خیابان انقلاب تهران، روبه‌روی دانشگاه و کوچه‌های اطراف آن، در و دیوار مملو از آگهی‌های تبلیغاتی است که به رهگذران پیشنهاد می‌دهد تنها با یک تماس تلفنی، صاحب پایان‌نامه دانشگاهی یا مقاله‌ای علمی شوند. همانجا آدم‌هایی را هم می‌بینید که روی تابلویی که در دستشان گرفته‌اند، نوشته شده: «پایان‌نامه، تحقیق و مقاله آی‌اس‌آی انجام می‌شود.»
چند سالی‌ست خرید و فروش پایان‌نامه و مقالات علمی به جزیی جدایی‌ناپذیر از روال تحصیلی بسیاری از دانشجویان ایرانی تبدیل شده و حالا کمتر کسی از وجود چنین خدماتی تعجب می‌کند. کارشناسی، ارشد یا دکترا هم فرقی ندارد. پایان‌نامه هر مقطعی را که بخواهید در همه رشته‌ها میتوان خرید.
بسیاری از مقام‌های سیاسی اما صحبت از رواج تجارت علم در جامعه را تلاش دشمنان برای توقف حرکت علمی معرفی می‌کنند.
به‌تازگی رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با «نخبگان علمی جوان» با اشاره غیرمستقیم به پدیده خرید و فروش پایان‌نامه گفته است: «فردی را به اسم دانشمند به کشور دعوت می‌کنند و او با انتشار عکس تابلوی فروش پایان‌نامه‌ها در ایران، جوانان نخبه کشور را بدنام می‌کند. آیا این‌گونه افراد واقعا دانشمندند؟»
اعتراض علی خامنه‌ای متوجه ریچارد استون مدیر بخش بین‌الملل مجله ساینس است که با انتشار مقاله‌ای به بازار خرید و فروش پایان‌نامه و مقالات پژوهشی در ایران پرداخته بود.
گزارش ساینس چه گفته بود؟
چهارشنبه ۲۴ شهریور ۹۵ یادداشتی از ریچارد استون، در پایگاه اینترنتی مجله ساینس منتشر شد که موضوع آن خرید و فروش پایان‌نامه و مقالات پژوهشی در ایران بود، با تصویر مردی که پلاکارد به دست در خیابان انقلاب و در چند قدمی دانشگاه تهران، مشغول تبلیغ برای یکی از موسسه‌های فروش پایان‌نامه و مقاله است.
استون می‌نویسد: «از ابتدای انقلاب ایران، دولت دانشگاه‌های آزاد و پیام نور را ایجاد کرد که هر کدام صد‌ها شعبه در کشور دارند. بسیاری از سیاستمداران و دولتمردان می‌خواستند مدارک عالی بگیرند و نیاز داشتند که کسی برای‌شان مقاله و پایان‌نامه بنویسد. کسب این مدارک برای به دست آوردن پست‌های مهم لازم است و حقوق و مزایای کارمندان دولت هم از همین طریق افزایش می‌یابد. حالا دیگر گرفتن این مدارک مد است.»
همچنین از بهزاد آشتیانی که از اساتید دانشگاه صنعتی شریف است نقل می‌کند: «۳۳۰ هزار لینک از صفحات فارسی در فضای وب برای فروش پایان‌نامه و مقالات علمی وجود دارد.»
مدیر بخش بین‌الملل مجله ساینس با همکاری یک خانم بازیگر توانسته با یکی از دفتر‌های فروش پایان‌نامه ارتباط بگیرد. او این شرکت‌ها را «تنها عضوی از یک ارتش تمام عیار» معرفی می‌کند که به کار فروش علم در ایران مشغول هستند و می‌گوید: «در سال ۲۰۱۴ یکی از اعضای فرهنگستان علوم ایران تخمین زد که سالانه پنج هزار پایان‌نامه که تقریبا ۱۰ درصد کل پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری در ایران است، از فروشندگان خریداری می‌شود.»
این گزارش واکنش‌های زیادی در داخل ایران به دنبال داشت.
