بهنام دارایی‌زاده: روز جمعه هفته پیش، بیست و هفتم خرداد، از میان سه نامزد نهایی احراز پست گزارشگر ویژه حقوق بشر، در نهایت دکتر«احمد شهید»، وزیر امور خارجه پیشین مالدیو به این سمت منصوب شد.

حسن نایب‌هاشم از جمله فعالین حقوق بشری بود که هفته گذشته به نمایندگی از یک سازمان غیر دولتی اتریشی در ژنو حضور داشت. به منظور آشنایی بیشتر با شیوه و روند انتخاب آقای احمد شهید، نخست از آقای نایب‌هاشم خواستم توضیح کوتاهی در پیوند با این تصمیم اخیر شورای حقوق بشر سازمان ملل بدهند.
‌
حسن نایب‌هاشم: روند انتخاب «گزارشگر ویژه» در شورای حقوق بشر سازمان ملل به این صورت است که کمیسیونی مرکب از سفرای پنج کشور از میان کاندیداهای مشخص شده تعیین می‌کنند که چه اشخاصی صلاحیت احراز این پست‌ها را دارند.

در این دوره از اجلاس، ابتدا یک فهرست ۲۸۳ نفره وجود داشت که نهایتاً در پایان ماه مه، از میان این تعداد،۴۳ نفر برای احراز هشت پست از جمله پست «گزارشگری ویژه حقوق بشر ایران» انتخاب شدند.

این افراد به رئیس «شورای حقوق بشر» معرفی شدند و در نهایت رئیس نوبتی شورا، نام این کاندیداهای نهایی را به اجلاس شورا اعلام می‌کند. در مورد آقای «احمد شهید» به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران، کمیسیون به نوعی اتفاق نظر داشت. به این معنا هر پنج نماینده حاضر در این کمیسیون که از پنج منطقه مختلف جغرافیای بودند (نمایندگان پاناما، زامبیا، هند، رومانی و فنلاند) روی آقای «احمد شهید» توافق نظر داشتند.

در نهایت در واپسین ساعات روز پایانی اجلاس، آن فهرست هشت نفره که نام «گزارشگر ویژه ایران» نیز در میان آنها بود به شورای حقوق بشر ارائه شد. در شورا نیز با انتخاب‌ این افراد مخالفتی نشد و به این ترتیب، آقای «احمد شهید» به این سمت منصوب شدند.

مکانیسم کاری «گزارشگران حقوق بشر» چیست و چنین گزارشگری برای پیشبرد و ایفای مسئولیت‌های خود، چه امکاناتی در اختیار دارد؟

«گزارشگران ویژه» کارشناسانی هستند که به‌طور داوطلبانه برای سازمان ملل کار می‌کنند. البته برای سفرهای کاری این گزارشگران، بودجه‌هایی نیز در نظر گرفته می‌شود، اما در کل این اشخاص «کارمند» سازمان ملل به حساب نمی‌آیند. این افراد معمولاً برای دانشگاه‌ها و یا موسسات حقوقی مختلف کار می‌کنند. دفتری نیز در ژنو سوئیس دارند که از طریق آن امکان تماس با آنها وجود دارد. خود این گزارشگران نیز بایددر مقاطع زمانی مختلف برای ارائه گزارش‌های دوره‌ای خود به ژنو سفر کنند.

معمولاً دفاتر کاری این گزارشگران، فرم‌هایی را برای عموم ارائه می‌دهد که از طریق این فرم‌ها می‌توان «موارد نقض حقوق بشر» را به دفتر این گزارشگران اطلاع داد. در مقابل گزارشگران ویژه نیز موظفند که گزارش‌های خود را به شورا و یا مجمع عمومی سازمان ملل ارائه دهند.

آقای «احمد شهید» نیز ‌باید نخستین گزارش خود را در پایان تابستان امسال به «کمیته سوم مجمع عمومی» سازمان ملل ارائه دهند. همچنین ایشان لازم است گزارش دیگری نیز برای نوزدهمین اجلاس شورای حقوق بشر تنظیم کند که در ماه‌های مارس و آوریل سال آینده در ژنو برگزار می‌شود.

با توجه به تجربه کاری نه چندان امیدوارکننده گزارشگران ویژه حقوق بشر در دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ ارزیابی شخصی شما از انتخاب «احمد شهید» به عنوان یک گزارشگر مسلمان چیست؟

من در کل این انتخاب را مثبت ارزیابی می‌کنم. چون شرایط امروز با گذشته قابل قیاس نیست. حتی میان این اجلاس با اجلاس قبلی شورا تفاوت‌های مثبتی دیده می‌شود. به نظر من رویدادهایی که هم‌اکنون در شمال آفریقا و خاورمیانه می‌گذرد، تاثیر خودش را در روند این تصمیم‌گیری‌ها گذاشته است.

هم‌اکنون تمام آرشیوهای شورای حقوق بشر موجود است. اگر این آرشیوها مورد بررسی قرار گیرند ملاحظه می‌کنید که چه تفاوت‌ها و تغییرات مثبتی در موضعگیری و عملکرد اعضای شورا حقوق بشر ایجاد شده است.

از سویی دیگر وجود و دسترسی به امکانات نوین فنی و ارتباطی، به دولت‌ها این اجازه را نمی‌دهد که مسائل خودشان را لاپوشانی کنند. در واقع این فرصت و امکانی برای مدافعان و فعالان حقوق بشر است که با کمک این امکانات بتوانند مسائل خودشان را بهتر مطرح کنند.

از جانبی دیگر، آقای «احمد شهید» در دوران مسئولیت خودشان در دولت مالدیو، نقش مهمی در هدایت جامعه به سمت دموکراسی داشته‌اند. در زمان ماموریت ایشان، تقریباً تمامی کنوانسیون‌های حقوق بشری سازمان ملل توسط دولت مالدیو تصویب شد. از طرفی دیگر آقای «احمد شهید» با مشکلات جوامع اسلامی و یا جوامع «در حال‌ گذار» آشنا هستند. بنابراین، این امید را می‌توان داشت که ایشان مکانیسم‌های این گذار و تکامل را بشناسند و بتوانند در مورد ایران نیز تاثیر‌گذار باشند. البته باید دید که ایشان درعمل با چه مشکلات و موانعی مواجه خواهند شد. در کل امیدوارم که مدافعان حقوق بشر بتوانند از این فرصت و امکان جدیدی که فراهم شده به نحو مطلوبی استفاده کنند.