«نِنه سوریانو، ۲۹ ساله، یکی از حدودا ۴۰۰۰ کارگر زن فیلیپنی مقیم دانمارک است. ننه تنها ۳۰ ساعت در هفته کار می‌کند و کار او شامل نظافت‌کاری‌های جزیی و گاه کمک در آشپزخانه و مراقبت از بچه‌ها در اوقات بعد از ظهر است. شرایط کاری او تفاوت چشم‌گیری با کار قبلی‌اش در سنگاپور دارد که به عنوان کارگر داخلی و برای مدت پنج و سال نیم در آن مشغول به کار بود و هر روز از ساعت ۶ صبح تا ۱۰ شب کار می‌کرد. وظایف او شامل نظافت عمومی، آشپزی، شستن لباس‌ها با دست، شستن خودرو و نگهداری از بچه‌ها بود. با جابه‌جایی از سنگاپور به دانمارک نه تنها ساعت کاری‌اش کاهش پیدا کرد بلکه حقوقش نیز از ۲۷۰ دلار به ۵۸۰ دلار در ماه ارتقا یافت.»
فصل اول کتاب پرنز، خادمان جهانی‌شدن: مهاجران و کارگران داخلی*، با این جملات آغاز می‌شود.
رسل سلزار پرنز پروفسور جامعه‌شناسی و مطالعات جنسیتی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی است. پیشینه مطالعات او در این کتاب به یاری‌اش آمده تا نگاهی جامع به فرایند مهاجرت در فیلیپین داشته باشد. نسخه تازه کتاب با نگاهی به نسخه اولیه که در سال ۲۰۰۱ منتشر شد، مطالعاتی نیز که در خلال سال‌های ۶-۱۹۹۵ در دو شهر لس‌آنجلس و رم انجام شد بازنگری شده‌اند. این کتاب همچنین تحقیق تازه‌ای درخصوص چالش‌ها و نتایج مهاجرت کارگران داخلی فیلیپینی در خلال دهه ۱۹۹۰ است که واجد دو مفهوم تازه است: اول، نرخ فزاینده کارگران داخلی مرد و مردانه شده مهاجرت و دوم پابه سن گذاشتن کارگران داخلی در کشورهای میزبان.
کتاب ارائه‌کننده دیدگاه انتقادی قوی در خصوص مهاجران فیلیپینی/کارگران داخلی و جایگاه آنان در نظام تقسیم کار مولد بین‌المللی است که از طریق آن می‌توان جایگاه کار مولد در بازار جهانی کالا و خدمات و ارزش کار را بهتر متوجه شد. نویسنده در این کتاب دست به تحلیل شرایط و مذاکرات مهاجران فیلیپینی/کارگران داخلی زده، و برای این کار از بیش از ۹۰ مصاحبه با کارگران فیلیپینی و بررسی دقیق قوانین و مقررات کشور مبداء و کشورهای مقصد کمک گرفته‌است. در مقیاس خرد و کلان نتایج به دست آمده، از بی‌مکانی به انحاء مختلف و چالش‌هایی نظیر حفظ خانواده از راه دور، شرایط کاری کارگران، شرایط نیمه‌شهروندی، نقش‌های جنسیتی و کالاسازی مراقبت از کودکان حکایت دارد.
کتاب چشم‌اندازی جهانی از شرایط کارگران داخلی فیلیپینی در کشورهای نظیر دانمارک، مالزی، عربستان سعودی، سنگاپور و امارات متحده عربی ارائه کرده‌است هرچند که تمرکز اصلی آن بر ایالات متحده (لس‌آنجلس) و ایتالیا (رم) است.
نظام تقسیم کار مولد بین‌المللی
استدلال محوری پرنز هنوز از زمان انتشار اولیه کتاب متقاعد کننده است: کارگران داخلی فیلیپینی بخشی از {نظام} «تقسیم کار مولد بین‌المللی» (international division of reproductive labor) هستند که در آن ورود زنان عموما سفید پوست کارفرما به محیط کار در ایالات متحده و ایتالیا وابسته به بی‌مکانی نیروی مولد کار در قالب زنان مهاجر است. تحلیلی که از زمان انتشارش با مطرح کردن مفهوم «زنجیره مراقبت» (care chain) توجهات بسیاری را جلب کرد. هرچند پرنز در نسخه جدید کتاب بر مفهوم تقسیم کار مولد بین‌المللی تاکید بیشتری می‌کند:
حقوق پایین کارگران خانگی مهاجر فعالیت‌های مولد کشور پذیرنده این کارگران را افرایش می‌دهد در عین حال رشد اقتصادی فیلیپین در اغلب بخش‌ها محدود و وابسته به ارز خارجی تامین شده از طریق همین حقوق پایین بوده است. (پرنز، ۲۰۱۵، صفحه ۴۲)
«فرزند کوچکم را زمانی که ۵ ساله بود ترک کردم و وقتی دوباره دیدمش ۹ ساله بود اما هنوز نیاز داشت که از او مراقب کنم. اتفاق بسیار دردناکی است وقتی می‌بینم چگونه فرزندم حضور مرا در کنار خودش کم دارد» (پرنز، ۲۰۱۵، صفحه ۸۷) اما زیبایی این کتاب که بلافاصله پس از انتشار اولین نسخه‌اش در سال ۲۰۰۱ به کتابی کلاسیک برای مطالعات جنسیتی، کار و جهانی‌سازی تبدیل شد تنها نقد تند و صریح نسبت به نابرابری‌های جنسیتی و نژادی نیست که از خلال مصاحبه‌های بسیار انجام شده. بلکه پرنز با مهارت تمام زندگی کارگران داخلی را در چارچوبی سیاسی-اقتصادی مورد مطالعه قرار داده است.
پرنز کتاب خود را با تحلیلی تطبیقی از سیاست‌های مهاجرت و نقش دولت فیلیپین در محافظت و مشورت‌دهی به شهروندانش آغاز می‌کند. تحلیل مقایسه‌ای پرنز با چشم‌انداز جهانی‌اش دو هرم درهم‌تنیده و در عین حال موازی را به خوبی نشان می‌دهد:
۱- سلسله مراتب منطقه‌ای و جهانی کشورها (بر اساس ترجیحات طبقاتی، دینی و موقعیت اقتصادی اجتماعی) که مقصد کارگران را تعیین می‌کند ۲- سلسله مراتب بی‌عدالتی بین‌المللی جنسیتی و بین زنان. در هرم اول ایالات متحده، کانادا و ایتالیا در صدر جدول قوانین بهتر مهاجرت و تعیین حقوق کارگران مهاجر قرار دارند و کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس (Gulf Cooperation Council) در بدترین جایگاه از لحاظ قوانین سختگیرانه مهاجرت، محدودیت‌های جابه‌جایی شغل، و حقوق کار.
هرم دوم، توضیح‌دهنده سلسه‌مراتب بین زنان در جهان است. پرنز استدلال می‌کند که فرآیندهای ساختاری کلان و سلسه‌مراتب‌های بی‌عدالتی جنسیتی، ایدئولوژی‌های جنسیتی و اقتصاد سیاسی دلیل اصلی ترک خانه است. در این مفهوم «تقسیم کار مولد بین‌المللی» است که جایگاه کارگران داخلی مهاجر فیلیپینی، «کارگرانی که نیاز دارند نیروی مولد کار باقی بمانند»، را در سیستم سرمایه‌داری و اقتصاد بازار توضیح می‌دهد.
انتقال سه سطحی نیروی مولد
پرنز توضیح می‌دهد که این پدیده به دلیل نیاز به کارگر ارزانی است که بتواند خانه را تمیز کند و از کودکان و سالمندان مراقبت کند تا زنان متشخص خود را بیشتر آزاد احساس کنند و وارد بازار کار شوند. به عبارتی تشخص‌یابی برخی زنان و انگیزه آنان برای حضور در بازار کار است که برای کارگران داخلی تقاضا ایجاد می‌کند تا آنها خانه‌های خود را ترک کنند به کشور پذیرنده بروند و زنان کارفرما را از زیر بار کارهای خانه رها کنند. پرنز نام این جریان را انتقال بین‌المللی مراقب یا «انتقال سه سطحی نیروی مولد کار در بین زنان کشورهای فرستنده و گیرنده» نام‌گذاری می‌کند. یکی از استراتژی‌های ممکن استخدامی برای کارگران خانگی مرد و زنان بالای پنجاه سال، نگهداری از سالمندان است. در واقع سلسله مراتب کار داخلی تنها بر اساس جنسیت و نژاد تنظیم نشده بلکه سن هم شامل آن می‌شود.
