یادداشت‌های روزانه‌ی آلبر کامو

مجتبا صولت‌پور – آلبر کامو در عمر نه‌چندان بلند چهل و شش ساله‌اش، با انضباطی مثال‌زدنی در نوشتن، و با بهره‌گیری از نبوغ خود در کشف رنج‌های بشری، توانست آثار ماندگاری به دنیای ادبیات تقدیم کند. او دومین نویسنده‌ی جوانی‌ست که برنده‌ی نوبل ادبیات شده، و وقتی که تنها دو سال بعد در یک سانحه‌ی رانندگیِ تاسف‌‌بار جان خود را از دست داد، خیلی‌ها را با حسرت‌‌ رها کرد.

کامو در ایران از چند دهه پیش با ترجمه‌ی کتاب «بیگانه» محبوب شد، و این محبوبیت تا آن‌جا پیش رفت که در طول سال‌ها، مجموعاً هشت ترجمه‌ی مختلف از این رمان در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار گرفت. اما تازه‌ترین کتابی که از این نویسنده‌ی فرانسوی – الجزایری‌تبار به فارسی منتشر شده است، نه رمان یا نمایش‌نامه که مجموعه‌ای چهار جلدی‌ست از یادداشت‌هایی که او در طول بیست و چهار سال پایانی زندگی‌اش نوشته است.

یادداشت‌برداری‌های روزانه معمولاً دارای ایجاز‌های تحمیلی و نگاه ریز‌بینانه‌ای هستند و این دو از اصلی‌ترین شاخصه‌های کتاب حاضر هم به شمار می‌روند. کامو در یادداشت‌هایش مرتباً به کشف و بیان نکته‌های تلخ هستی می‌پردازد، و در این بین روایتی هم به‌دست می‌دهد از برخی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی شخصی‌اش.
 

جلد اول از کتاب «یادداشت‌ها» نخستین بار در سال ۱۹۶۲ توسط انتشارات «گالیمار» منتشر می‌شود، اما چاپ دومین مجلد سه سال به تأخیر می‌افتد، و جلد بعدی هم با وقفه‌هایی چند ساله به‌دست خوانندگان می‌رسد، اما حالا ترجمه‌ی فارسی این کتاب، به‌طور کامل و با حفظ تنظیم نسخه‌ی اصلی، با تلاش دو مترجم در اختیار خواننده‌ی علاقمند به کامو قرار گرفته. جلد‌های اول، دوم و چهارم توسط خشایار دیهیمی، و جلد سوم با تلاش شهلا خسروشاهی ترجمه شده‌ است. این مجموعه در قطع پالتویی منتشر شده‌، که با قالب نوشتار بسیار سازگار است.
 

جلد نخست، دربرگیرنده‌ی یادداشت‌های کامو در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۲ است. نوشته‌هایی که با تحسین ایتالیا، معماری و نقاشی‌های هنرمندانش آغاز می‌شود و مسیر علا‌قمندی‌های کامو را نشان می‌دهد. کامو علاقه‌ی چندانی به ثبت تاریخ دقیق یادداشت‌هایش نداشته، و در بسیاری مواقع تنها سال و ماه یادداشت‌نگاری‌ها را مشخص کرده. نوشته‌های کتاب، پیاپی با نشانه‌ی مربع از هم جدا شده‌اند. جلد نخست، با حجم ۲۰۴ صفحه‌ای خود، اتفاقات مهمی مثل انتشار «بیگانه» و «افسانه‌ی سیزیف» را شامل می‌شود، گرچه کامو در میان یادداشت‌هایش بهای چندانی به این امور نمی‌دهد، و بیشتر توجه‌اش را معطوف می‌کند به ثبت ظریف‌ترین برداشت‌هایش از هستی.
 

طنز گزنده، نفرت از جنگ، عشق به طبیعت و دریا، از ابتدا در نوشته‌های آلبر کامو موج می‌زنند. او به شکل حیرت‌آوری عاشق زندگی‌ست، و حتی جایی می‌نویسد که دنیا را بسیار دوست دارد. او معتقد به «پوچی» است اما نه شیفته‌ی آن. کامو در ۱۹۴۳ با سار‌تر آشنا می‌شود، اما تا اواسط جلد سوم، چیزی زیادی از او نمی‌نویسد.
 

