برای نخستین‌بار در تاریخ اقدامات دستگاه سانسور جمهوری اسلامی، کاربران اینترنت شاهد مسدودشدن دسترسی به سایت‌های قوه قضاییه برای کاربران خارج از ایران هستند. به این ترتیب دامنه سانسور و ایجاد محدودیت در گردش اطلاعات فراتر از کاربران داخلی رفته و مرزهای جغرافیایی کشور را پشت سر گذاشته است.
مسدود شدن دسترسی به وب‌سایت رسمی قوه قضائیه، و همچنین وب‌سایت دادگستری‌های استان‌ها در کنار محدودیت دسترسی به تعدادی از وب‌سایت‌های بخش‌های تابعه قوه قضاییه در نوع خود جدید و موجب تعجب کاربران است. این نوع سانسور گرچه از جنبه فنی به سادگی و با امکانات اندک قابل اجرا است، اما از این جهت که می‌تواند شروع یک روند جدید در فعالیت‌های محدودسازی جریان گردش آزاد اطلاعات باشد، اهمیت بیشتری دارد. اقدام جدید قوه قضائیه این بار نه مخاطبین داخلی بلکه آن دسته از کاربرانی را که در خارج از مرزهای جغرافیایی ایران هستند هدف قرار داده؛ شاید بتوان این اقدام بدیع را از دیدگاه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تحلیل کرد اما بررسی جنبه‌های فنی این اقدام نیز خالی از فایده نیست.
وضعیت وب‌سایت‌های قوه قضائیه
بررسی مختصر وب‌سایت‌های قوه قضائیه نشان می‌دهد که همه آنها تحت نظارت بخشی به نام مرکز آمار و فناوری اطلاعات است که هدایت فنی و پشتیبانی آنها را برعهده دارد. همچنین دامنه [۱] اصلی eadl.ir که به نام این قوه ثبت شده به عنوان دامنه اصلی وب‌سایت‌ها فعالیت می‌کند. قوه قضائیه تعدادی زیادی وب‌سایت را در اختیار دارد که بخشی از آنها وظایف خدماتی و برخی وظایف اطلاع‌رسانی را برعهده دارند. بررسی‌های موجود نشان می‌دهد که همه وب‌سایت‌های این دامنه‌ها در داخل کشور و در همین مرکز در تهران میزبانی [۲] می‌شوند. همچنین دامنه‌های متعلق به وب‌سایت‌های استانی نیز طبق قاعده مشخصی به ثبت رسیده و تفکیک شده است. چارچوب تعریف شده برای این منظور شامل عنوان dadgostari- به اضافه یک کد مشخصه نام استان است dadgostari-<XXX>.ir که مثلاً برای استان خوزستان khz و برای استان فارس fr است؛ به این ترتیب نام نهایی دامنه مربوط به دادگستری فارس dadgostari-fr.ir است. نکته دیگر اینکه تمامی این وب‌سایت‌ها در مرکز آمار و فنآوری اطلاعات قوه قضائیه میزبانی می‌شود. گرچه این نکته جای شگفتی ندارد چرا که با توجه به تمایل به میزبانی وب‌سایت‌های ایرانی بر روی سرورهای [۳] داخلی به ویژه وب‌سایت‌های بخش متعلق به نهادهای حکومتی که از حدود سال ۸۵ آغاز شد، تقریباً تمامی این وب‌سایت‌ها در داخل کشور میزبانی می‌شود. متمرکز بودن میزبانی وب‌سایت‌های قوه قضائیه مهم‌ترین عاملی است که اجرای روند جدید مسدودسازی دسترسی به آنها را قابل اجرا کرده است.
شیوه‌های معمول مسدودسازی وب‌سایت‌ها
ایجاد محدودیت در دسترسی به سایت‌ها اصولاً از چند زاویه انجام می‌شود:
الف) محدودیت‌های عمومی که اغلب در سطوحی بالاتر از خدمات دهنده‌های اینترنتی (در مقیاس‌های منطقه‌ای و کشوری) اجرا می‌شود. در این نوع محدودیت‌ها تلاش برای کنترل دسترسی کاربران به طیف وسیعی از وب‌سایت‌ها (مثلاً شبکه‌های اجتماعی) است. این نوع محدودیت‌ها را عموماً دولت‌ها ایجاد کرده و از قدرت سیاسی و تشکیلاتی خود برای تحمیل آن بهره می‌برند.
ب) محدودیت‌های وب‌سایت‌ها برای گروهی از کاربران خاص. این نوع محدودیت‌ها برای کاربران ایرانی بسیار آشناست. عدم امکان استفاده از برخی خدمات شرکت‌هایی چون گوگل و مایکروسافت در تبعیت از تحریم‌های بین‌المللی از جمله ابن محدودیت‌هاست. در نمونه‌های ذکر شده گرچه مبنای قانونی مورد توجه بوده اما اجرای کنترل‌ها توسط خود شرکت‌ها و بر اساس استفاده از تجهیزات سخت‌افزاری و شیوه‌های نرم‌افزاری که رد اختیار داشته‌اند انجام شده است.
