پس از کش و قوس‌های فراوان در نهایت دریاچه ارومیه به‌زودی در مهرماه سال جاری وارد فاز اصلیِ احیا و تثبیت خود خواهد شد. مرحله‌ای که قرار است در حکم التیامی بر زخم‌های فاجعه‌بار این دریاچه باشد و همچنین با اجرای آن بحران‌های زیست محیطی از این منطقه رخت بربندد.
فاز احیا و تثبیت دریاچه ارومیه مراحل زمان‌بندی شده‌ای را در برمی‌گیرد که شامل کاهش مصرف آب‌کشاورزی با ایجاد محدودیت در اراضی کشاورزی جدید، جایگزینی شیوه آبیاری سنتی با گونه‌های آبیاری‌های نوین، رعایت حق‌آبه دریاچه ارومیه و مدیریت و کنترل برداشت از منابع آب‌های سطحی و زیر زمینی است.
به گواهی گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه، با اجرای برنامه‌های فوق و رعایت دقیق زمان‌بندی در مراحل مختلف فاز احیا، حداکثر تا ۱۰ سال آینده جان تازه‌ای در کالبد دریاچه ارومیه دمیده می‌شود و این دریاچه به حالت سابق اکولوژیک خود بازخواهد گشت.
راهکارهای پیش رو برای احیای دریاچه ارومیه
بنابر گزارشی که ستاد احیای دریاچه ارومیه از عملکرد خود بدست داده، در سال ۹۵ این ستاد ۱۹۹ طرح اجرایی را تصویب کرده است. طرح‌هایی که منابع مالی آن دو هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان عنوان شده است.
اما در میان طرح‌های اجرایی و مصوب، احتمالاً می‌توان کنترل و کاهش برداشت از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی حوضه دریاچه ارومیه را حیاتی‌ترین برنامه‌ای دانست که در دستور کار این ستاد قرار دارد. برداشت آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های غیر مجاز قطعاً یکی از اساسی‌ترین معضلات محیط زیست و عامل اصلی بروز خشکسالی در ایران شمرده می‌شود.
بر اساس گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه، تاکنون بیش از ۳۵ میلیارد تومان اعتبار برای توقیف چاه‌های غیرمجاز و کنترل برداشت چاه‌های مجاز استانهای همجوار این دریاچه در نظرگرفته شده و به‌زودی بیش از هزار و ۴۰۰ چاه غیرمجاز نیز پلمب خواهند شد. از سوی دیگر قرار است سه هزار و ۷۰۰ کنتور هوشمند بر روی چاه‌های مجاز آب نیز نصب شود. در صورت اجرای این طرح، به طور متوسط بیش از ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب در هر سال به دریاچه ارومیه سرازیر می‌شود.
از دیگر برنامه‌های مهم برای احیای دریاچه ارومیه انتقال ۱۵۰میلیون متر مکعب آب از سد سیلوه و تأمین ۴۰ میلیون متر مکعب آب از طریق پساب‌های شهری است. قرار است عملیات رهاسازی سد سیلوه از اواخر تیرماه و انتقال پساب تصفیه شده به دریاچه ارومیه نیز در آذرماه سال جاری آغاز شود.
پیشتر مسعود تجریشی، رئیس گروه علمی و فناوری ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره طرح انتقال پساب‌ها گفته بود: «قرار است پساب‌های تصفیه شده شهرهای بزرگی مانند تبریز و ارومیه از سال جاری تا سال ۹۹، به مدت چهار سال به دریاچه ارومیه سرازیر شوند.»
میزان پسابِ انتقالی به دریاچه ارومیه تا پایان سال ۹۹ نیز به ۳۰۰ میلیون متر مکعب افزایش خواهد یافت. البته این مسئله همکاری جدی وزارت نیرو را می‌طلبد، چراکه باید تمامی نواقص شبکه‌های فاضلاب و تصفیه‌خانه‌ها در شهرهای همجوار دریاچه ارومیه به طور کامل برطرف شود تا به اکوسیستم منطقه صدمه‌ای وارد نشود.
