رنج کودکی در ایران

پسر پنج-شش ساله به نظر می‌رسد. همراه پدرش وارد بخش زنانه مترو می‌شود. پدر جوراب می‌فروشد و پسر آدامس. پدر به پسر می‌گوید که برو تبلیغ کن! پسر به سختی از بین جمعیت رد می‌شود و بعد برمی‌گردد، اما هیچ‌کس از او چیزی نمی‌خرد. ایستگاه بعد پدر که همچنان در بخش زنانه ایستاده است و او هم ناکام مانده، صدایش می‌زند تا پیاده شوند.

عکس از آرشیو

درباره شمار کودکان کار و خیابان در ایران، تاکنون آمارهای متفاوتی منتشر شده است. آمارهای رسمی‌ از وجود دو میلیون و آمار غیررسمی‌ از وجود هفت میلیون کودک کار در ایران خبر داده‌اند. همچنین طبق آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران، یک میلیون و ۷۰۰ هزار کودک در ایران به صورت مستقیم درگیر کار هستند.

فقدان امکان حمایت قانونی از کودکان

طاهره پژوهش، نایب رییس انجمن حمایت از حقوق کودک از «بردگی کودکان کار» خبر داده و به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته است که برخی از این کودکان حتی برای حمام کردن هم باید از صاحب کار خود اجازه بگیرند و بعضی تا ساعت ۱۲ شب مشغول کار هستند و حتی بیش از دو ساعت در روز وقت خالی ندارند.

او گفته که این کودکان به دلیل نداشتن اوراق هویتی در صورت تضعیف حقوق یا عدم دریافت دستمزدشان نمی‌توانند به مراجع قضایی شکایت کنند: «حتی اورژانس اجتماعی هم از پذیرش کودکان آسیب‌دیده مهاجر خودداری می‌کند.»

وضعیت بغرنج کودکان بدسرپرست

اعتیاد، قتل و شرارت در کنار سیاست‌های جدید جمعیتی و نبود وسایل پیشگیری از بارداری رایگان و در دسترس همه به خصوص اقشار آسیب‌پذیر، همچنین ممنوعیت سقط جنین به افزایش تعداد کودکان بدسرپرست یا بی‌سرپرست دامن زده است. تعداد کودکان بدسرپرست بیش از کودکان بی‌سرپرست در حال رشد است.

عکس از آرشیو

به گفته عبدالرحیم تاج‌الدین، مدیر کل دفتر توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، «متاسفانه در کشور شاهد رشد کودکان بدسرپرست نسبت به کودکان بی‌سرپرست هستیم به طوری که حدود ۸۰ درصد کودکان بهزیستی دارای پدر یا مادر هستند اما به علت بد سرپرستی آن‌ها، تحت حمایت سازمان بهزیستی قرار گرفته‌اند.»

بر اساس قوانین، کودکان بدسرپرست نمی‌توانند به فرزندخواندگی داده شوند و این امر سبب شده که زندگی مصیبت‌باری را در شبانه‌روزی‌ها و مراکز بهزیستی بگذرانند.

زندگی سخت این دسته از کودکان حساسیت بخش‌های مختلف جامعه را برانگیخته به طوری که ۴۰۰ هنرمند، ورزشکار، روزنامه‌نگار، جامعه‌شناس، پزشک، حقوقدان، نویسنده و فعال اجتماعی در نامه‌ای از مسئولان ارشد کشور خواسته‌اند پاسدار حقوق کودکانی باشند که از سوی اولیا و سرپرستان خود در شرایط سخت و دشوار قرار می‌گیرند. کودکانی که به‌اصطلاح رایج «بدسرپرست» خوانده می‌شوند و همواره در معرض خطر بزه‌دیدگی و بزهکاری قرار دارند.

آسیب‌های اجتماعی دامن‌گیر کودکان

رشد کودک‌آزاری، افزایش تولد کودکان معتاد، پایین آمدن سن شروع رابطه جنسی، سواستفاده جنسی از کودکان، افزایش شمار کودکان کار و …، بخشی از آسیب‌هایی هستند که کودکان در ایران با آن‌ها دست به گریبانند.

به گزارش ایسنا، رضا بنی‌اسدی، فرمانده انتظامی‌ استان کرمان با اشاره به آمار کودک‌آزاری در مرکز «آرامش» این استان گفته است که ۲۰ درصد کودکان پسر این مرکز به وسیله برادران، ۲۰ درصد به دست پدر و ۶۰ درصد از سوی ناپدری مورد آزار قرار گرفته‌اند. ضمن این‌که ۲۸ درصد دختران مرکز نیز از سوی مردان و ۱۰۰‌درصد از جانب نامادری مورد آزار قرار گرفته‌اند.

طاهره پژوهش هم در مورد ساماندهی بوستان‌های منطقه ۱۲ تهران گفته است که زنان آسیب‌دیده را به زور در مراکز ترک اعتیاد یا بازتوانی جمع‌آوری می‌کنند که این مساله سبب افزایش آزارهای جنسی در کودکان این زنان شده است: «یکی از مشکلات اساسی ما این است که کودکان این مناطق در سن کم تمایلات جنسی یافته‌اند و آگاهی‌های جنسی کودکان به‌خصوص در محله‌های معضل‌خیز افزایش زیادی پیدا کرده که در چنین شرایطی نیاز است آگاهی متناسب با وضعیت به آن‌ها ارائه شود.»

علاوه بر این موارد اردیبهشت ماه امسال روزنامه «مردم‌نو» زنجان از تعرض معلم يک مدرسه به دانش‌آموز ٩ ساله‌اش خبر داد:

معلم مدرسه مردی ٣٦ ساله است كه هم معلم و هم مدير مدرسه‌ای كوچک در تنها مدرسه روستای قره‌محمد است. در حالی که این خبر انعکاس وسیعی در رسانه‌ها داشت و از سوی اشخاصی برای خانواده این دختر مشکلاتی به وجود آمد، اما مسئولان برخوردی سرسری با این موضوع داشتند به گونه‌ای که در آخرین خبر اعلام شد که دادگاه آزار و اذیت معلم را تعرض تشخیص نداده و تنها حکمی‌ که پس از شکایت دوباره و دادگاهی شدن متهم ابلاغ شده، اتهام ارتباط نامشروع عنوان شده است.

البته در ایران آماری در زمینه میزان تجاوز به کودکان به شکل رسمی‌ منتشر نشده است اما شنیده‌ها حاکی از گسترده شدن این موضوع است به گونه ای که عنوان هایی چون تربیت جنسی کودک این روزها جهت آموزش جنسی کودکان برای کاهش آسیب پذیری آنان سر زبان‌ها افتاده است. این آموزش هم‌اکنون در برخی مدارس یا از سوی ان‌جی‌او‌ ها ارائه می‌شود.

ایدز نیز در کمین کودکان است: آمار”تکان‌دهنده” ایدز در کودکان کار

بر اساس گفته‌های مینو محرز، رییس مرکز تحقیقات ایدز، «طبق مطالعه‌‌ای که روی یک هزار کودک کار در تهران انجام شده، بیش‌ترین میزان شیوع ایدز در کودکان کار و خیابان بین سنین ۱۰ تا ۱۸ سال است و بیش‌ترین ابتلا در بین این کودکان، از طریق تجاوز جنسی (هم بین دختران و هم بین پسران) بوده است. چهار تا پنج درصد این کودکان اچ‌آی‌وی مثبت بوده‌اند.»

یافته‌های پژوهش «سنجش رفتارهای پر‌خطر در کودکان کار و خیابان در ایران » که به وسیله «سازمان بهزیستی» انجام شده، حاکی از آن است که این کودکان از سنین پایین با روابط جنسی آشنا می‌شوند، به گونه‌ای که میانگین سن شروع روابط جنسی در دختران، ۱۲.۵ و در پسران ۱۳.۷ سال است و در مجموع ٢١ درصد این کودکان رابطه جنسی را تجربه کرده‌اند.

افزایش نرخ ازدواج کودکان

رشد نرخ ازدواج کودکان از دیگر مسائل درخور توجه در زمینه حقوق کودکان در ایران است.

شیرین احمدنیا، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در نشست «ازدواج در سنین پایین» با بیان این‌که بر اساس آمارها در کشورهای در حال توسعه از هر سه دختر یک نفر قبل از ۱۸‌سالگی ازدواج می‌کند، گفت که در ایران تقریبا حدود ۱۷ درصد دختران پیش از رسیدن به سن ۱۸ سالگی ازدواج کرده‌اند.

او در تبیین عوامل ازدواج دختران در دوران کودکی به ریشه‌های فرهنگی و اقتصادی این موضوع اشاره کرده است.

در حالی که فعالان مدنی و حتی شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان ریاست جمهوری در مورد عواقب ازدواج در سنین کودکی نگران هستند، به گزارش برنا، کبری خزعلی، رییس شورای فرهنگی-‌اجتماعی زنان و خانواده به تازگی از طرحی خبر داده است که بر اساس آن دوران تحصیل دختران فشرده می‌شود؛ بدین صورت که دختران دوران دبیرستان خود را در ۱۵ سالگی تمام می‌کنند و در ۱۸ سالگی لیسانس می‌گیرند.

این طرح برای تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شده است.

کودکان معتاد در ایران

آمار تولد کودکان معتاد و خرید و فروش و مرگ آنان هم در سال جاری از دیگر اخبار تاسف برانگیز تا اینجای سال ۹۵ بوده است.

شارمین میمندی‌نژاد، موسس جمعیت امام علی، در مراسم یادبود رویا، نوزاد چهار ماهه‌ای که به دلیل اعتیاد و سوء‌تغذیه در بیمارستان درگذشت، گفت که روزانه در تهران سه تا چهار کودک با اعتیاد به دنیا می‌آیند:

همچنین روزنامه اعتماد نیز از تولد روزانه ۲۰ تا۲۰۰ نوزاد معتاد در کشور خبر داده است.

برخی از این نوزادان به فروش می‌رسند. به گفته فاطمه دانشور، رییس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران، «قیمت فروش نوزاد متفاوت است و از ٥٠٠‌هزار تومان تا یک‌ میلیون تومان است، البته اگر نوزاد معتاد باشد، رقم فروش آن پایین‌تر و اگر سالم باشد، به قیمت بالاتری به فروش می‌‌رسد.

به گفته او آمار ١٥٠ کودک مبتلا به اعتیاد فقط برای پنج بیمارستان است و این تعداد بسیار زیاد است.

هچنین رشد اعتیاد در بین دانش آموزان هم در حال افزایش است، به گونه‌ای که محمد‌رضا آذرنیا، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران در گفت‌و‌گو با ایسنا گفته است نرخ شیوع اعتیاد در مدارس کشور ۱.۲‌درصد اعلام کرد.

وضعیت آموزش کودکان در ایران

محمد دیمه‌ور، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به توسعه آموزش‌های دوره ابتدایی در مناطق محروم و ضرورت توسعه عدالت آموزشی مطابق با برنامه های سند تحول بنیادین، از رشد ۵.۷۶ درصدی جمعیت دانش‌آموزی در دو سال فعالیت دولت یازدهم خبر داده و گفته است: «استان‌های سیستان وبلوچستان، یزد و بوشهر به ترتیب ۵.۴۵ درصد، ۵.۴۳ درصد و ۵.۲۹ درصد، بیش‌ترین رشد جمعیت دانش‌آموزی را داشته‌اند.»

همچنین آخرین آمار مربوط به بازماندگان از تحصیل که سال ۹۰ اعلام شده، حاکی از آن است که بیش از سه میلیون کودک بین شش تا ۱۷ ساله از تحصیل بازمانده‌اند، به این ترتیب که یا اصلا به مدرسه نرفته‌اند یا در طول سال‌های تحصیلی به دلایل مختلف از تحصیل بازمانده‌اند.

بیش‌تر بازماندگان از تحصیل را دختران تشکیل می‌دهند.

همچنین کودکان مهاجر یا بدون شناسنامه هم در مورد تحصیل با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند، هرچند فلیپ گرندی، كميسر عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان از تحصيل ۳۸۶ هزار دانش‌آموز خارجی در ۲۵ هزار مدرسه ايران خبر داده است.

او گفته است بودجه ۵/۱ ميليون دلاری سازمان ملل متحد به ايران در این زمینه تعلق گرفته است.

علاوه بر این، فریبرز حمیدی، معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران نیز به ساماندهی بیش از ۱۵ هزار کودک کار در مدارس شهر تهران اشاره کرده و گفته است: «یکی از مشکلات ما این است که کودکانی فاقد شناسنامه و اوراق هویتی هستند و نمی‌توانند در مدرسه ثبت نام کنند. بیش از ۸۰ درصد کودکان کار فاقد اوراق هویتی هستند.»

این در حالی است که نایب رییس انجمن حمایت از حقوق کودکان کار و خیابان گفته است: «پیشنهاد ما این است که ثبت‌نام بی‌قید و شرط کودکان کار و خیابان در مدارس انجام شود و سپس مدرسه درخواست صدور اوراق هویتی را برای وزارت کشور ارسال کند.»

از دیگر سو فاطمه قاسم‌زاده، از اعضای هیات مدیره شبکه یاری کودکان کار گفته است: «ما سال گذشته موفق نشدیم در برقراری ارتباط با آموزش و پرورش کتاب‌های درسی کودکان کار را تامین کنیم. هرچند کیفیت آموزش در مدارس کودکان مهاجر و فاقد شناسنامه هم نیازمند بررسی است.»

گذران اوقات فراغت و برنامه‌ریزی فرهنگی برای ارتقای نیازهای دانش‌آموزان مساله‌ مهم دیگری‌ست که حقوق کودک در ایران را تهدید و همزمان تحدید می‌کند. البته آموزش و پرورش معتقد است در این راستا قدم‌های موثری برداشته، به گونه‌ای که حمیدرضا کفاش، معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش به برپایی ۶۲ هزار و ۸۷۰ مورد نماز جماعت در مدارس و مراکز آموزش و پرورش اشاره کرده و به ایسنا گفته است: «در سال گذشته در مجموع ۷۷ میلیارد تومان برای امر اقامه نماز در آموزش وپرورش هزینه شد.»

پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی

کاهش سن شروع رابطه جنسی و استفاده از مواد مخدر در بین دانش‌آموزان یکی از دغدغه‌های موجود در کشور است که تاکنون آموزش و پرورش در این زمینه اطلاع‌رسانی موثری انجام نداده است. به نظر می‌رسد یکی از خطوط قرمز این وزارتخانه آموزش مستقیم به دانش‌آموزان در زمینه پیشگیری از ایدز و رابطه جنسی است.

در حال حاضر به دلیل وخامت اوضاع در این زمینه، مهرزاد حمیدی، معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش، از توزیع بسته‌های آموزشی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در بین پنج میلیون نفر از والدین دانش‌آموزان خبر داده است.

معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش با بیان این که بروشور و محتواهای آموزشی جدا از دوره‌های ضمن خدمت معلمان در اختیار آنان قرار داده شده، تصریح کرده است: «در بین پنج میلیون نفر از والدین، بسته‌های آموزشی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی توزیع شده است. همچنین نمایشگاه سیار و ثابت نیز در استان‌ها فعال است.»

گرچه مشخص نیست این آموزش‌ها چه‌قدر موثر هستند و اصولا آموزش والدین به تنهایی تا چه میزان برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در بین دانش آموزان کفایت می‌کند، اما ممکن است به عنوان گامی کوچک در راهی سخت بتوان آن را مورد توجه قرار داد.