تغییر الگوی خیانت در ایران: بیشتر و زنانه‌تر

خیانت در زناشویی یکی از پدیده‌های رایج در سراسر دنیاست که در سال‌های گذشته بر آمار آن افزوده شده است. بررسی خیانت به عنوان یک چالش آماری یا پدیده اجتماعی نیازمند بررسی چند جانبه رفتارهای فرهنگی و اجتماعی در هر بافت فرهنگی خاص است. اما آمارها در سراسر جهان حاکی از تغییر در الگوهای زندگی افراد و به طبع تاثیر گذاشتن بر روابط انسانی است. در ایران هم الگوی خیانت از مردان به زنان تغییر کرده و میزان خیانت‌های زنان در زندگی زناشویی بالا رفته است.

مطابق آمارها در آمریکا حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد افراد متاهل در مرحله‌ای از زندگی مشترک‌شان خیانت می‌کنند در دیگر آمارها بیشتر از ۵۰ درصد ازدواج‌ها منجر به طلاق می‌شوند. همین‌طور تحقیقات نشان داده است که درصد بالای خیانت در زندگی مشترک در زوج‌های زیر ۳۰ سال اتفاق می‌افتد و دلیل آن هم پیدا کردن شانس‌های بهتر در زندگی است و دلیل دیگر مطابق همین تحقیقات، عادت کردن به داشتن چند شریک جنسی است.

طبق بررسی‌های مجله درمان رابطه زوجین، چیزی در حدود ۵۰ درصد از زنان متاهل و در حدود ۶۰ درصد از مردان متاهل رابطه خارج از ازدواج را در مرحله‌ای از زندگی مشترک‌شان تجربه می‌کنند. و چون مطابق آمارها خیلی از روابط به ازدواج منتهی نمی‌شود، چیزی حدود ۸۰ درصد از زوجین در ازدواجشان خیانت می‌کنند. اما در طول دهه‌های گذشته در کشورهای مختلف دنیا جهشی عظیم در روابط زناشویی و مساله خیانت صورت گرفته است. در تحقیق صورت گرفته در دانشگاه کالیفرنیا در سال ۱۹۹۸، حدود ۲۴ درصد از مردان و حدود ۱۴درصد از زنان تجربه رابطه جنسی خارج از ازدواج را داشته اند، اما همین ارقام در ۱۰ سال گذشته به صورت صعودی بالاتر رفته است.

بعضی از محققان درصد بالای خیانت زناشویی را به دلیل رشد و توسعه اینترنت می‌دانند. طبق بررسی‌های انجام شده که در مجله «طلاق» منتشر شده است تنها ۴۶ درصد از مردان بر این باورند که داشتن رابطه ی آن لاین خیانت در زناشویی است و برعکس ۷۵ درصد از افرادی که ازدواج کرده‌اند، بر این باورند که دیدن سایت‌های سکسی در اینترنت در طول دوران زناشویی اشکالی ندارد. اما آمارهای جهانی در نشریه میرر انگلیس درصد کشورهایی وا که خیانت زناشویی در آنها بالاست منتشر کرده است. از میان ۱۰ کشوری که درصد بالای خیانت در زندگی مشترک در آنها منتشر شده است،  تایلند با درصد ۵۶ در صدر این کشورهاست. دانمارک با ۴۶ درصد، ایتالیا ۴۵ درصد مقام‌های بعدی را دارند. فرانسه، بلژیک، نروژ، اسپانیا، انگلیس و فرانسه در رده‌های بعدی این جدول هستند.

در تحقیق اخیری که در «انستتیوی مطالعات خانواده استرالیا» منتشر شده است، یکی از دلایل اصلی جدایی نیز خیانت بوده است که از این میزان ۲۰.۳ درصد را زنان و ۱۹.۷ در صد را مردان تشکیل می‌دهند. با توجه به آمار و ارقام ارائه شده می‌توان گفت که درصد خیانت در زندگی مشترک به طور کلی در مقیاس جهانی و در کل دنیا رو به افزایش است.