مجتبی صولت‌پور: از ابتدا طنزی گزنده همراه با نفرت از جنگ و عشق به طبیعت در یادداشت‌های روزانه‌ی آلبر کامو موج می‌زند. او به ‌طرز حیرت‌آوری عاشق زندگی‌ست. کامو به «پوچی» اعتقاد دارد، اما شیفته‌ی آن نیست.

رگه‌های پُررنگ تأثیرپذیری کامو از نیچه، در بخش قابل توجهی از کتاب تکرار شده است، به‌طوری که جلد سوم، با جمله‌ای از نیچه آغاز می‌شود: «آن‌کس که طرح بزرگی درانداخته است، باید با‌‌ همان هم بزید.» غیر از این، نقل قول‌های بسیاری در کتاب وجود دارند، که بیشتر شامل جملات قصار است. خود کامو را هم باید استاد قصارنویسی دانست، گرچه تلاش او فقط در جهت ثبت ریز‌ترین نکات هستی‌ست، و نه ازاماً نوشتن جملات کوتاهِ تأثیرگذار.
 

جلد دوم با حجم ۳۰۳ صفحه‌ای خود، نوشته‌های کامو در فاصله‌ی بین سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۵۱ را در برمی‌گیرد. از جمله اتفاقات مهم زندگی ادبی کامو در این سال‌ها، به روی صحنه رفتن «کالیگولا»ست. جلد سوم، مربوط است به سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۹، و مجموعه روز‌های پایانی زندگی نویسنده را پوشش می‌دهد. برنده شدن جایزه‌ی نوبل ادبیات و سفر دوباره به ایتالیا از نکات جالب توجه این جلد است.
 

چهارمین جلد با نام «یادداشت‌های سفر» منتشر شده. کامو در طول چند دهه، به چندین سفر طولانی رفت، از جمله سفر‌ به ایتالیا و یونان. اما دو بار از قاره‌ی اروپا خارج شد، که حاصلش دو سفر به قاره‌ی آمریکا بود. بار نخست در ۱۹۴۶ به منظور ایراد چند سخنرانی به کشور آمریکا رفت، و بار دیگر در ۱۹۴۹ به برزیل و چند کشور دیگر از آمریکای جنوبی سر زد. یادداشت‌های مربوط به این سفر مفصل و بسیار جذاب‌اند و در جلد چهارم گردآوری شده‌اند. نگاه او به کشور‌های غیراروپایی، پیاپی با موجی از حس‌های برانگیخته شده همراه می‌شود. زمانی آمریکا را به‌خاطر پیشرفت‌ها و فرهنگ مجللش تحسین می‌کند، مثلاً از عشق آمریکا‌یی‌ها به حیوانات متعجب و سرزنده می‌شود، اما زمانی هم می‌گوید: «به‌یکباره همه‌ی کنجکاوی‌ام را نسبت به این کشور از دست داده‌ام.» (ص ۲۹، جلد چهارم) در برزیل، انبوه مراسم اجتماعی و رقص‌ها توجه‌اش را جلب می‌کنند، و در کل، گزارشی که کامو از این کشور‌ها ارائه می‌دهد، سرراست، قدرتمند و از دریچه‌ی نگاه انسانی بزرگ است. جلد چهارم، با حجم ۱۱۰ صفحه‌ای خود در این مجموعه خودنمایی می‌کند.
 

«یادداشت‌ها» مجموعه‌ای‌ست از تمام چیز‌هایی که در دنیای انسانی و غیر انسانی شاهد آن هستیم: زشتی جنگ، زیبایی شن‌های ساحل، رنج‌های بشری،… این کتاب دریچه‌ای‌ست که از آن می‌توان نگاهی طولانی به آلبر کامو انداخت، که احتمالاً تاثیر مستقیمی بر جهان‌بینی خواننده‌اش خواهد گذاشت.
 

شناسنامه‌ی کتاب:
یادداشت‌ها، چهار جلد، آلبر کامو، نشر ماهی، ۲۰۰۰ نسخه، پاییز ۱۳۸۹، ۹۲۳ صفحه، ۱۹۵۰۰ تومان.