مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۰ روز ۲۰ ژوئن (۳۰ یا ۳۱ خرداد) را به عنوان روز جهانی پناهندگان و پناهجویان اعلام کرد. سازمان ملل می‌گوید هدف از این نامگذاری، رصد وضعیت پناهندگان برای آگاهی‌رسانی و بهبود وضعیت‌شان است. در حال حاضر بیش از ۶۰ میلیون پناهنده و پناهجو در سراسر جهان پراکنده‌اند.
سال ۲۰۱۵ از نظر کمی و کیفی سال ویژه‌ای برای پناهجویان بود. جنگ در خاورمیانه و قحطی و جنگ در آفریقا باعث شد چند میلیون نفر خانه و کاشانه را به امید امنیت و آینده رها کنند و دل و تن به دریا بزنند.
سالانه هزاران نفر قبل از این‌که به سرزمین‌های امن برسند و حائز عنوان پناهجو یا پناهنده شوند، در راه‌های خطرناک جان خود را از دست می‌دهند. آن‌ها هم که به نقطه امن می‌رسند، اغلب سال‌ها طول می‌کشد تا با هجرت اجباری‌شان کنار بیایند و به زندگی عادی بازگردند.
شرایط سخت سال‌های اول پناهجویی، باعث می‌شود برخی به خواست خودشان به کشورشان بازگردند.
گذشته از مشکلات حقوقی و اقتصادی و وضعیت معیشتی سخت پناهجویان در سال‌های اول پناهندگی و پناهجویی، آن‌ها در کشورهای غربی با مشکلات فرهنگی مواجه‌اند.
دعوا بر سر روزه‌داری و روزه‌خواری
روز سه‌شنبه هفتم ژوئن/ ۱۸ خرداد، رسانه‌های آلمان خبر از آتش‌سوزی شدیدی در یک اقامتگاه پناهجویی در شهر دوسلدورف آلمان دادند. پلیس گفته آتش‌سوزی عمدی بوده و هشت نفر را دستگیر کرده است. رسانه‌ها می‌گویند یک جوان ۲۶ ساله مایعی روی یک تشک ریخته و اقامتگاه را به آتش کشیده است. هرچند هنوز علت نارضایتی این پناهجو رسما اعلام نشده است، اما برخی رسانه‌ها گزارش کرده‌اند که قبل از آتش‌سوزی چند تن از پناهجویان برسر شیوه اداره اقامتگاه در ماه رمضان درگیر شدهاند.
دادستانی دوسلدورف می‌گوید درگیری زمان پخش ناهار شروع شده است.
این آتش‌سوزی ۲۸ پناهجو، یک مددکار و یک مامور آتش‌نشانی را راهی بیمارستان کرد و اقامتگاهی که ۱۳۰ پناهجوی مرد در آن زندگی می‌کردند، حدود ۱۰ میلیون یورو خسارت دید.
پناهجویان چندهمسره
اما چالش جدید دولت آلمان با پناهجویان، ارتباط مستقیمی دارد با یکی از سنت‌های اسلامی در برخی خرده‌فرهنگ‌های مذهبی خاورمیانه: مردانی که چند همسر دارند و حالا می‌خواهند تمام ازدواج‌های‌شان را در آلمان ثبت کنند یا همه همسران خود را به آلمان بیاورند.
طبق قانون، خانواده پناهجویانی که در آلمان به عنوان پناهنده پذیرفته می‌شوند، در طی چند سال به آن‌ها ملحق می‌شوند.
هنوز آماری از تعداد پناهجویان مرد چندهمسره در آلمان منتشر نشده است.
به گزارش رسانه‌های آلمان، در سال‌های قبل هم پناهجویانی از کشورهای اسلامی با چند همسر وارد آلمان شده بودند که نهادهای مسئول با جلوگیری از راه یافتن بحث به رسانه‌ها، با آن کنار آمده بودند، اما به‌نظر می‌رسد با ورود بیش از یک میلیون پناهجو فقط در سال ۲۰۱۵ به این کشور، تعداد این گروه از پناهجویان آن قدر شده است که موضوع به رسانه‌ها و وزارت دادگستری کشیده شود.