دلایل مختلفی برای تغییر در سبک زندگی زناشویی و بالا گرفتن خیانت در آن وجود دارد. مطابق آمارهای ارائه شد‌ه، حدود ۵۷ درصد از مردم اینترنت را برای خیانت کردن به شریک زندگیشان به کار می برند. ۳۸ درصد از افراد در سکس چت‌های آنلاین شرکت می کنند، چیزی حدود ۵۰ درصد از افراد با اولین کسی که سکس چت داشته اند تلفنی صحبت کرده‌اند و ۳۱ درصد از افرادی که گفتگوی آ ن لاین داشته اند نهایتا این گفت‌وگو به داشتن سکس منتهی شده است.

با توجه به آمارها ی ارائه شده به نظر می‌رسد اینترنت و فضای مجازی در سراسر دنیا یکی از عوامل اصلی خیانت در زندگی زناشویی است که با بالا رفتن کارکردهای اینترنت و ورود فضای مجازی به زندگی خصوصی و شخصی افراد همچنان این روند رو به افزایش است.

جامعه ایران و خیانت

با اینکه در آمارهای جهانی میزان خیانت زناشویی ثبت شده است، اما در مورد کشورهای اسلامی به خصوص ایران به دلیل ملاحظات فرهنگی ثبت و ارائه آمار دقیق در خصوص خیانت در زندگی مشترک  همچنان تابو محسوب شده است. با این حال در سال‌های گذشته رشد بی‌سابقه طلاق در جامعه ایران از یک سو و از سوی دیگر ملاحظات فرهنگی و مذهبی همچنان مساله خیانت به یکدیگر را بسته نگه داشته است.

اما در عین حال در سال‌های اخیر این مساله آن چنان رشد داشته که در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی به یکی از موضوعات اصلی و یکی از معضلات اجتماعی به آن اشاره شده است. در خصوص آسیب شناسی مساله خیانت در جامعه ایران باید گفت آن طور که در اکثر روزنامه‌ها و مجلات به آن پرداخته شده، الگوی خیانت از زنان به مردان تغییر کرده و در واقع میزان خیانت‌های زنان در زندگی زناشویی بالا رفته است.

دکتر مصطفي اقليما -رئيس انجمن علمي مددکاري ايران- از جمله کارشناساني است که به شدت خيانت‌هاي زناشويی در ایران  اذعان دارد. به گفته او آمار خیانت‌های زناشویی در ایران بالاست: «به دلايل اجتماعي مردان ايراني پيش از ازدواج بسيار بيشتر از زنان با جنس مخالف در ارتباط و دوستي هستند. همين ارتباطات مي‌توانند در شرايطي منجر به خيانت به همسر شوند. بنابراين به اعتقاد من خانم‌ها بسيار کمتر به همسرانشان خيانت خواهند کرد. بسياري از آقايان، چيزی در حدود ۸۰ درصد در اوايل ازدواج به همسرانشان خيانت مي‌کنند. همچنين پس از اينکه مردان سنشان بالاتر رفت، در سنين ۴۰ سالگی، باز هم آمار خيانت آن‌ها به همسرانشان بالاست؛ چيزي در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد. اين آمار حداقل با يک مورد خيانت در زندگي مردان به دست مي‌آيد، بلکه بيش‌تر است.»

او همچنین بر این باوراست که: «آمار بالاي خيانت را مي‌توان از پرونده‌هاي موجود در دادگاه‌های خانواده رصد کرد. بسياری از طلاق‌ها در پي خيانت‌های زناشويی، و عمدتا خيانت مرد به زن شکل ميیگيرند.»

با اینکه برخی از جامعه شناسان در ایران به مساله پرداخته‌اند، اما به نظر می‌رسد که پنهان‌کاری و عدم بیان میزان بالای خیانت‌های زناشویی در ایران همچنان به معضل جدی خانواده ضرر می‌زند و بحران را بیش از پیش جدی می‌کند. در بسیاری از تحلیل‌های به عمل آمده، عموما تمرکز و محوریت بر دلیل جدایی زنان از مردان و بالا رفتن این خیانت‌ها هم چنان پوشیده در‌ هاله ای از ابهام است.