پرنز در مطالعه خود بر پا به سن گذاشتن کارگران داخلی نیز تاکید می‌کند که با افزایش سن به طور مستمر امکان پیدا کردن کارشان کاهش می‌یابد. او با ارجاع به مطالعه‌ای دیگر که در خصوص کارگران داخلی مرد در زامبیا انجام شده، مردان را نیز در مطالعه خود گنجانده و استدلال می‌کند که چگونه کارگران خانگی محدود به زنان نمی‌شود. او به این نکته اشاره می‌کند که بحران مردانگی برای مردان نه از طریق ورود به بازار کارگران داخلی (که عموما زنانه تلقی می‌شود) و انجام امور خانه بلکه به دلیل اینکه دیگر نان‌آور اصلی خانه نیستند دچار تهدید می‌شود.
پرنز در مطالعه اولیه خود ۳ مشابهت بین تجربه کارگران خانگی فیلیپینی در «مفهوم پذیرش» (پذیرفته شدن در کشور مقصد) در لس آنجلس و رم را تعیین می‌کند. اول، کارگران داخلی نیمه شهروند محسوب می‌شوند: آنها هرگز به طور کامل از حقوق شهروندی کشور میزبان و کشور خود برخوردار نیستند. دوم، آنها گروه فرامرزی خانه‌دارانی را تشکیل می‌دهند که بعضا شامل چندین کشور می‌شود. یکی از کارهایی که پرنز در خلال مطالعه درخشان خود انجام داده ثبت احساسات عمیقی است که کارگران داخلی (مادران) و فرزندانشان تجربه می‌کنند. و ایدئولوژی جنسیتی مادر بودن که تاثیر احساسی مهاجرت بین کودکان را شدیدتر کرده و مادرانی که بر این ایدئولوژی تاکید می‌کنند همچون یکی از آنها که گفته بود «نگهداری از کودک اولین نقش مادر است» (پرنز، ۲۰۱۵، صفحه ۹۸). سوم، تجربه کارگران داخلی از خلال تجربه طبقاتی: در کشور خود به عنوان کارگر خانگی وظایف خانه را بر عهده می‌گیرند و در کشور دریافت کننده آنها «کارهایی پست» را انجام می‌دهند که در پایین‌ترین سلسله مراتب اجتماعی مشاغل شناخته می‌شود.
ایلین بوریس از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی می‌نویسد این کتاب «ادغام خیره‌کننده قوم‌نگاری (ethnography) و اقتصاد سیاسی است. نسخه جدید کتاب خادمان جهانی‌شدن تنها یک نسخه به‌روز شده نیست. افزوده شدن فصل‌های جدیدی درباره مردان و پابه‌سن گذاشتن، رسل پرنز را صدای پیشروی مطالعات کارگران خانگی مهاجر، تقسیم کار مولد بین‌المللی و رشد ضدآزادی (unfreedom) در جهانی‌شدن سرمایه‌داری نگه می‌دارد.»
* کارگران داخلی در اینجا ترجمه domestic worker است. این واژه به کارگرانی اطلاق می‌شود که کشور خود را برای کار در کشوری دیگر ترک می‌کنند. در دهه‌های اخیر عموما کارگران داخلی مرد در صنعت و ساختمان‌سازی و کارگران داخلی زن در امور داخلی خانه مشغول به کار شده‌اند. محققان و ناظران پدیده کارگران مهاجر را بخشی از فرایند جهانی‌شدن می‌دانند که تبعات منفی آن روز به روز بیشتر مشخص می‌شود.
این مقاله مروری است بر کتاب رسل سلزار پرنز، خادمان جهانی‌شدن: مهاجرت و کارگران خانگی، نسخه دوم. انتشارات دانشگاه استنفورد، ۲۰۱۵. ۲۵۶ صفحه
Rhacel Salazar Parreñas, Servants of Globalization: Migration and Domestic Work, Second Edition. Stanford University Press, 2015. 256 pp.