از جمله محمدرضا مخبر دزفولی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، پس از جلسه این شورا با هدف رسیدگی به بحث فروش پایان‌نامه و نوشتن مقالات آی‌اس‌آی گفت که فروش پایان‌نامه و مقالات علمی یک جریان سازمان یافته و طراحی شده با پشتیبانی خارجی‌هاست.
میتوان حدس زد که واکنش‌هایی از این جنس ناشی از اثر احتمالی آن گزارش در بازتاب وضعیت نظام آموزش عالی در سطح بین‌المللی باشد.
این درحالی است که آن‌چه نادیده گرفته می‌شود، تبعات اجتماعی عادی شدن استفاده از پایان‌نامه‌ها و مقالات خریداری شده برای گرفتن مدارک تحصیلی است.
سعید پیوندی، جامعه‌شناس مقیم پاریس، سقوط کیفی آموزش عالی ایران و بی‌اعتباری واقعی و نمادین دنیای آکادمیک را پیامدهای اصلی این وضعیت نابهنجار و آسیب‌زا می‌داند و به رادیو زمانه می‌گوید: «دانشگاه که می‌بایست نماد صداقت و اصالت علمی در جامعه باشد خود در فساد دست و پا می‌زند.»
نحوه خرید و چند و چون قیمت‌ها
یکی از موسسه‌های فروش پایان‌نامه که حوالی میدان انقلاب قرار دارد در یک گفت‌و‌گوی تلفنی درباره روند خرید یک پایان‌نامه به رادیو زمانه می‌گوید: «اول دانشجو موضوع پروژه را تعیین می‌کند و این موضوع با توجه به رشته دانشجو به کار‌شناس مربوط ارجاع می‌شود تا پروپوزال پایان‌نامه را آماده کند. بعد که دانشجو عنوان پایان‌نامه را با استاد راهنما هماهنگ کرد، پیش‌پرداختی می‌گیریم و نگارش را انجام می‌دهیم.»
مدیر این موسسه درباره کیفیت علمی پایان‌نامه‌ها تضمین می‌دهد و می‌گوید: «اگر بخواهید تحقیق حرف تازه‌ای داشته باشد کمی بر هزینه افزوده می‌شود. پایان‌نامه دکترا متوسط بین شش تا ۹ میلیون و کارشناسی ارشد حدود دو میلیون، کمتر یا بیشتر. هزینه‌ها با توجه به حجم کار، پرسش‌نامه‌ها، روش تحقیق و سختی موضوع متغیر است. کارشناسی که کار را می‌نویسد قیمت نهایی را می‌دهد.»
او تاکید می‌کند که تمام فرآیند پروژه، پله به پله به‌شکلی که مد نظر مشتری است جلو می‌رود و دانشجو در جریان تمامی مراحل پیشرفت کار قرار میگیرد.
با چند دقیقه جست‌و‌جو در گوگل می‌شود حجم انبوه اطلاعاتی را دید که فرد را برای خرید پایان‌نامه یا مقاله راهنمایی می‌کنند و به سادگی مخاطب را به موسسه‌ها و دفا‌تر حرفه‌ای فروش وصل می‌کنند. برخی از آن‌ها حتی رزومه هم می‌نویسند یا امکانات چاپ مقاله در «مجلات حرفه‌ای» را فراهم می‌کنند.
بسیاری از این پایان‌نامه‌فروشی‌ها در ظاهر موسسه‌های کمک آموزشی هستند اما آن‌چه در عمل می‌کنند این است که در پایان دوره تحصیلات به دانشجو کمک می‌کنند تا «کابوس» پایان‌نامه نوشتن و جلسه دفاع را پشت سر بگذارد. و این باوری پذیرفته شده است، چه برای فروشندگان و چه برای خریداران این خدمات آموزشی.
در این‌باره اما سعید پیوندی معتقد است خرید و فروش پایان‌نامه و کارهای پژوهشی مصداق گستردگی فساد در محیط‌های علمی‌ست و آن‌چه که هولناک و مخوف است، عادی شدن فساد در جامعه است.
