این مرد شما را چنان به خنده می‌اندازد که اشک از چشمانتان جاری شود

سالن تئاتری پر از تماشاچی در آمستردام که دست‌کم ۹۰ درصدش را جوانان ایرانی تشکیل می‌دهند؛ تعدادی از آنها با خانواده‌شان آمده‌اند. آنها آمده‌اند تا شبی را در کنار استندآپ کمدین مشهور ایرانی-آمریکایی، ماز جبرانی بخندند. ماز جبرانی، متولد سال ۱۹۷۲ میلادی است و در بحبوبه انقلاب ۵۷ با خانواده اش به آمریکا مهاجرت کرده است. در آمریکا بعد از تحصیل در رشته علوم سیاسی و زبان ایتالیایی، تصمیم گرفت کاری کند که قلبش می‌گوید و یک استندآپ کمدین و بازیگر شد.

یک کمدین در صحنه ظاهر می‌شود، اما او ماز نیست. مردم به او خوش‌آمد می‌گویند و برایش کمی کف می‌زنند. او فربد، کمدین ایرانی-هلندی است. فربد شروع می کند به گفتن داستان خود و پس از اندکی تماشاگران در حال خندیدن و کف زدن هستند. ماز به صحنه وارد می‌شود درحالی که مردم شادند.

درنیمه‌های نمایش ماز از یکی از زنان تماشاگر می‌پرسد چرا به تلفن هوشمندش خیره شده است. آیا حوصله‌اش سر رفته است؟ ماجرا این بوده که زن داشته از طریق دوربین تلفنش آرایشش را درست می‌کرده چون کمی قبل به گریه افتاده بوده است. گریه در یک نمایش کمدی؟ بله، گریه از فرط خنده.

در دوره ناآرامی جهانی و اخبار بد هیچ چیز بیش از یک خنده حسابی آدم را سرحال نمی‌آورد؛ درمانی که مردمی با طنزی پیشرفته مثل ایرانی‌ها، عراقی‌ها یا ایرلندی‌ها که دوران جنگ و وحشت را تجربه کرده‌اند، با آن خوب آشنا هستند. در دورانی که گروه تروریستی داعش در خاورمیانه نفرت و مرگ می پراکند، یک مرد خاورمیانه‌ای رسالت خود قرار می‌دهد که پیام‌آور خبرهای خوب به گوش جهانیان باشد. او تروریست نیست اگرچه در گذشته نقش یک تروریست را درسریال تلویزیونی ایفا کرد.

ماز جبرانی، ۱۵ سال پیش به عنوان یک استندآپ کمدین آغاز به کار کرد که پادزهری باشد برای وضعیت افسرده جهان امروز. او به عنوان فرزند یک خانواده ایرانی مهاجر که درحول حوش انقلاب ۵۷ به آمریکا مهاجرت کرده است،  بازنمایی منفی ایرانی ها در رسانه‌های مسلط را لمس کرده است. به محض اینکه ایران در خبرهای منفی مطرح می‌شد، تبعیض به دنبالش می‌آمد.

متاسفانه از آن سال‌ها تاکنون تغییر محسوسی نبوده است. مهاجران مسلمان شاهد روزهای ناخوشایندی هستند که درپی بحران پناهندگان سوری و حمله‌های تروریستی در چند شهر مهم اروپایی است. این روزها مردم بیشتر و همچنین دونالد ترامپ، کاندیدای محافظه‌کار ریاست جمهوری آمریکا فریاد سر می‌دهند که مسلمانان را به کشورهایشان برگردانید و مرزها را ببندید.

آیا طنز قادرست مقاومتی باشد علیه این همه نفرت و حماقت؟ زمانه دراین باره با ماز جبرانی در توری که او به آمستردام داشت صحبت کرده است. برای جبرانی این مدت دوره‌ مولدی بوده است. چون او به تازگی کتابش را منتشر کرده به نام « من تروریست نیستم اما در تلویزیون نقشش را بازی کردم». همچنین او اولین فیلم کمدی را که خودش نوشته به نام « جیمی وستوود، قهرمان آمریکایی»، داستان یک ایرانی که به آمریکا می‌آید و درنهایت جهان را نجات می‌دهد، در ماه می در آمریکا به روی پرده می‌رود.

مصاحبه صوتی با ماز جبرانی را در لینک زیر بشنوید:

تاریخچه کوتاه استندآپ کمدی

استندآپ کمدی یک از سبک‌های پرفرمنس توسط یک کمدین است که اغلب به طور زنده و در صحنه اجرا می‌شود. استندآپ کمدی اگرچه در سنت تئاتر طنز انگلستان ریشه دارد، طی جنگ جهانی دوم بین سربازان آمریکای رواج یافت و محبوب شد. بعد از جنگ جهانی، استندآپ کمدی در صحنه به کلوپ‌ها و شوهای تلویزیونی و رادیویی راه پیدا کرد.  فیبدبک دادن و تعامل با مخاطب یکی از مشخصات استندآپ کمدی است. استندآپ کمدین باید از اول تا آخر نمایش مخاطب را مشتاق و خندان نگه دارد.