جمهوری اسلامی تاکنون به عنوان یکی از فعال‌ترین کشورها در اجرای محدودیت عمومی دسترسی به اینترنت و محتوای وب‌سایت‌ها بوده، اما روی آوردن به محدودسازی وب‌سایت‌ها برای گروهی از کاربران خاص اقدامی جدید است. معنای ضمنی این اقدام پذیرش لزوم استفاده از اینترنت برای اطلاع‌رسانی در عین تلاش برای محدود کردن دایره اطلاع‌رسانی است!
ابزار مسدودسازی دسترسی به وب‌سایت
همه کاربران پس از اتصال به شبکه اینترنت با شماره مشخصه منحصر به فردی شناسایی می‌شوند (IP)؛ مجموعه‌ای از این شماره‌های منحصر به فرد به مناطق جغرافیایی مختلف منسوب می‌شود که توسط خدمات دهندگان اینترنت [۴] مورد استفاده قرار می‌گیرد. وب‌سایت‌ها می‌توانند با استفاده از این جداول و شناسه‌ای که در زمان اتصال به اینترنت به کاربر منسوب می‌شود، محل جغرافیایی او را تشخیص دهند. روش مسدودسازی که در مورد وب‌سایت‌های قوه قضائیه از آن استفاده شده را عموماً به نام مسدودسازی مبتنی بر شناسه اینترنتی جغرافیایی [۵] می‌نامند. در این روش با استفاده از شناسه اینترنتی [۶] کاربری که قصد دسترسی به وب‌سایت را دارد محل جغرافیایی وی مشخص می‌شود؛ سپس با مراجعه به جدول حاوی فهرست مناطق جغرافیایی محدود شده، دسترسی وی مسدود شده یا اجازه بهره‌برداری داده می‌شود.
عبور از مسدودسازی مبتنی بر IP
در بسیاری از موارد مسدودسازی مبتنی بر آی پی (IP) کاربران می‌توانند با نرم‌افزارهای مختلفی IP متفاوتی را به جای IP خود نشان دهند. به این ترتیب وب‌سایت مقصد فریب‌خورده و اجازه دسترسی را به کاربر می‌دهد. کاربران ایرانی از سال‌های گذشته از همین شیوه برای دسترسی به خدمات بسیاری از وب‌سایت‌هایی که به کاربرانی از مبدأ ایران خدمات نمی‌دادند، دسترسی یافته‌اند. برای این منظور از ابزارهایی چون اولتراسرف [۷]، سایفون [۸]، هات اسپات شیلد [۹]، تور [۱۰]، یا وی. پی. ان [۱۱] استفاده می‌شود.
در نتیجه به‌کارگیری هرکدام از این ابزارها، شناسه‌های کاربری که از ایران به اینترنت متصل شده، به نحوی تغییر داده می‌شود که در محدوده شناسه‌های متعلق به کشور دیگری باشد. ازآنجاکه وب‌سایت‌های مقصد، فهرست کوچکی از مناطق محدود شده دارند و نرم‌افزارهای اشاره شده از خدمات پایگاه‌های اینترنتی در سایر کشورها استفاده می‌کنند، امکان انتساب موقت و مجازی شناسه مربوط به آن کشورها به کاربران مناطق محدود شده وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد که اجرای این روش برای مقابله با وضع موجود در ایران و در شرایط فعلی به‌سادگی عملی نشود. آنچه که در مورد وب‌سایت‌های قوه قضائیه انجام شده، شامل ایجاد یک فهرست مختصر از مناطق مسدود شده نیست، بلکه به معنای مسدود کردن همه به جز کاربران دارای شناسه اینترنتی متعلق به ایران است. از آنجا که در مورد این وب‌سایت‌ها، مسدود کردن دسترسی از هر نقطه‌ای خارج از ایران است، کاربر باید بتواند شناسه اینترنتی خود را به شکلی تغییر دهد که به نظر برسد از داخل ایران به اینترنت متصل شده است.
در روزهای اخیر نرم‌افزارهای مورد اشاره قبلی با استفاده از ارتباط اینترنتی فراهم شده توسط شرکت مخابرات ایران آزمایش شده و همان‌گونه که انتظار می‌رفت، هیچ‌کدام موفق به عبور از محدودیت‌ها و دسترسی به وب‌سایت‌های قوه قضائیه نشدند. به نظر می‌رسد که کاربران خارج از ایران برای عبور از این محدودیت باید راهی را بیابند که شناسه آنها به شناسه‌ای در محدوده ایران تغییر یابد.
بیشتر بخوانید:
آیا استفاده ایرانیان از اینترنت مشروط می‌شود؟
فیلترینگ هوشمند، رؤیای امنیتی ناتمام
شبکه اینترنت و معضل عبور از فیلترینگ
شناسایی منابع معتبر امنیت در فضای اینترنت
[۱] Domain
[۲] Hosting
[۳] Server
[۴] ISP (Internet Service Provider )
[۵] Geo IP Filtering یا Geo-Filtering
[۶] IP address (Internet Protocol address)
[۷] Ultrasurf
[۸] Psiphon
[۹] Hotspot Shield
[۱۰] TOR
[۱۱] VPN
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر، اینـجا و همینطور اینـجا را کلیک کنید.