به گفته این جامعه‌شناس، عدم استقلال دانشگاه، سانسور و دخالت نهادهای غیردانشگاهی و فشار از بالا سبب شده سیستم ایمنی اخلاقی و آکادمیک در زندگی دانشگاهی بسیار آسیب‌پذیر بشود و بورسیه‌های تقلبی یا استخدام‌های غیرمجاز و تحمیلی با استفاده از رانت سیاسی مثال خوبی برای سنجش میزان توانایی دانشگاه در دفاع از استقلال خود است.
سعید پیوندی: اینجا سخن بر سر پرونده‌های چند هزار میلیاردی نیست. فساد به مکان‌ها و نهادهایی راه یافته که می‌بایست نماد اخلاق هنجاری، دینی یا عمومی باشند. میزان سالم یا ناسالم بودن بودن یک جامعه از جمله به تصویر و جایگاه فساد در ذهنیت افراد و در فرهنگ جامعه هم مربوط می‌شود. در جامعه‌ای که فساد حالت «آنومیک» پیدا کرده دانشگاه هم به تدریج به این بیماری واگیردار «آلوده» شده است.
به امید پیدا کردن شغل
بسیاری از دانشجویان، پایان‌نامه خریدن را تنها راه عبور از فضای درس و مشق دانشگاه به دنیای کسب و کار می‌دانند.
آن‌ها می‌گویند: «ما باید دانشگاه برویم تا یک روز بتوانیم کاری پیدا کنیم و پایان‌نامه هم چیزی‌ست که بالاخره باید آن را جمع و جور کرد.»
زهرا، فارغ‌اتحصیل رشته صنایع دستی از دانشگاه تهران است. از ابتدا رشته تحصیلی‌اش را دوست نداشته اما چون حوصله دوباره کنکور دادن و پشت در دانشگاه ماندن را نداشته، رفته است سر کلاس و منتظر مانده تا چهار سال دوره لیسانش تمام شود.
او به رادیو زمانه می‌گوید: «از درس‌ها چیزی سر در نیاوردم که بتوانم چیزی بنویسم. اصلا نمی‌دانستیم چه کار بکنیم برای نوشتن پایان‌نامه. من اهل کارهای دستی و عملی هستم و نوشتن برایم مقدور نیست. از روی همین تراکت‌های توی خیابان یک جایی پیدا کردم و قضیه را تمام کردم. روز دفاع خیلی استرس داشتم اما اتفاق خاصی نیفتاد. می‌خواستم زودتر یک کاری پیدا کنم.»
به نظر می‌رسد بی‌انگیزه بودن دانشجویان نسبت به رشته‌هایی که در آن تحصیل می‌کنند و آشنا نبودن با روش‌های تحقیق از عمده دلایل استفاده از پایان‌نامه‌های تجاری است.
سایت‌های زیادی وجود دارند که «بانک اطلاعات پایان‌نامه» دارند. پایان‌نامه‌ها را میتوان مجانی دانلود کرد و برای پایان‌نامه‌های «متفاوت» هم باید مبلغی را کارت به کارت کنید تا «ادمین سایت» پایان‌نامه را ایمیل کند.
در مقابل، دفترها و موسسه‌های فروش پایان‌نامه، اعتبار و کیفیت پایان‌نامه‌های اینترنتی را قبول ندارند. موسسه‌ای که در ساختمانی تجاری نزدیک به دانشگاه تهران فعالیت می‌کند، درباره استفاده از پایان‌نامه‌های اینترنتی به رادیو زمانه می‌گوید: «اصلا سراغ پایان‌نامه‌های دانلودی نباید رفت. کار حاضر و آماده جواب نمی‌دهد. چون تکراری‌ست یا نمره خوبی نمی‌گیرید و یا دست‌تان رو می‌شود.»
همین موسسه قیمت پایان‌نامه برای کارشناسی را ۷۵۰ هزار تومان و کارشناسی ارشد را یک و نیم میلیون تومان اعلام می‌کند و می‌گوید: «اگر هدف شما این است که چیزی یاد بگیرید و دفاع خوبی بکنید، باید از اول همه چیزش را هماهنگ کنیم و مرتب هم با کارمند ما در تماس باشید.»