در انگلستان قرن نوزدهم، تئاترهای طنز توسط پادشاهان انگلیس سانسور می‌شد. تنها پس از جنگ جهانی دوم در قرن بیستم بود که این هنر هویت مستقل یافت، جهانی شد و ابزاری برای انتقاد موضوعات حساس اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شد.

استندآپ کمدی در ایران

اگرچه استندآپ کمدی به عنوان هنر سرگرم‌کننده در ایران در سال ۲۰۱۵ با برنامه تلویزیونی خندوانه به مردم معرفی شد اما سنت طنز بسیار قدیمی تر است. با این حال مانند انگلستان قرن نوزدهم، کمدین‌های ایران اجازه ندارند که سران قدرت را به انتقاد بکشند. عجیب نیست که بسیاری از کمدین‌های ایرانی ناچار مجبور شدند ایران را ترک کنند، زمانی‌که رژیم ایران به این نتیجه رسید آنها خنده‌دار نیستند. هادی خرسندی، کار استندآپ کمدی را وقتی که از ایران فرار کرد در اروپا آغاز کرد احتمالا اولین استندآپ کمدین ایرانی است، درحالی که دخترش شاپی خرسندی که در تبعید بزرگ شده یکی از استندآپ کمدین‌های معروف انگلیسی است. بی شک یکی از مشهورترین استندآپ کمدین‌ها ابراهیم نوبی است که کارش را در دوران ریاست جمهوری خاتمی شروع کرد. نوبی ستون طنزی در یکی از روزنامه‌های ایرانی داشت و اخبار و سیاستمدارانی مثل رفسنجانی را به طنز می‌کشید. او کتاب‌های بسیاری نیز منتشر کرد که گاهی با کاریکاتورهای مانا نیستانی همراه بود. نوبی خیلی زود مشهور شد و طرفدارانی به دست آورد. او درنهایت پس از تحت فشار قرار گرفتن توسط حکومت در سال ۲۰۰۴ ناچار شد ایران را ترک کند. جای خالی او پر نشد اما بسیاری از ایرانیان در اینترنت او را دنبال کردند. همچنین در ۱۵ سال اخیر، تعداد چشمگیری از کمدین‌های حرفه‌ای ایرانی به پا خواستند و آزادانه درباره مسائلی صحبت می‌کنند که اغلب تابوی سیاسی و فرهنگی هستند. برخی از آنها مثل ماکس امینی به فارسی و برخی به انگلیسی نمایش می‌دهند.

این نسل جدید کمدین‌های به سبک غربی مردم ایران را پذیرای نوع جدیدی از طنز می‌کنند: خندیدن به خود و مشخصات زندگی و فرهنگ خود. این شیوه خود-تأملی در فرهنگ طنز ایرانی که بیشتر بر «دیگری» متمرکز است، تازگی دارد، دیگری‌هایی مثل ترک، رشتی و عرب‌ها. به نظر می‌رسد این نسل تازه استندآپ کمدین‌های  ایرانی درحال آموزش هم‌وطنان ایرانی خود حول موضوعاتی همچون سکس و همجنسگرایی هستند.

این مسئله که برنامه خندوانه با استقبال بسیاری از سوی مردم روبه‌رو شد، نشان می‌دهد که ایران برای گام بعدی پرفرمنس طنز استندآپ کمدی آماده است. اگرچه این برنامه محبوب تلویزیونی به نحوی به سازمان محافظه کار تلویزیون ایران وابسته است اما تعدادی از استندآپ کمدین‌های آماتور این برنامه سعی کردند تاحدی از خط قرمزهای سیاسی عبور کنند. با این حال، مسئله اینجاست که این پیشروان شجاع چقدر قادر خواهند بود عقایدشان را درکارشان بیان کنند و تا چه حد اجازه دارند طنز انتقادی ارائه دهند. بیایید امیدوار باشیم که این راه شاد درپیش رو به درامای ایرانی تبدیل نخواهد شد!

به نکته‌ها و ترفندهایی که ماز جبرانی درباره پیشقدمان استندآپ کمدی اشاره کرده گوش دهید:


لیستی از استندآپ کمدین‌های ایرانی:

ابراهیم نوبی

امید جلیلی

مازیار جبرانی

اسلام شمس

شاپرک خرسندی

مهران خاقانی

تیم همایون

دن اهدوت

ماکس امینی

مایکل نیاورانی

اسماعیل صالحی

سروش رضاییان