سال که به اسفند ماه می‌رسد، حال و هوای خیابان‌ها در شهرهای مختلف ایران عوض می‌شود. استقبال از نوروز و سال نو گرچه می‌تواند شادی‌بخش و خوشحال‌کننده باشد، اما کسانی هم هستند که بر اساس بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها، روزگارشان سخت‌تر می‌شود. از میان این کسان می‌شود به دستفروشان اشاره کرد که در آستانه سال نو موج جدیدی از برخورد با آن‌ها به راه افتاده است.
مأموران شهرداری به بهانه سدمعبر و ازدحام در روزهای پایانی سال که با شلوغی و ازدحام همراه است، تا جایی که زورشان برسد، دستفروش‌ها را از پیاده‌روها و حاشیه خیابان‌ها می‌رانند.
خبرگزاری کار ایران (ایلنا) گزارش کرده است که در روزهای گذشته برخورد با دستفروشان در شهرهای مختلف بالا گرفته و در مواردی کار به درگیری‌های خونین کشیده است.
شهرداری تهران تصمیم دارد از ۱۵ اسفند ماه در قالب طرح «دستفروشی ممنوع»، دستفروشی در ۴۸ نقطه از سطح شهر تهران را که نقاط اصلی دستفروشی به شمار می‌روند، ممنوع اعلام کند.
ابوالقاسم چیذری، مدیرعامل شرکت شهربان و حریم‌بان شهرداری تهران در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان، ضمن اعلام این خبر گفته است که با توجه به نزدیک شدن ایام پایانی سال ۵۰ نقطه دیگر برای ساماندهی دستفروشان مشخص می‌شود.
چیذری:
«نقاطی که {برای ممنوعیت دستفروشی} مد نظر این شرکت است، نقاط شلوغ، استراتژیک و پر‌ترافیک شهر تهران مانند چهارراه ولیعصر، میدان ولیعصر، گیشا، صادقیه، تجریش و دیگر نقاط مهم است که در فضای رسانه‌ای نیز این نقاط مشخص شده است.»
این مقام مسئول همچنین گفته است که امسال برای اولین بار شهرداری تهران همه دستفروشان شهر را ساماندهی می‌کند: «به تعداد اماکنی که دستفروشی را ممنوع کرده‌ایم، نقاط ساماندهی را در نزدیک‌ترین مکان به مدت ۱۵ روز برای آن‌ها جانمایی و آن را اجرایی می‌کنیم.»
این وعده‌ها اما معمولاً امکان عملیاتی شدن پیدا نمی‌کنند و تنها ممنوعیت‌ها اعمال می‌شوند.
اما نکته قابل توجه دیگری هم در صحبت‌های ابوالقاسم چیذری وجود دارد. او با به کار بردن اصطلاح «مافیای دستفروشی»، از برخورد جدی با این مافیا خبر داده است: «تعدادی از مافیایی که در این حوزه وجود دارند، شناسایی شده‌اند و شناسایی تعدادی دیگر نیز در دستور کار قرار دارد. افراد متخلف و مافیای دستفروشی پس از شناسایی به نیروی انتظامی معرفی می‌شوند.»
مافیای دستفروشی احتمالاً برساخته‌ای‌ست برای توجیه برخورد شدیدتر با دستفروشان در روزهای آینده. برخوردهایی که در دیگر شهرهای ایران هم آغاز شده است.
ایلنا گزارش کرده که از روز نهم اسفند ماه درگیری‌هایی میان مأموران شهرداری و دستفروشان در شهر همدان رخ داده است.
بر اساس گزارش‌های رسانه‌های محلی، شهرداری همدان از روز نهم اسفند ماه با نصب پلاکاردی دستفروشی در طول روز را در خیابان بوعلی ممنوع کرده است.
سایت همدان پرس با اعلام این خبر از قول فرماندار همدان نوشته است که دستفروشان خیابان بوعلی از ساعت ۹ شب مجاز به فعالیت هستند.
علی تعالی گلایه‌مندی مغازه‌داران خیابان بوعلی از مزاحمت‌های مستمر دستفروش‌ها را زمینه‌ساز گرفته شدن این تصمیم دانسته و گفته است: «هر ساله در آستانه عید نوروز افراد متفرقه و دستفروش با حضور در اماکن پر‌تردد مرکز شهر ضمن ایجاد اخلال در رفت و آمد، وضعیت عادی بازار را برای اصناف دچار مشکل می‌کنند.»
این در حالی‌ست که بیشتر دستفروشان در سراسر ایران از جمله خیابان بوعلی و میدان خمینی همدان، کارگر‌های فصلی و فرزندان حاشیه‌نشینان هستند که با دستفروشی در روزهای پایانی سال، خرج خانوارهای بسیاری را تأمین می‌کنند.
در سوی مقابل، کسبه و صاحبان فروشگاه‌ها و مغازه‌ها اصرار دارند که دستفروشی افراد کسب و کار آن‌ها را از رونق می‌اندازد.
یک فروشنده پوشاک از تهران به رادیو زمانه می‌گوید: «ما باید ماهی خدا تومان اجازه و عوارض و مالیات بدهیم. حالا شما فرض کن جنسی را که من باید به خاطر همین مالیات و فلان و بیسار چندرغاز بفروشم، آقای دستفروش که این‌ها را ندارد نصف قیمت من می‌فروشد. خب مگر شما بلانسبت مغز خر خورده‌اید که بیایید همان جنس را به قیمت گران‌تر از من بخرید؟ از دستفروش می‌خرید و حالش را می‌برید.»
