بیژن روحانی – شورای جهانی بنا‌ها و محوطه‌ها، امسال را سال «میراث فرهنگی آب» اعلام کرده است. از سال ۱۹۸۲ و به پیشنهاد این شورا، سازمان جهانی یونسکو روز ۱۸ آوریل را به نام روز جهانی بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی نامگذاری کرده است و هر سال موضوعی ویژه را در ارتباط با میراث فرهنگی مورد توجه قرار می‌دهد. امسال شورای جهانی بنا‌ها و محوطه‌ها یا «ایکوموس جهانی»، موضوع میراث فرهنگی و آب را به عنوان موضوع برگزیده سال ۲۰۱۱ اعلام کرده و از هم اکنون به استقبال برنامه‌های متنوعی در سراسر جهان به منظور پاس‌داشت این بخش از میراث بشری رفته است.
آب مایه زندگی و یکی از اصلی‌ترین عنصرهای پیشرفت تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف بوده و سبب تولید اشکال گوناگون فن‌آوری‌ها، مکان‌ها، بنا‌ها و اشیاء شده است. در طول تاریخ، انسان همواره در تلاش برای به‌وجود آوردن بهترین روش‌ها برای به‌دست آوردن، ذخیره کردن و نگهداری، انتقال و همچنین مهار نیروی آب بوده و در این راه هزاران راه و روش مختلف را آزموده و آن‌ها را تکامل بخشیده است.
آب به جز شکل بخشیدن به بخش مهمی از میراث مادی و ملموس انسانی، در طول تاریخ سبب پیدایش جلوه‌های مختلفی از میراث ناملموس، معنوی و هنری انسان نیز شده است. آب در شکل‌دهی به اعتقادات انسان‌ها و باورهای مذهبی و معنوی او نیز نقش داشته است. در این زمینه می‌توان به جایگاه آب و مکان‌های جمع‌آوری آن در میان اقوام مختلف از بومیان استرالیا گرفته تا یونانی‌های باستان و همچنین اقوام ایرانی اشاره کرد. شعر، موسیقی، ادبیات، نقاشی، مجسمه‌سازی و دیگر اشکال آفرینش‌های هنری از آب الهام گرفته و تحت تأثیر آن بوده‌اند. از این رو میراث فرهنگی آب تنها به فن‌آوری و معماری مربوط نمی‌شود بلکه به شکل گسترده‌ای با بخش مهمی از اعتقادات، فرهنگ و هنر انسان در ارتباط بوده و هست.
در ایران نیز همواره آب باعث تحول تمدن مردمان ساکنان این فلات شده و تأثیر خود را بر جنبه‌های مادی و غیر مادی فرهنگ آنان بر جای گذاشته است. جایگاه آب در باورهای ایرانیان در دوران باستان غیر قابل انکار است و بخشی از آن را می‌توان در باور به ایزدبانوی آب‌ها و همچنین اعتقاد به پاکی و لزوم پاکیزه نگاه داشتن آب‌ها در باورهای زرتشتی دید. اما به جز جنبه‌های آیینی و اعتقادی، ایرانیان در زمینه به دست آوردن، انتقال، نگهداری و استفاده از نیروی آب نیز از روزگار کهن خلاقیت و دانش خود را به کار گرفته‌اند.
آفرینش کاریز‌ها و قنات‌ها و استفاده از آن در طول هزاره‌ها یکی از دست‌آوردهای مهم فنی و همچنین فرهنگی در فلات ایران است که امکان بارور ساختن زمین و ایجاد شهر‌ها و آبادی‌های مختلف را در نقاط مختلف این سرزمین بیابانی و نیمه بیابانی فراهم کرده است. غیر از این، ایرانیان در زمینه سدسازی و پل سازی نیز مهندسان و استادکاران برجسته‌ای بوده‌اند. از دوران هخامنشی و ساسانی، بقایای سدهایی در ایران باقی مانده است که نشان‌دهنده آگاهی مهندسان دوران باستان از روش‌های مهار و جمع‌آوری آب در این سرزمین بوده است. در این زمینه می‌توان به سد‌ها و بندهایی که روی رودخانه‌هایی مانند اروند، فرات، کر و همچنین بند بهمن که روی رودخانه «مند» در استان فارس و در دوران هخامنشی احداث شده است اشاره کرد.
شیوه‌ها و فن‌آوری‌های مربوط به پل بستن روی رودخانه‌ها نیز همواره در ایران مورد توجه بوده و نمونه‌های درخشانی از پل‌سازی در دوره‌های مختلف تاریخی در ایران موجود است. بسیاری از پل‌ها در ایران به صورت بند نیز عمل می‌کرده و کار مهار جریان آب را نیز برعهده داشته است. از پل‌های مهم باستانی و تاریخی ایران می‌توان به پل‌های گاومیشان، پل دختر، شوشتر، شاهپوری، کشکان و دزفول و همچنین در دوران بعدی به پل‌های مشهور عهد صفوی در اصفهان اشاره کرد.
در کنار این‌ها می‌توان به مجموعه‌ای از ساختارهای آبی در شهر شوشتر نیز اشاره کرد. این ساختارهای کم نظیر که شامل مجموعه‌ی بزرگی از پل‌ها، بند‌ها، سد‌ها، آبشار‌ها و آسیاب‌هاست در طول زمان‌های مختلف از دوران هخامنشی تا سده‌های میانه به‌تدریج ساخته شده و تحول یافته است و همگی آن‌ها با یکدیگر کار ذخیره، مهار و توزیع آب را در دشت خوزستان ایران برعهده است.
بدون تردید ایران برای بزرگداشت سالی که به نام میراث فرهنگی آب نامگذاری شده است می‌تواند برنامه‌های مختلفی ارائه کند که از یک سو هم به معرفی بیشتر میراث فرهنگی مرتبط با آب بیانجامد و هم از سوی دیگر زمینه را برای حفاظت بهتر از این میراث فراهم کند.
اما در حالی که سازمان‌های جهانی امسال را به معرفی و حفاظت از چنین میراثی اختصاص داده‌اند، برخی از مهم‌ترین آثار ایران که در ارتباط با آب به وجود آمده‌اند در معرض خطرات جدی قرار دارند. ساختارهای آبی شوشتر، سی وسه پل در اصفهان و سد ساسانی جره در رامهرمز تنها چند مثال مشهور از آثاری هستند که طی مدت اخیر با خطر تخریب و نابودی رو به رو شده‌اند.