از گوشه و کنار اینترنت درباره فروش پایان‌نامه
ـ این‌قدر شغل پایان‌نامه فروشی را بد جلوه ندهید. اگر ما نباشیم چرخ علم و اقتصاد مملکت از حرکت می‌ایستد»
ـ تا زمانی که دانشجویان ارشد و دکترا دغدغه مالی داشته باشند، وضعیت همین است
ـ منطقی‌ست که شما حق‌الزحمه دو تا شش میلیونی پروژه را بدهید، به‌جای شهریه ثابت و متغیر دانشگاه.
گویا هر اندازه به پایتخت و مراکز بزرگ علمی نزدیک‌تر باشید، ساز و کار خرید پایان‌نامه پیچیده‌تر می‌شود. در شهرهای کوچک اما همه چیز ساده‌تر است.
احسان، فارغ‌اتحصیل کارشناسی روان‌شناسی است و در یکی از شهرهای جنوبی ایران زندگی می‌کند. کسی که به قول خودش فقط در کلاس‌های درس شرکت می‌کرده و در مجموع حوصله وقت گذاشتن برای دانشگاه را نداشته، اما مدرک داشتن برایش مهم بوده است.
او به رادیو زمانه می‌گوید: «یک کافی‌نت بود روبه‌روی دانشگاه ما که بچه‌ها گفتن پایان‌نامه می‌فروشه. رفتم و ۳۵۰ هزار تومن دادم و یه پایان‌نامه آماده خریدم که با یه هم‌کلاسی مشترک استفاد کردیم ازش. دو سال پیش بود. الان قیمتا رو نمی‌دونم اما می‌دونم که دیگه همه اینترنتی می‌خرن.»
فقر بودجه پژوهشی، بیکاری تحصیل‌کردگان
ضعف سیستم پژوهش در نظام آموزش عالی از جمله مواردی‌ست که می‌تواند به عنوان یکی از زمینه‌‌های به وجود آمدن بازار فروش پایان‌نامه و مقاله مورد توجه باشد.
امیر (نام مستعار)، دانش‌آموخته دکترای محیط زیست در اروپا، معتقد است توسعه لجام‌گسیخته موسسه‌های آموزش عالی با سودای درآمدزایی و افزایش شمار دانشجویان تحصیلات تکمیلی بدون توجه به توان کیفی دانشگاه‌ها، از یک سو باعث افزایش کمی پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های پژوهشی شده و از سوی دیگر کاهش کیفیت در امر پژوهش را به دنبال داشته است.
این پژوهشگر ترویج علم به رادیو زمانه می‌گوید: «اگر بازاری مانند خرید و فروش پایان‌نامه و مقالات پژوهشی در ایران شکل نمی‌گرفت جای تعجب داشت. بودجه کم پژوهشی و مقدار اندک دریافتی دانشجویان دکتری از حق‌التدریس، کفاف زندگی بسیاری از آنان را نمی‌دهد و به همین علت به سمت بازار تولید فله‌ای پایان‌نامه و مقالات ISI می‌روند.»
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که ساختار نظام آموزش عالی به آن دچار است بودجه پژوهش است.
بنابر قوانین موجود تنها یک درصد تولید ناخالص ملی در کشور باید به بخش پژوهش اختصاص یابد که به هیچ وجه هزینه‌های این بخش را پوشش نمی‌دهد.
علاوه بر این، همین میزان ناچیز هم اگر پرداخت شود بخش قابل توجهی از آن در پژوهش‌هایی صرف می‌شود که با نیازهای روز منطبق نیست یا به‌صورت رانت‌های پژوهشی درمی‌آید که در شایستگی استفاده‌کنندگان از آن‌ها تردید وجود دارد.
مهدی احسانیان، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، گفته است که نیاز استاد به داشتن مقاله برای ارتقای جایگاه، ضعف دانشجویان در ارائه کارهای پژوهشی و عدم امکانات کافی آزمایشگاهی به علت کمبود بودجه از مهم‌ترین دلایل رواج فروش پایان‌نامه و مقاله هستند.
فقدان اخلاق و امکان تقلب
– چند سالی‌ست که بخش قابل توجهی از دانشجویان ارشد و دکتری از پایان‌نامه‌های خریداری شده استفاده می‌کنند. وقتی که من تصمیم گرفتم پایان‌نامه‌ام را خودم بنویسم، دوستان و همکلاسی‌هایم تعجب کردند.