او در پاسخ به این سوال که درباره مشکلات مالی و شرایط زندگی دستفروش‌ها چه فکر می‌کند هم می‌گوید: «همان فکری که شما برای من می‌کنی. شما فکر می‌کنی من اینجا کار و بارم سکه است اما اشتباه می‌کنی. دل ما هم به همین فروش شب عید خوش است. در این اوضاع و احوال خراب اقتصادی هر کس به فکر خودش است. الان چندین سال است که بازار از رونق افتاده و هر کسی باید کلاه خودش را سفت بچسبد.»
جنگ ناتمام مغازه‌دارها و دستفروشان
گرچه برخوردهای خشن شهرداری‌های شهرهای مختلف و درگیری‌های فیزیکی مأموران با دستفروش‌ها در ماه‌های گذشته با واکنش فعالان حقوق کارگری و افکار عمومی مواجه شده و این نوع برخوردها در فضاهای عمومی، رسانه‌ای‌ای و مجازی محکوم شده‌اند، اما به نظر می‌رسد جدال اصلی میان کاسبان و مغازه‌داران از یک سو و دستفروشان از سوی دیگر است و از آنجا که بخشی از منافع مالی شهرداری‌ها از کسبه دارای مکان و مجوز تأمین می‌شود، آن‌ها در این دعوا طرف قوی‌تر را می‌گیرند.
این در حالی‌ست که در برخی موارد مغازه‌دارها خود راساً با دستفروش‌ها برخورد می‌کنند. در یک نمونه، روز دوشنبه ۱۷ اسفند سال ۹۴ (حدود یک سال قبل)، تعدادی از مغازه‌داران بازار میلاد قائم (شانزه لیزه) تهران برای جلوگیری از فعالیت دستفروشان با آن‌ها درگیر شدند: درگیری مغازه‌داران و دستفروشان در تهران
مغازه‌داران بر این باور بودند که رقابت بین آن‌ها و دستفروشان برابر نیست چون آن‌ها هزینه‌هایی را می‌پردازند که دستفروشان هیچ یک از آن‌ها را نمی‌پردازند.
کسبه گفته بودند که «هر ساله در آستانه شب عید که می‌توانند رونقی را در بازارشان شاهد باشند با معضلی به نام دستفروشی مواجه هستند و هیچ مسئولی هم پاسخگوی این مشکل نیست.»
از سوی دیگر اما مصطفی اقلیما، جامعه‌شناس و رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران پیش از این درباره این موضوع به سایت آرمان گفته است: «باید به جای جمع‌آوری دستفروشان، به فکر ساماندهی آن‌ها بود.»
به گفته اقلیما برخی می‌خواهند با جمع‌آوری این دستفروشان برای خود دکان باز کنند و مکان‌هایی را با سرقفلی‌های گران برای این افراد در نظر بگیرند: «نگاه کنید به مکان‌هایی که شهرداری برای میوه‌فروشان در نظر گرفته است. آن‌ها باید پنج یا شش میلیون سرقفلی بدهند و بعد جنس را گران‌تر به مردم بفروشند.»
بیشتر بخوانید: وقتی جان دستفروش‌ها به لب‌شان می‌رسد
افزایش روزافزون دستفروشان در یک شهر از بیماری اقتصاد و مدیریت شهری آن حکایت می‌کند. دستفروشانی که در سال‌های اخیر هدف حمله مأموران شهرداری قرار گرفته‌اند، اغلب کارگرند و معمولاً زیر خط فقر زندگی می‌کنند. آن‌ها کسانی هستند که به خاطر نداشتن سرمایه قادر به پرداخت سرقفلی‌های هنگفت برای اجاره محل کسب مناسب نیستند.
بر اساس تحقیقات انجام شده، بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار دستفروش و فروشنده خیابانی در سراسر کشور وجود دارد که با سرمایه‌ای کم‌تر از دو میلیون تومان، شروع به کار کرده‌اند. همچنین آمارها حاکی از آن است که حدود ۸۰ درصد این افراد، سرپرست خانوار هستند.
بهمن احمدی امویی، روزنامه‌نگاری که چندین سال در ایران زندانی بوده، فروردین ماه امسال با اعلام این آمار گفته است: «امکان جمع‌آوری آن‌ها {دستفروشان} وجود ندارد و اگر فکری برای اقتصاد کشورمان نشود که توان ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و با‌امنیت و دوام‌دار را تأمین کند، ممکن است این تعداد ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفری بیشتر هم بشود. اگر ما سرانه هر خانوار در ایران را چهار نفر در نظر بگیریم، نزدیک به یک و نیم تا دو میلیون نفر از طریق دستفروشی ارتزاق می‌کنند. حذف و نادیده گرفتن این تعداد از افراد غیرممکن است. البته شاید بشود که سر و سامان داد اما شهرداری‌ها نشان داده‌اند در این زمینه ناتوان هستند و نمی‌توانند چنین کاری را انجام دهند و پروژه‌هایی که در این زمینه اجرا می‌کنند، دائماً با شکست مواجه می‌شوند.»
بیشتر بخوانید:
لینک‌های مرتبط:
مرگ بسکتبالیستی که کارش به دستفروشی کشیده بود
شهرداری و خونین کردن سفره دستفروشان
فومن: سیلی خوردن زن دستفروش، واکنش فضای مجازی و توبیخ فرد خاطی
مأموران شهرداری یا «اراذل و اوباش» روزمزد؟
اقدام به خودسوزی یک دستفروش در مرکز تهران
مسئولیت برزمین‌مانده اتحادیه‌های صنفی در قِبال مشاغل دستفروشی