با این حال گاه و بیگاه تحقیقات کمی در مورد گسترش این پدیده صورت گرفته است. برای مثال در سال ۱۳۹۲ در تحقیقی که چندی پیش در شهر کرج صورت گرفته و در جریان آن ۸۶۰ زن متاهل در قالب جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفتند، مشخص شد که ۳۳ درصد این زنان روابط جنسی خارج از ازدواج داشتند، پژوهشگران این تحقیق از این نوع رابطه به عنوان روابط نامشروع یاد می‌شود.

امان‌الله قرائی‌مقدم، آسیب‌شناس اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم با بیان این آمار و ارقام، در آن باره می‌گوید: «بیشتر این زنان در گروه سنی ۲۰ تا ۴۰ سال قرار داشتند و جالب اینکه‌ درصد بالایی از آنها از رفتار خود ابراز شرمساری نمی‌کردند و آن را رفتاری عادی و به روز می‌دانستند. به گفته وی ۲۳ درصد از این زنان رفتار خود را رفتاری عادی می‌دانستند و هفت‌درصد نیز گفته بودند که از این رفتار خود چندان رضایت ندارند. تنها سه درصد این افراد پاسخی برای این رفتار خود نداشتند.»

در عین حال در بررسی این تحقیق قرانی مقدم اینگونه می گوید که: «چرا زنانی که قرار است مدیر خانه، پرورش‌دهنده نسل فردا و تکیه‌گاه عاطفی و روانی برای اعضای خانواده خویش باشند، قدم به عرصه چنین نابهنجاری‌های رفتاری می‌گذارند، موضوعی است که باید آن را از آسیب‌شناسان اجتماعی جویا شد.»

اگرچه عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم بر انگیزه مادی به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش زنان به برقراری رابطه جنسی با افرادی به غیر ‌از همسران خود تاکید دارد، اما ناصر قاسم‌زاد، دبیر انجمن حمایت از سلامت و بهداشت روان جامعه نظر دیگری دارد. از نظر این روانشناس مقوله مالی و اقتصادی بحثی است که بیشتر در زیرمجموعه روسپی‌گری جای می‌گیرد. این در حالی است که دلیل اصلی بروی این رفتار در میان زنان دارای همسر به مشکلات و کمبودهای عاطفی و جنسی باز می‌گردد و در مواردی این زنان حتی حاضر می‌شوند برای برقراری یک رابطه و تداوم آن هزینه نیز بپردازند.»

از میان تمام تحقیق‌های انجام شده در خصوص رواج خیانت در میان روابط زناشویی در ایران، به نظر می رسد که روند این موضوع در میان زنان هم رو به گسترش است.  با اینکه انتقادات بسیاری به زنان در حوزه ی روابط خانواده شده است اما حتی همین انتقادات بازهم بازتاب شرایط سنتی و کلبیشه ای زنان در خانواده است و نتوانسته است راهکار جدی و دلیل محکمی برای  رشد میزان خیانت در جامعه ایران باشد.

نگاهی چند به عوامل اجتماعی خیانت

با توجه به بحث‌ها و آمارهای ارائه شده در بالا می توان گفت که بحث خیانت در جوامع غیر اسلامی با قوانین کمتر سخت‌گیرانه متفاوت از رویکردهای آن در کشوری مانند ایران است. در چند سال گذشته رشد زنان در جامعه ایران از یک سو و از سوی دیگر باقی ماندن قوانین تبعیض آمیز به خصوص در حوزه خانواده مساله خانواده و جایگاه زنان را دچار تنشی جدی کرده است. همین امر موجب شده است که تغییر نگاه متفاوت زنان به خانواده در چالش جدی با قوانین موجود و راهکاری مذهبی و شرایط عرف جامعه قرار بگیرد.

شاید از مهترین عوامل صعود این مساله را بتوان به صورت زیر بررسی کرد:

۱- استقلال اقتصادی زنان و چالش آن با قوانین حاضر: در چند دهه گذشته رشد زنان در مسیر اقتصادی به دلیل مشکلات معیشتی رشدی صعودی بوده است. تغییر الگوهای مشارکت زنان در اقتصاد کشور همین موجب شده است که بسیاری از زنان به دنبال استقلال و تغییر باشند. اما از سوی دیگر همچنان قوانین حاضر در ایران به خصوص حق طلاق، حق حضانت فرزند، ارثیه و بسیاری از قوانین دیگر همچنان به قوت خود باقی است. بسیاری از زنان در زندگی مشترک به دلیل همین حقوق مجبور به ادامه زندگی می شوند، مادران بخش اعظمی از این قشر را تشکیل می دهند. اما همین عدم توانایی برای طلاق و حق حضانت، بسیاری را مجبور به تحمل زندگی‌های اجباری کرده است. اجبار در زندگی نهایتا موجب پیدایش چالش‌های اخلاقی می‌شود. این در واقع نوعی کارکرد قانون است که بسیاری از زنان مجبورند به اجبار تن بدهند و نهایتا مشکل خیانت هم ناشی از همین اجبار است. اما در خصوص مردان این مساله متفاوت است، برعکس در مورد مردان تمول اقتصادی از یک سو و از سوی دیگر اجازه ی قانون داشتن مردان برای چند همسری کار را برای مردان راحت تر کرده است. گاهی بسیاری از مردان به همین دلیل در جامعه زنان را  تحت فشار قرار می دهند. به نظر می رسد این امر تنشی جدی را در روابط زنان و مردان در خانواده‌ها ی ایرانی ایجاد کرده است اما همچنان انگشت اتهام به سوی زنان به دلیل نپذیرفتن نقش‌های سنتی در خانواده است.

۲- فرهنگ مردسالار و عدم توجه به نیازهای جنسی – عاطفی: توسعه فرهنگ مردسالار در نهاد جامعه منجر به گسترش نگاهی سنتی در بطن خانواده و حتی در روابط مشترک شده است. در فرهنگ مردسالار لذت جنسی تنها از آن مرد است. مردان نیازی به توجه به لذت جنسی زنان و ارضای عاطفی و روحی همسر خود  نمی‌بینند. این مساله یعنی ناتوانی در ارضای جنسی و روحی زنان و بر عکس یعنی نا توانی زنان در بر آوردن نیازهای جنسی مردان به دلیل تسلط مردسالاری پایه‌های اخلاقی در رابطه را سست میکند. در فرهنگ مردسالار حتی زنان برای ارضای جنسی با همسر وظایفی دارند، اما این مساله به مردان آموزش داده نمی شود.

مساله برعکس هم وجود دارد؛ یعنی زنان در پیمان ازدواج تنها رابطه جنسی را یک وظیفه می دانند نه یک حس متقابل. سردی در روابط جنسی به خصوص از سوی مردان موجب سردی در پایبندی اخلاقی می‌شود هر چند که امروزه در ایران هم مشاورانی برای روابط زناشویی وجود دارد،  اما نگاه مسلط مردسالار به این نوع ارتباط همچنان به قوت خود باقی مانده است و همین امر موجب کشش طرف مقابل برای تجربه ی جنسی متفاوت می شود. با اینکه عموما تصور برتمایل این  تجربه ی رابطه خارج از ازدواج برای مردان بیشتر است، نهایتا جایگاهی برای زنان در این خصوص در نظر گرفته نمی شود همین امر یعنی عدم توجه به مسائل عاطفی ونیازهای زنان، روند رشد و تمایل به تجربه ی این رابطه خارج از ازدواج را در زنان بیشتر کرده است تحلیلی که عموما به دلیل ملاحظات مذهبی و فرهنگی کمتر به آن توجه می شود.