همچنین یکی دیگر از برنامه‌های پرهزینه احیای دریاچه ارومیه انتقال بیش از ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب به این دریاچه از طریق لایروبی کامل رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه (رودخانه‌هایی به طول ۲۵۰ کیلومتر که در استانهای آذربایجان غربی و شرقی واقع شده) است. چندی پیش پروژه لایروبی رودخانه آجی‌چای و سایر رودخانه‌های آذربایجان غربی در مدت ۱۱ ماه و با مبلغی معادل ۱۲ میلیارد تومان به پایان رسید.
از سوی دیگر در میان برنامه‌های مطرح شده سودای کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی نیز گنجانده شده است. به گواهی گفته مقام‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکنون از طریق نظارت بر سدهای حوزه آبریز این دریاچه و مسدود کردن بیش از۲۰۰ شاخه از رودخانه‌ها برای مصارف زراعی، دست‌کم ۱۶ درصد در مصرف آب کشاورزی این منطقه صرفه‌جویی شده است. آن‌طور که اغلب کارشناسان تأیید کرده‌اند، احیای دریاچه ارومیه تنها در گرو کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی است.
دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه شور جهان است. این دریاچه در ۲۰ سال گذشته با بحران شدید کم‌آبی روبه‌رو شده و از پهنه ۵۷۰۰ کیلومتری آن، در اوایل پاییز سال گذشته تنها حدود ۱۰ درصد باقی مانده بود.
با این حال در یک سال و نیم اخیر و با ورود بیش از دو و نیم میلیارد متر مکعب آب به این دریاچه، سطح آب دریاچه نیز در هم‌سنجی با سال گذشته ۴۷ سانتیمتر افزایش یافته است. اما همچنان برای دستیابی به سطح تراز اکولوژیک این دریاچه ( ۱۲۷۴ متر از سطح آب‌های آزاد) راه درازی باید پیمود.
از سال ۹۲ دولت یازدهم با تشکیل کار گروه‌های ویژه و ستاد احیای دریاچه ارومیه تلاش کرد تا بخش‌هایی از این دریاچه را احیا کند. اکنون انتظار می‌رود با تحقق طرح‌های مذکور در سال‌های آینده دریاچه ارومیه گذشته از دست رفته خود را باز یابد.
در صورت تحقق این برنامه، احیای دریاچه ارومیه را می‌توان بزرگترین دستاورد دولتی خواند که از خود با عنوان دولتی زیست محیطی نیز یاد می‌کند. و این دستاورد کمی نیست: احیای دریاچه‌ای که ۹۰ درصد آن از دست رفته بود، خود به تنهایی می‌تواند در حکم موفقیتی تلقی شود که ناکامی‌های دولت حسن روحانی در حوزه برنامه‌ها و سیاست داخلی را تحت تأثیر قرار دهد.
- آخرین تصاویر از دریاچه ارومیه و سرخ شدن رنگ آب آن:
به نظر می رسد که یکی از اقدامات انجام شده از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه نماز باران بوده است. زیرا بارانهای اخیر که در چند دهه اخیر در استانهای آذربایجان بی سابقه بوده هم مستقیما و هم از طریق افزایش میزان آب رودخانه هایی که به دریاچه می ریزند، باعث آبی تر شدن نسبی تصویر هوایی دریاچه گردیده است. حتما این ستاد در ازای بارشهای اخیر از دولت پاداش نیز خواهد گرفت و بارانهای اخیر نیز به عناون موفقیتی برای دولت روحانی ثبت خواهد شد. آقایان قبلا می گفتند که تلاش برای احییای دریاچه به تلاش برای زنده کردن یک مرده می ماند. چه گویم که ناگفتنم بهتر است.
تایماز / 12 July 2016