برای دومین سال پیاپی، ناشران مستقل ایرانی خارج از کشور، همزمان با نمایشگاه بین‌المللی کتاب در ایران، آثار خود را برای فارسی‌زبانان اروپا و آمریکا به نمایش گذاشته‌اند: نمایشگاهی که «کتاب تهران» نام دارد اما این‌بار «بدون سانسور».
در دومین دوره نمایشگاه «کتاب تهران – بدون سانسور» ۱۵ ناشر ایرانی حضور دارند و گروهی از نویسندگان نیز این تور کتاب را همراهی می‌کنند. تجربه‌ای که تا پیش از این فقط در ایران میسر بود: رویارویی نویسندگان با مخاطبان‌شان و گفت‌وگو درباره نگارش یک کتاب.گپ و گفت‌هایی که در گوشه و کنار نمایشگاه اتفاق می‌افتد، برای مخاطبان هم یادآور روزهایی است که ساعت‌ها در نمایشگاه کتاب در ایران قدم می‌زدند.
تینوش نظم‌جو، نویسنده، مترجم و مدیر انتشارات «ناکجا» که هم سال گذشته در این نمایشگاه شرکت داشته است و هم در سال جاری، در گفت‌وگو با رادیو زمانه، به اهمیت رویارویی مخاطب و ناشر و نویسنده به عنوان یکی از اهداف «نمایشگاه کتاب تهران» اشاره می‌کند. او اما می‌گوید این تنها هدف نمایشگاه «کتاب تهران – بدون سانسور» نیست:
«می‌خواهیم بگوییم ادبیات با وجود سانسور در ایران، همچنان زنده است و یک ایرانی یا فارسی‌زبان برای همیشه محکوم به خواندن کتاب‌های سانسور شده نیست.»
به باور او کتابخوان کردن مردم، هدفی «بلندپروازانه» است اما «رابطه عاشقانه» میان کتاب و مردم را می‌توان در علاقه آنها به تهیه کتاب یا پیگیری وضعیت نشر مشاهده کرد:
«حتی اگر کتاب نخوانند، رابطه مردم با کتاب را می‌توان دید. هرچند معتقدم سانسور به عنوان یکی از عوامل مهم در کاهش سرانه کتابخوانی در ایران، نقش داشته است.»
عباس صالحی، معاون فرهنگی ارشاد اسلامی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اعلام کرد که در ایران در سال ۹۵ بیش از ۹۰ هزار عنوان کتاب منتشر شده است. تینوش نظم‌جو، مدیر انتشارات ناکجا اما با گوشه‌چشمی به این آمار که می‌بایست مؤید موفقیت مدیران دولتی باشد، به خودسانسوری نویسندگان در ایران اشاره می‌کند:
«نویسنده‌ها و مترجم‌ها خودسانسوری را پذیرفته‌اند. اگر در دولت قبل ناشر و نویسنده می‌دانست که فلان کتاب مجوز انتشار نخواهد داشت، حالا با تن دادن به سانسور می‌داند که می‌توانند کتابش را منتشر کند. در حالی که خودسانسوری از سانسور، خطرناک‌تر است: به فرهنگی عمومی تبدیل می‌شود.»
در میان کتاب‌هایی که ناشران مختلف برای عرضه به مخاطبان به نمایشگاه «کتاب تهران – بدون سانسور» آورده‌اند، برخی نویسندگان هم برای اولین بار کتابی منتشر کرده‌‌اند.
امید کشتکار، روزنامه‌نگار و گرافیست مقیم فرانسه نخستین رمان خود را با عنوان «یک نفر که عضو پینک فلوید نبود» به نمایشگاه «کتاب تهران – بدون سانسور» رسانده است: داستانی درباره نسل جوان مهاجر که دغدغه‌هایی از جنس سیاست و روزمرگی دارد تا نگرانی‌های عاشقانه و درگیری با خواسته‌های تن.
تیزر نمایشگاه کتاب تهران – بدون سانسور
کشتکار معتقد است که اگر قرار بود این کتاب زیر سایه وزارت ارشاد اسلامی، با خودسانسوری پدید آید، احتمالاً هرگز یا نوشته نمی‌شد یا در فضای بسته ایران امکان چاپ پیدا نمی‌کرد:
«تجربه نوشتن در فضای بدون سانسور، تجربه متفاوتی است با آنچه در ایران وجود داشت. این که ناچار نباشی به سازمانی فراتر از خودت توضیح بدهی که چرا از این کلمه استفاده کردی یا چرا درباره فلان موضوع نوشتی یا این که این تعبیر را از کجا آوردی.»
امید کشتکار با این‌حال به کاستی‌های نشر خارج از ایران هم اشاره می‌کند:
«نشر در خارج از کشور به دلیل این که بازار و مخاطب داخل را در اختیار ندارد، با کاستی‌های جدی مواجه است. اکثر ناشران اطلاع کافی از رسانه‌های جدید ندارند و راه برقراری ارتباط با اندک مخاطب خارج از کشور را نیاموخته‌اند. اکثر مخاطبان بالقوه اطلاع چندانی از کتاب‌های منتشر شده خارج از کشور ندارند و با نویسنده‌ها هم آشنا نیستند. به همین دلیل برگزاری نمایشگاه کتاب بدون سانسور مهم است.»
پس از تجربه محدود برگزاری این نمایشگاه در سال گذشته در لندن، این نخستین بار است که مخاطبان فارسی‌زبان کتاب می‌توانند در شهرهای مختلف اروپا و همچنین لس‌آنجلس، مستقیماً با ناشران و نویسندگان آشنا شوند و نظرات خود را درباره کتاب یا کیفیت نشر فارسی با آنها در میان بگذارند.
به باور کشتکار، برگزاری این تور کتاب می‌تواند فرصتی «بی‌نظیر» برای ارایه آثار بدون سانسور باشد که برای ناشران و نویسندگان «هیجان‌انگیز» است.
دومین دوره نمایشگاه «کتاب تهران – بدون سانسور» از دوم تا چهاردهم ماه مه در شهرهای لندن، بوخوم، استکهلم، لس‌آنجلس، پاریس، کلن، آمستردام، روتردام و لاهه برگزار می‌شود. در این دوره، انتشارات ناکجا، آیدا، اچ اند اس مدیا، ارزان، ایران اودیوبوک، ایران آکادمیا، باران، پگاه، دنا، ساتراپ، شرکت کتاب، فردوسی، فروغ، گردون، مهری و نوگام میزبان مخاطبان فارسی‌زبان هستند.
سایت نمایشگاه کتاب تهران – بدون سانسور
بیشتر بخوانید:
با درود و تهنيت به دست اندركاران نمايشگاه كتاب تهران بدون سانسور
اميدوارم به زودي در شيكاگو نيز اين تور پربار و برگ را داشته باشيم.
پايدار باشيد.
ايوا / 10 May 2017