این بخشی از گفته‌های یکی از دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی علوم انسانی در یکی از دانشگا‌های تهران در گفت‌و‌گو با رادیو زمانه است. این فارغ‌التحصیل رشته فلسفه می‌گوید: «در دانشگاه جو به‌شکلی بود که ضرورت حضور در کلاس‌های درس احساس نمی‌شد. برای دانشگاه هم تنها پولی که برای پایان‌نامه دانشجو دریافت می‌کنند مهم است.»
از دیدگاه سعید پیوندی اگر روش تهیه پایان‌نامه مطابق سبک و سیاق آکادمیک باشد تا حد زیادی از امکان تقلب و خرید پایان‌نامه کاسته می‌شود، چرا که از اولین گام، کار پژوهشی در جمع ساخته و پرداخته می‌شود و دانشجو گام به گام باید کارش را به داوری بگذارد و از مشروعیت و اعتبار آن دفاع کند و به موضوع تسلط کامل داشته باشد.
پیوندی می‌گوید: «چنین پدیده‌ای در یک دانشگاه اروپایی یا امریکایی نمی‌تواند اتفاق بیفتد. استقلال دانشگاه در این کشور‌ها امکان تحمیل یک سیاست فاسد از بالا را بسیار محدود می‌کند. وقتی مرزهای اخلاقی و آکادمیک اولیه دانشگاه به این آسانی نادیده گرفته شوند راه برای گسترش همه اشکال غیراخلاقی و فاسد دیگر هم باز می‌شود. مدرک‌گرایی رایج در ایران و خرید مدرک قلابی یا دادن مدرک به مقامات مثال دیگر در این زمینه است. هیچ ساز و کاری هم برای جلوگیری از آن شکل نمی‌گیرد چرا که همگی در این هوای مسموم تنفس می‌کنند و گاه شریک جرم‌اند.»
با افزایش موسسات آموزشی که در مقاطع مختلف دانشجو می‌پذیرند و گسترش شعبه‌های دانشگاه‌ها تا دور‌ترین نقاط، هر روز بر تعداد متقاضیان مدارک دانشگاهی افزوده می‌شود. فرهنگ عامه ایران هم به‌گونه‌ای‌ست که عنوان‌هایی چون مهندس و دکتر برای شهروندان تشخص اجتماعی به همراه می‌آورد و هواخواه زیاد دارد.
بیکاری فراگیر، دانشجو بودن را به نوعی شغل مادام‌العمر تبدیل کرده و محیط دانشگاه گاهی فقدان فضاهای عمومی روزمره را جبران می‌کند. چنین شرایطی بسیاری از شهروندان را تحریک می‌کند که بی‌توجه به کیفیت نظام آموزشی تنها به فکر گذراندن دوره‌های تحصیلی باشند.
در همین زمینه
چاره ای نیست ! باید «برادران» دکترا داشته باشند ! یک زمان دور، دور حاجی شدن بود، اکنون دکتر شدن مد است. اعتبارش را از بسیج تامین کنید. یا از فرمان هشت ماده ای امام یا جاهای دیگر . ولی فروشندگان پایان نامه هم گران حساب نکنند، برای حفظ نظام لازم است ، انشااله از امام زمان عوضش را میگیرد. یا خود ولی امر مسلمین جهان جبران می کنند.
آسیب پذیر / 30 October 2016
اصولا کار انجام پایان نامه برای پر کردن کارنامه اساتید انجام میشه و جلسات دفاع بیشتر برای ضربه زدن اساتید به هم و صحنه درگیریهای شخصی اونهاست. من دانشجوی کارشناسی ارشد هستم از وقتی وارد دانشگاه شدم قصد داشتم خدمتی به جامعه ام کنم اما بعد از گذشت دو سال از شروع کار پایان نامه ازکرده خودم پشیمونم چون اصلا برای هیچکس مهم نیست پایان نامه ات رو خریده باشی یا اینکه یه نوآوری علمی باشه.. فقط به این فکر میکنم از هر راهی شده زودتر تمومش کنم که سنوات نخورم.
سارا / 03 November 2016