هنوز به سردخانه نرسیده‌اید که بوی تعفن به مشامتان می‌رسد، جایی که آخرین تلفات نبرد میان شبه نظامیان گروه دولت اسلامی(داعش) و نیروهای نظامی عراقی نگهداری می‌شوند.
دکتر منصور معروف وقتی به یخچال سردخانه نزدیک می‌شود ماسک جراحی به صورتش می‌زند و پیش از باز کردن در و بیرون زدن هوای یخزده از یخچال، اندکی مکث می‌کند و برای احترام به مرده‌ها می‌گوید: بسمه تعالی.
داخل سردخانه، بیش از ۲۰ جنازه بر روی زمین قرار گرفته‌اند، برخی درون پلاستیک‌های کفن مانند، برخی پیچیده لابه‌لای پتو و برخی دیگر تکه تکه شده‌اند تا در کیسه‌های پلاستیکی جای بگیرند.
تقریبا تمام اجساد، قربانیان جنگ مداوم برای بیرون راندن شبه نظامیان گروه دولت اسلامی (داعش) از موصل به حدود شصت کیلومتری شمال این شهر هستند. در مرگبارترین روز نبرد ۲۱ جسد به بیمارستان شهر القیاره آورده شده بود.
این سردخانه نشانگر تلفات سنگین غیرنظامیان در این درگیری است، اما این واقعیت را هم برجسته می‌کند که وقتی زیرساخت‌های کشوری ویران شده و سازماندهی و مدیریت کارها فروپاشیده‌اند تا چه حد مسئله دریافت، نگهداری و دفن اجساد چالشی عملی است.
کارکنان بیمارستان که توسط گروه امدادی اتحاد بین‌المللی بهداشت زنان (WAHA) اداره می‌شود، خودشان سیم برق خریدند و آن را از یخچال سردخانه به منبع برق متصل کردند. همچنین فضای اینجا نیز بسیار محدود است.
دکتر منصور می‌گوید:« وزارت بهداشت عراق به ما قول داده بود که برای افزودن فضا در سردخانه قفسه‌هایی به آن اضافه کند.»
تا همین اواخر، تنها جایی که در این استان مجاز بود گواهی مرگ صادر کند پزشک قانونی غرب موصل بود که اکنون به کنترل دولت اسلامی درآمده است.
این بدین معنی است که اکنون باید صدها کیلومتر در راه بود و مرده‌ها را به شهر تکریت یا اربیل رساند و گاهی اگر بخت یاری کند و مردگان را به موصل بازنگردانند، باید در طول راه مدتی هم در ایست بازرسی بمانند.
حکومت عراق برای حل این مشکل به بیمارستان القیاره مجوز داده که برای اجساد گواهی مرگ صادر کند، مگر وقتی هویت قربانی یا علت مرگ مشخص نیست.
در این صورت، جسد به سردخانه‌ای دیگر در شرق موصل منتقل می‌شود که در کنترل نیروهای امنیتی عراق است.
آنجا اگر لازم باشد کالبدشکافی انجام می‌شود و جسد در گوری شماره دار دفن می‌شود تا اگر در آینده کسی سراغ فرد مرده بیاید بتواند او را بیابد.
در حالیکه در پیش‌زمینه صدای مدام توپخانه می‌آید، دکتر مدهر العمری، مسئول سردخانه می‌گوید: « ما قبل از اینکه جسد را دفن کنیم مدتی صبر می‌کنیم، این به میزان پربودن فضای یخچال سردخانه بستگی دارد.»
العمری نگفت که تاکنون چه تعداد جسد در این سردخانه دریافت کرده است.
یافتن اجساد تازه
ممکن است چنین به‌نظر برسد که پس از پایان یافتن جنگ موصل حجم کار دکتر العمری کاهش یافته باشد، اما او خلاف این را انتظار می‌کشد.
حجم کار هنگامی بیشتر می‌شود که گروه ویژه کشف گورهای دسته جمعی، جست‌وجویش را آغاز کند و گورهایی را بیابد که «گروه دولت اسلامی» (داعش) مخالفانش را پس از اعدام در آنها انداخته است.
دیده بان حقوق بشر می‌گوید انتظار می‌رود در گودالی در جنوب موصل که بزرگ‌ترین فضا برای خاک کردن مردگان است، چهارهزار جنازه مخالفان دفن شده باشد.