۳- تضاد میان باورهای مذهبی، قانون و تغییر الگوهای فردی و رفتاری در خانواده‌ها: نگاهی به اکثر وضعیت نهاد خانواده در ایران نشان می دهد که هر چه بیشتر می گذرد تمایل خانواده‌ها برای عبور از مذهب و سنت به شکل هسته ی اولیه روابط زن و مرد بیشتر شده است. به گونه ای که بسیاری از ساختار خانواده‌های امروز ایران به دلیل تاثیر عمومی مسائل روز در جهان هر چه بیشتر با هسته ی اولیه و سنتی خانواده در ایران فاصله گرفته است. این فاصله و خلا در بسیاری از خانواده‌ها به خصوص در روابط زنان با مردان جدی  گرفته نمی شود. همچنان قوانین کشور با تمرکز بر مردسالاری نهادینه شده در خانواده از توجه به این مهم بازمانده است و زنان را به همان صورت سنتی و کلیشه در خانواده و قانون باز تعریف می کند. به همین دلیل بسیاری از زنان در روابط خود دچار تضاد می شوند، از یک سو مجبورند به ازدواج‌هایی تن بدهند که روابط آنها در نهاد خانواده تعریف شده است و از سوی دیگر با این نوع روابط احساس فاصله می کنند و نمی توانند شخصیت واقعی خود را در این روابط جستجو کنند همین امر موجب می شود که بسیاری از زنان اغلب به سوی گریز گاهی از این نوع روابط باشند و نهایتا منجر به بروز خیانت در میان خانواده‌ها شود.

۴- فضای مجازی و تاثیر آن بر خانواده‌ها: رشد فضای مجازی در چند سال گذشته از یک سو و از سوی دیگر محدود بودن شرایط اجتماعی در ایران، موجب شده است که سطح اجتماع از لایه‌های زیرین آن متفاوت باشد. با اینکه تاثیر فضای مجازی در همه ی نقاط دنیا بر روابط فردی و اجتماعی تاثیر گذاشته است، اما در ایران این تاثیر در تحلیل وضعیت اجتماعی ایران شکل دیگری دارد.

از یک سو تبلیغات مذهبی و سنتی و قانون را در سطح داریم و از سوی دیگر ورود فضای مجازی به سطح روابط انسانی است. همین امر موجب تضادی چالشی شده است با اینکه سطح اجتماع به نظر مقید به یک سری قوانین خاص اسلامی است،  اما در عمق با ورود فضای مجازی این سطح خدشه دار شده است. فضای مجازی تنها زندگی زنان و مردان در ایران را تحت تاثیر قرار نداده است بلکه تاثیری جهانی است. امروزه گسترهی ارتباطات از یک سطح تعریف شده به سطحی گسترده تر به واسطه ی فضای مجازی رسیده است امری که در حوزه ی روابط داخلی انسانها امری غیر قابل اجتناب است. عدم توجه به این تاثیر و در عین حال سخت گیری در سطح نهایتا بسیاری از افراد را در روابط فردی و دو طرفه دچار تضاد می کند و همین منجر به شکل گیری روابط مخفیانه به خصوص از فضای مجازی می‌شود.

با اینکه عوامل زیادی در این بررسی وجود دارد اما این عوامل به نظر می رسد از اصلی‌ترین دلایل بروز خیانت و سردی در روابط میان افراد در جامعه ی امروز ایران است. با این حال در جامعه امروز ایران نوع دیگری از روابط خارج از ازدواج را شاهد هستیم که این روابط در سطح اجتماع نه اجازه ی بیان دارند و نه می‌توانند باشند و تنها باید مخفیانه باشند. از سوی دیگر در گذشته، مساله خیانت مردان تابو نبوده است، اما امروزه تنها به دلیل اینکه زنان هم مرتکب آن می شوند به نوعی تابو و حساسیت اجتماعی تبدیل شده است.   آنچه که مسلم است تا زمانی که تقصیر این روابط به گردن زنان انداخته شود و زنان از عوامل اصلی پایه‌های حفظ خانواده تلقی شوند همچنان این روند وجود دارد و کمکی به حل مشکلات زناشویی و روابط افراد نمی کند. در پایان می توان گفت که معضل خیانت در روابط که به تازگی در ایران شدت گرفته است نیاز به بررسی چند جانبه و ارائه راهکارهایی دارد که محدود به عرف و قانون نباشد و بتواند راه حلی متفاوت پیدا کند.

منابع انگلیسی:

مجله میرر

آلترنت

نات جاست دکیچن

د ریچست

منابع فارسی:

سایت تنظیم خانواده

سلامت نیوز

سایت الف

ایلنا