وزیر دادگستری آلمان چند بار تاکید کرده است که آلمان چندهمسری را به رسمیت نخواهد شناخت. هایکو ماس، روز سه‌شنبه ۱۴ ژوئن/ ۲۵ خرداد گفته است: «هیچ‌کدام از آن‌هایی که به ما پناه آورده‌اند حق ندارند ریشه‌های فرهنگی یا باورهای مذهبی خود را فراتر از قوانین ما بدانند.»
او گفته است که هر چند قبلا در عمل چندهمسری در مواردی با حکم دادگاه تحمل می‌شد، اما حالا وقتش است که به این موضوع پایان داده شود.
او همچنین گفته است فقط یک همسر پناهنده مرد چندهمسره می‌تواند به او ملحق شود.
به این ترتیب زنانی مجبور خواهند بود در کشورهایی مانند افغانستان و سوریه در شرایطی احتمالا خطرناک تنها بمانند، درحالی که همسرشان آن‌ها را ترک کرده و به اروپا رفته است.
هنوز مشخص نیست دولت قصد دارد با پناهجویان مردی که با همسران‌شان به آلمان رسیده‌اند چه کند. اگر بنا بر به رسمیت نشناختن چندهمسری باشد، باید آن‌ها را مجبور به طلاق کرد.
وزارت دادگستری آلمان گفته است که نیازی به تصویب قانون جدید وجود ندارد و ازدواج همزمان با چند نفر در آلمان در هر شرایطی ممنوع است.
دختران متاهل زیر ۱۸ سال
در حالی که در آلمان ازدواج دختر زیر ۱۶ سال و در برخی ایالت‌ها زیر ۱۸ سال ممنوع است، فقط در ایالت بایرن، ۷۰۰ پناهجوی دختر زیر ۱۸ سال متاهل ثبت شدهاند. در ایالت بادم‌ورتمبرگ هم ۱۱۷ مورد و در نوردراین‌وست‌فالن ۱۸۸ مورد از چنین ازدواج‌هایی به ثبت رسیده است.
ایالت هسن هم گزارش داده است که «تعداد زیادی» پناهجو از کشورهای عربی، با دختران زیر سن قانونی ازدواج کرده‌اند.
وزارت داخله آلمان می‌گوید هنوز آمار دقیقی از سراسر کشور در مورد پناهجویانی که زیر سن ۱۸ سال ازدواج کرده‌اند وجود ندارد. اما وزارت دادگستری ایالت‌های مختلف بارها تاکید کرده‌اند که ازدواج‌های زیر سن قانونی به هیچ عنوان به رسمیت شناخته نخواهد شد.
وزیر دادگستری ایالت نوردراین‌وست‌فالن گفته است در حالی که ایالت‌های مختلف خواهان این هستند که سن ازدواج در سراسر کشور به ۱۸ سال افزایش یابد، «پیوندهای ازدواجی که براساس قوانین خارج از آلمان بسته شدهاند، اگر برخلاف قوانین آلمان باشند، معتبر نخواهند بود.»
وزیر دادگستری ایالت بایرن هم به روزنامه بیلد گفته است ازدواج با دختران زیر ۱۶ سال نباید در آلمان به رسمیت شناخته شود: «آن برداشتی از قانون که ازدواج دختران ۱۳-۱۴ ساله را مقدور می‌کند، در آلمان و اروپا به گذشته‌های دور تعلق دارد، اما متاسفانه در بخش‌هایی از جهان هنوز این‌طور نیست.»
او همچنین گفته است: «نظام حقوقی ما وقتی موضوع به حمایت از کودکان و افراد زیر سن قانونی مربوط است، حق کوتاه آمدن ندارد.»
وزیر دادگستری آلمان هم گفته است که این کشور ازدواج اجباری را تحمل نمی‌کند، چه برسد به ازدواج کودکان.
شهروندان آلمان چه می‌گویند؟
یک دختر ۳۲ آلمانی در مورد پناهجویان چندهمسره به رادیو زمانه می‌گوید: «بله، به مذهب و باورهای همه باید احترام گذاشت، اما چندهمسری چه ربطی به مذهب دارد؟ من فکر می‌کنم قوانین آلمان برای خود آلمانی‌ها هم معتبر است. این ازدواج‌ها نباید در آلمان به رسمیت شناخته شوند. اما به هرحال در اینجا ممنوع نیست که این چند زن و یک مرد همه با هم زندگی کنند. اما این‌که در مورد مسائل قانونی مانند طلاق چه باید کرد، موضوع از لحاظ حقوقی خیلی پیچیده خواهد بود.»
دختر ۲۹ ساله دیگری هم می‌گوید: «موضوع پیچیده‌ای است. چندهمسری در آلمان پذیرفته نیست و این قانون است. به‌نظرم چندهمسری ناقض برابری است. در درجه اول برای من جالب است بدانم جامعه اسلامی مدرن داخل و خارج کشورهای اسلامی در این مورد چه می‌گویند. آیا چندهمسری را می‌پذیرند؟ به نظر من تنوع فرهنگی در آلمان، بله، بدون شک. اما همزمان باید ارزش‌های جامعه و دولت و سیستم سیاسی ما هم به رسمیت شناخته شود.»
اِشتفی که به فرهنگ شرق هم علاقه‌مند است، در مورد ازدواج کودکان می‌گوید: «این به هیچ عنوان پذیرفته نیست. کودکان زیر سن قانونی باید تحت پوشش برنامه‌های حمایتی قرار گیرند و با شوهران‌شان برخورد شود. کودکان حق دارند کودکی کنند.»
آلمان در یکی-دو سال اخیر سعی کرده است چهره‌ای اهل مدارای فرهنگی از خود نشان دهد؛ به ویژه با فرهنگ‌های اسلامی که بیش‌ترین تعداد مهاجران را از آن‌ها می‌آیند.
باز گذاشتن مقطعی مرزها برای ورود مهاجران، استقبال مردم آلمان از آن‌ها در تابستان ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) و موضع‌گیری مقام‌های دولتی علیه جنبش بیگانه‌ستیز پگیدا از جمله این تلاش‌های آلمانی‌ها بود. هر چند اوضاع از آغاز سال ۲۰۱۶ با آن‌چه که رسانه‌ها از آزار جنسی سازماندهی شده در کلن گزارش کردند، عوض شد.
زنان، قربانیان بی‌صدای پناهندگی
زنان و کودکان، علاوه بر این که در بحران‌های وطن‌شان به‌واسطه تبعیض‌های ساختاری و حقوقی اولین قربانیان هستند، در کشوری که به آن پناهنده شدهاند هم در خط مقدم تبعیض‌اند.
تعداد بسیار زیادی از کودکان که بدون والدین به اروپا رسیده‌اند و شرایط سختی را می‌گذرانند از این جمله‌اند: زنانی که به تنهایی یا در مسیرهای خطرناک غیرقانونی و غیررسمی قربانی شدهاند، آن‌ها که با وضعیت بغرنج کمپ‌های پناهجویی دست و پنجه نرم می‌کنند، زنانی که قربانی دعوای ارزش‌های اسلامی و ملی‌شان با ارزش‌ها و قوانین کشور میزبان شدهاند و …
این‌ها البته جز آن میلیون‌ها پناهجو و آواره سوری و عراقی و آفریقایی و افغانستانی نیستند که در کشورهای همسایه‌شان در شرایط غیرقابل تصور از نظر زیستی و بهداشتی گرفتار شدهاند.