یکی از کارکنان سردخانه بیش از دیگران درباره ابعاد کشته شدگان از یک سال و نیم پیش تا به حال توسط شبه نظامیان گروه دولت اسلامی اطلاع دارد. او زمانی که شبه نظامیان دولت اسلامی در تابستان ۲۰۱۴ به موصل تاختند، یک ماه بود که در سردخانه موصل کار می‌کرد.
به گفته او آن زمان « تعداد زیادی» جسد به سردخانه می‌رسید. بسیاری از آنها غیرنظامیان، پلیس‌ها و سربازان سابق بودند که توسط شبه نظامیان داعش کشته شده بودند. او می‌گوید:« گاهی ۲۰، ۲۵ یا حتی ۵۰ جسد در یک روز دریافت می‌کردیم.»
شبه نظامیانی که در آن زمان بیمارستان‌های موصل را کنترل و اداره می‌کردند و «امیر بهداشت» برای این منصب گمارده بودند، به کارکنان سردخانه اجازه نمی‌دادند مردگان خود را کالبدشکافی کنند.
این کارمند سردخانه می‌گوید او حتی برای جنازه‌های شبه نظامیان «گروه دولت اسلامی» (داعش) هم مجبور بود علت مرگ را به دروغ ذکر کند و بگوید که این اجساد جنگجویان کشته شده عراقی به علت « تصادفات رانندگی» بوده است.
به نظر او این نشان می‌داد که شبه نظامیان «گروه دولت اسلامی» پیش بینی می‌کردند که شکست خواهند خورد و به این ترتیب می‌خواستند زندگی خانواده‌های عراقی اعضای این گروه را که در این جنگ کشته شده بودند ساده کنند.
به گفته او برای سربازان خارجی گواهی مرگ صادر نمی‌شد زیرا آنها از نام مستعار استفاده می‌کردند.
کارمند سردخانه می‌گوید که طی نبرد نیمه شرقی موصل، تنها در یک روز ۷۲ جنازه از شبه نظامیان دریافت کرد. او تخمین می‌زند که طی سه ماه حدود دو هزار شبه نظامی عضو داعش توسط نیروهای عراقی کشته شدند.
اکنون نیروهای عراقی در حال بیرون راندن شبه نظامیان از چند منطقه باقی‌‌مانده در غرب موصل هستند. کارمند سردخانه می‌گوید: « نسبتاً تعداد تلفات شبه نظامیانی که به سردخانه آورده می‌شوند کاهش یافته است اما تعداد کشته شدگان غیرنظامی بیشتر است.»
بسیاری از مردم غیرنظامی که کشته شده‌اند توسط بستگانشان در حیاط خانه‌ها دفن شده‌اند زیرا آنها نمی‌توانستند در طول جنگ مرده‌هایشان را به قبرستان برسانند. آنها اکنون می‌خواهند عزیزانشان را به طور شایسته در قبرستان به خاک بسپارند.
دو مرد آمدند و از دکتر العمری پرسیدند که با اجساد تعدادی از بستگانشان چه باید بکنند که جزو ده‌ها کشته شده در یک حمله هوایی بودند که ماه گذشته توسط ائتلاف نظامی به رهبری ایالات متحده آمریکا در منطقه الجدیده در غرب موصل صورت گرفته بود.
یکی از مردها به دکتر العمری گفت: « ما اجساد را کنار خیابان دفن کردیم و حالا می خواهیم آنها را اینجا بیاوریم.»
دکتر العمری به او توصیه کرد که صبر کند تا نیروهای عراقی تمام شهر را از شبه نظامیان خالی کنند.
همچنین اجساد باید از خاک بیرون آورده شوند و برایشان مجوز مرگ صادر شود تا اقوام این قربانیان بتوانند از دولت تقاضای غرامت کنند.
اما اگر مقامات به خوبی این فرآیند را کنترل نکنند مردم می‌توانند از این آشوب سوء استفاده کنند و مرگ‌ها را جعل کنند که یا بدین طریق از عدالت فرار کنند یا با غرامت به دست آمده برای خود زندگی تازه‌ای بسازند.
منبع: رویترز
در همین زمینه: