فرانسه از دیرباز سکوی پرتاب سینمای اجتماعی ایران به جهان بوده است. «طعم گیلاس» عباس کیارستمی نخستین بار در ۱۹۹۷ در جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد و با به دست آوردن نخل طلای این جشنواره، سینمای ایران را در جهان بیش از پیش مطرح کرد. در سینماهای محله «کارتیه لاتن» پاریس بسیاری از فیلم‌های «هنر و تجربه» به نمایش گذاشته می‌شود. گاهی برخی از این فیلم‌ها را فقط در پاریس می‌توان دید. اما چگونه است که ملتی از یک فرهنگ سینمایی غنی برخوردار می‌شود؟
فیلم Film Moi, Thomas, 12 ans, Cinéfou «توما، ۱۲ ساله، مجنون سینما» ساخته محمد حقیقت تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد.
توما مدیونی، پسربچه ۱۲ ساله فرانسوی روزی دو فیلم از مجموعه آثار برجسته سینمای جهان را تماشا می‌کند. پدر او روزنامه‌نگار و مادرش مترجم است. محمد حقیقت هم به سینما علاقه دارد و همین علاقه او را دو سال پیش از انقلاب به پاریس کشانده و در این شهر ماندگار کرده است. در مستند «توما، ۱۲ ساله، مجنون فیلم» یک سینماگر و منتقد که به فرهنگی دیگر و نسلی دیگر تعلق دارد با توما در گفت وگو قرار می‌گیرد. آنچه که آنها را به هم پیوند می‌دهد، علاقه به سینماست.
آنها در کافه‌ای مقابل دانشگاه سوربن با هم قرار می‌گذارند. در همین کافه در سال ۱۹۹۷ عباس کیارستمی که نخل طلای کن را به دست آورده بود، نشسته بود تا با خبرنگاران مصاحبه کند. بر همان صندلی اکنون توما می‌نشیند و عشقش به سینما را با ما در میان می‌گذارد:
«از ١٠ سالگی به‌طور جدی به سینما علاقه‌مند شدم. مادرم که زیاد به سینما می‌رفت مرا هم با خودش می‌برد. فیلم‌های پاراجانف، فلینی، امیر کوستاریکا را می‌دیدم. البته بعضی از آنها برایم سنگین بود. بعدش هم شروع کردم به خواندن سناریو فیلم‌ها.»
سال گذشته توما ۲۵۰ فیلم از آثار مهم سینمای جهان را دیده است. فیلم‌های پل توماس آندرسون، فلینی، وینست مینلی، بیلی وایلدر و ژان لوک گدار را دوست دارد. «خواب زمستانی» نوری بیگله جیلان را درک نکرده اما نماهای زیبای آن را پسندیده. می‌گوید «تاکسی» جعفر پناهی را هم دیده است: «بد نبود!»
از حسن دارابی تا توما
در یکی از نماهای مستند داستانی «توما، ۱۲ ساله، مجنون فیلم» صحنه‌ای از «مسافر» عباس کیارستمی را می‌بینیم: حسن دارابی، نوجوان ملایری که عاشق فوتبال است، با اتوبوس و با تحمل مصائب بسیار خود را به استادیوم امجدیه در تهران می‌رساند و با این‌حال از خستگی از پا می‌افتد و هنگام برگزاری مسابقه خوابش می‌برد.
توما، همان حسن دارابی‌ست. منتها به جای آنکه مثل او عاشق فوتبال باشد، عشقش‌اش به سینماست. برخلاف حسن دارابی مجبور نیست، خود را به آب و آتش بزند. برای او محیط مساعد است. این پاسخی‌ست که محمد حقیقت برای این پرسش می‌یابد که چگونه ملتی از یک فرهنگ سینمایی غنی برخوردار می‌شود.
همه آن خون‌آشام‌ها
محمد حقیقت درباره آشنایی و علاقه‌اش به سینما می‌گوید:
«اگر اشتباه نکنم اولین فیلمی که در نوجوانی در اصفهان دیدم فیلمی درباره خون‌آشام‌ها بود. آن‌قدر ترسیدم که با خودم عهد کردم دیگر پایم را به سینما نگذارم. اما چنین نشد. در فوریه سال ۱۹۷۷ برای دیدن فیلم‌های مهم تاریخ سینما به پاریس آمدم. می‌خواستم بعد از پنج – شش ماه برگردم به ایران و بروم سراغ فیلمسازی. اما ماندم. در سینماتک پاریس روزی دو – سه فیلم می‌دیدم. اولین فیلمی که در سینماتک پاریس دیدم “سپیده‌دم” مونرو بود. بعد از ظهرها فیلم‌های صامت را می‌دیدم و شب‌ها فیلم‌های جدیدتر. دفترچه‌هایی هم داشتم که نظرم درباره فیلم‌ها را در آنها می‌نوشتم. هنوز هم این دفترچه‌ها را دارم.»
۴۵ درصد از کودکان خیابانی ایران بین ۱۰ تا ۱۴ سال دارند. ۲۴ درصد از آنها هم هرگز روی نیمکت مدرسه ننشسته‌اند. آنها از هم‌سن و سالان توما هستند. در بین آنها چند نفر می‌توانند سینماگر یا منتقد خوبی بشوند؟ چند نفر از این کودکان عاشق سینما هستند؟ کسی نمی‌داند.
این گروه خشن
آشنایی محمد حقیقت با توما در سینما اتفاق می‌افتد. فیلم «این گروه خشن» ساخته سام پکین پا ( ۱۹۶۹) اکران شده است. توما می‌خواهد این فیلم را ببیند اما به سن قانونی نرسیده.
محمد حقیقت:
«به او گفتم چند سالته؟ گفت فردا ۱۲ سالم میشه. گفتم، خب، برو فردا بیا. گفت من همین جا می‌مونم تا فردا. نطفه فیلم از اینجا بسته شد. این بچه فوق‌العاده است.»
توما به مجلات سینمایی هم علاقه دارد. در سکانسی از فیلم می‌گوید «کایه دو سینما» برایش بیش از حد پیچیده است. بعد از اینکه یکی از سردبیران این مجله معتبر، مستند «توما، ۱۲ ساله، مجنون فیلم» را دید، از او دعوت کرده که با این نشریه سینمایی معتبر همکاری کند.
محمد حقیقت منتقد و سینماگر است. او برای فیلم «تعطیلات طولانی لوته آیسنر» دستیار سهراب شهید ثالث بود. فیلم «حالت بحرانی» (۱۹۸۴) او در لوکارنو به نمایش درآمد. «دو فرشته» (۲۰۰۳) با بازی گلشیفته فراهانی و مهران رجبی با ۱۹ حضور بین‌المللی نخستین بار در هفته منتقدان کن و سپس در سینماهای فرانسه به نمایش درآمد. او در سال ۱۹۹۱ مسئول انتخاب فیلم‌های سینمای ایران برای جشنواره فیلم کن شد و «صد سال تاریخ سینمای ایران» را هم در سال ۱۹۹۹ به زبان فرانسه توسط مرکز فرهنگی ژرژ پمپیدو منتشر کرده است.
مستند «توما، ۱۲ ساله، مجنون فیلم» شامگاه شنبه، ۸ اکتبر در برنامه «اکران» تلویزیون «صدای آمریکا» با زیرنویس فارسی پخش می‌شود.