‌رسد، قد می‌دهد. چراکه DNA میتوکندریایی، صرفاً از طریق مادر به فرزند انتقال می‌یابد.

«ریچارد دوربین» (Richard Durbin)، از مرکز مراقبت‌های خونی ولکام در کمبریج انگلستان، به‌همراه «هنگ لی» (Heng Li) از مؤسسه براود در کمبریج ماساچوست، توانسته‌اند از طریق رمزگشایی تنها یک ژنوم، به ابعاد تاریخچه زیستی انسان، وسعتی پنج‌برابری بدهند.

این دو دانشمند، به کمک چندین نمونه‌ی کاملِ در دسترس از سلسله ژنوم انسانی، به اختلافات موجود مابین «الل»ها (دو نسخه از ژن‌هایی که از والدین‌مان به ارث می‌بریم) در یک ژنوم واحد نگریستند. بسیاری از اختلافات موجود مابین نسخه‌های متفاوت ژن‌های والدین‌مان، حاکی از این است که ژن‌های مزبور، مدتی پیش از هم سوا شده‌اند؛ حال‌آنکه قدمت تفکیک نسخه‌های ژنی ِ مشابه از یکدیگر، به دوران متأخرتری برمی‌گردد.

این دو دانشمند، با رمزگشایی از هزاران الل و برآورد سرعت جهش‌هایی که در آن‌ها رخ داده، موفق به استخراج زمان دقیق تفکیک هرکدام از الل‌ها و همچنین محاسبه جمعیت هر دوره از تاریخ تحول اخیر انسان شده‌اند. مثلاً شواهدی که نشان از تقارن زمان تفکیک بسیاری از الل‌ها می‌دهد حاکی از این است که جمعیت بشر، روزگاری اندک و از حیث ژنتیکی یکسان بوده است.

دوربین و لی، به تجزیه و تحلیل هفت سلسله کامل از ژنوم انسانی پرداختند: از کشورهای کره و چین هرکدام یکی؛ سه نمونه از کشورهای اروپایی و دو نمونه هم از کشورهای غرب آفریقا. آنها متوجه شدند که جوامع چین و اروپایی، هر دو از تنگنای مهلکی مابین 10 تا 60 هزار سال پیش جان به‌در برده‌اند؛ حال‌آنکه افت جمعیت آفریقایی‌ها در این بازه زمانی، روند ملایم‌تری داشته است.

«جان نوومبر» (John Novembre) از دانشگاه کالیفرنیا-لوس‌آنجلس، در این‌باره می‌گوید: «این‌که ژنوم هر انسان، حاوی اطلاعاتی از تاریخچه ابعاد جمعیتی نیاکان‌مان است، مسأله‌ای‌ست که تا پیش‌تر به‌شکل نظری مطرح می‌شد؛ اما ما تابه‌حال هیچ داده یا روشی را برای استحصال چنین داده‌هایی [از ژرفای ژنوم] در اختیار نداشتیم».

«رایان گوتنکوست» (Ryan Gutenkust) از دانشگاه آریزونا در توسان نیز مجذوب این پژوهش شده است. او می‌گوید: «چنین روشی واقعاً خارق‌العاده است. روش‌های پیشین، به محاسبه میانگینی از [اطلاعات ژنتیکی نهفته در] ژنوم بسنده می‌کردند؛ حال‌آنکه در اینجا آن‌ها به اختلافات مقطعی، و استحصال نتایجی مطلوب از [ژنوم] تنها یک فرد پرداخته‌اند».

منبع: NewScientist

توضیح تصویر:
عکس از Scott Hortop Travel / Alamy