بیژن روحانی- میراث فرهنگی ایران در سالی که گذشت از یک سو با مسائل و چالش‌های متفاوتی در زمینه مدیریتی، قانونی و همچنین فنی و حفاظتی رو به رو بود اما از سوی دیگر توانست آثاری تازه را به میراث جهانی معرفی کند.

سی و چهارمین نشست کمیته میراث جهانی در اسپانیا فرصتی بود تا ایران پرونده دو اثر تاریخی خود یعنی مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و بازار تبریز را برای ثبت در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو با موفقیت ارائه کند و به این ترتیب مجموع آثار جهانی ایران به ۱۲ اثر افزایش پیدا کرد. همچنین پرونده کاخ چهلستون و باغ فین کاشان در نوبت بررسی از یونسکو قرار دارد و ایران قرار است به زودی پرونده مسجد جامع اصفهان را نیز به کار‌شناسان این سازمان ارائه کند.

اما موفقیت ایران در عرصه ثبت آثار خود در میراث جهانی به اینجا ختم نشد. در آبان ماه همین سال ایران توانست پنج اثر میراث ناملموس خود را در نیز در فهرست یونسکو به ثبت برساند. این آثار عبارت بودند از آیین تعزیه، آیین‌های پهلوانی، موسیقی مقامی بخشی‌های شمال خراسان و نیز مهارت‌های سنتی بافت فرش کاشان و فارس.

در سال ۸۹ سازمان میراث فرهنگی ایران پس از مدت‌ها رایزنی و همچنین تهدید به قطع روابط با موزه بریتانیا توانست استوانه کوروش را از این موزه به امانت گرفته و در موزه ملی ایران به نمایش بگذارد. پس از پایان زمان توافق شده اولیه، ایران توانست مدت اقامت این شیء باستانی را تا پایان تعطیلات نوروز سال ۱۳۹۰ تمدید کند. این نمایشگاه با استقبال فوق‌العاده‌ای رو به رو شد و از این نظر رکورد تازه‌ای برجای گذاشت.

اما از جنبه حقوقی و قانونی، میراث فرهنگی در سال ۸۹ با چالشی تازه رو به رو شد. با حکم دیوان عدالت اداری، ۳۵ بنای تاریخی از فهرست آثار ملی خارج شدند. مطابق این رأی این بنا‌ها دیگر جزو میراث فرهنگی ایران محسوب نمی‌شوند و مالکان آن‌ها می‌توانند نسبت به تخریب و نوسازی آن‌ها اقدام کنند. این رآی مورد اعتراض سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت اما هنوز سرانجام این پرونده مشخص نشده و مشخص نیست آیا باز هم آثار تازه‌ای با چنین احکامی از فهرست آثار ملی خارج خواهند شد یا خیر.

همچنین در سال گذشته سازمان میراث فرهنگی بخشی از معاونت‌های خود را از تهران به سایر استان‌ها منتقل کرد. در ابتدا معاونت صنایع دستی به استان اصفهان منتقل شد و سپس بخشی از معاونت بسیار حساس میراث فرهنگی که امر حفظ، احیا و ثبت آثار تاریخی را برعهده دارد به شیراز رفت. انتقال بخش‌هایی از سازمان میراث فرهنگی مورد انتقاد برخی از استادان علوم انسانی قرار گرفت و آن‌ها با انتشار نامه‌ای نسبت به وضعیت میراث فرهنگی اعتراض کرده و از رهبر جمهوری اسلامی خواستند تا از «فروپاشی» این سازمان و از دست رفتن سرمایه‎های ملی جلوگیری کند. آن‌ها همچنین انتصاب مدیران غیر متخصص را نیز از مهم‌ترین آفت‌هایی دانستند که در سال‌های اخیر گربیان این سازمان را گرفته است. پیش از این نیز تعدادی از باستان‌شناسان نسبت به انتصاب مدیر موزه ملی ایران که فردی است با رشته تحصیلی میکروب‌شناسی معترض بودند. با این حال سازمان میراث فرهنگی هیچکدام از اعتراض‌ها را چه در زمینه انتقال معاونت‌ها به شهرهای دیگر و چه در زمینه انتصاب مدیران جدید وارد ندانست.

از سوی دیگر گرچه ایران در زمینه ثبت آثار خود در فهرست میراث جهانی یونسکو موفق عمل کرد، اما آثار ثبت جهانی شده ایران با خطرات متفاوتی تهدید شدند. در بهمن ماه بخشی از پل تاریخی گرگر که جزیی از ساختاری آبی شوش‌تر است فروریخت. ساختارهای آبی شو‌شتر که مجموعه‌ای شامل سد‌ها، نهرهای دست‌کند، آسیاب‌ها، بند‌ها و پل‌ها از دوران تاریخی مختلف است، پیش از این در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده بود. همچنین در اسفند ماه نیز خبر آب‌گرفتگی شدید در مجموعه پارسه یا تخت جمشید منتشر و باعث نگرانی بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی شد. اما پس از آن مسئولان محوطه پارسه اعلام کردند بیش از ۶۰۰ متر از کانال‌های دفع آب‌ تخت جمشید توسط تیم برجسته‌ای از باستان‌شناسان و متخصصان مربوطه پاکسازی شده است. به گفته‌ی مدیر بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد پاکسازی کانال‌های نیازمند زمان و حوصله است و همین عامل سبب شده که از ۷۰ سال پیش تا امروز به طول انجامد و بقیه آن نیز قرار است در سال‌های آینده انجام شود.

اما به غیر آثار ثبت جهانی شده ایران، برخی دیگر از آثار بسیار شاخص معماری نیز با خطراتی جدی رو به رو شدند. عملیات احداث تونل مترو در زیر سی و سه پل اصفهان چندین بار باعث شد تا زمین در نزدیکی این شاهکار مهندسی دوران صفوی نشست کند. بسیاری از کار‌شناسان احتمال دادند ادامه عملیات منجر به فرونشستن خود سی و سه پل شود. سازمان میراث فرهنگی به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر از سازمان قطار شهری اصفهان شکایت کرد و اکنون این شکایت در مراجع قضایی دنبال می‌شود. اما پس از طرح شکایت نیز بار دیگر زمین در نزدیکی این پل تاریخی فرونشست و نگرانی‌های بیشتری را به بار آورد.

در سال ۸۹ تعدادی از بناهای تاریخی ایران توسط اشخاص مختلف حقیقی و حقوقی در نقاط مختلف ایران تخریب شدند. قصر فیلیه در خوزستان، گنبد ایلخانی امامزاده یحیی در شهر زواره، سرای دلگشا در تهران و خانه تاریخی نواب در اصفهان تعدادی از اثار تخریب شده در سال گذشته هستند.