چگونه از عوارض مصرف الکل در امان بمانیم؟

تهیه نوشیدنی الکلی در ایران اگر آسان‌تر از خارج از کشور نباشد سخت‌تر هم نیست. اگر مصرف الکل توسط مردم ایران را انکار کنیم نتیجه‌اش می شود رشد روزافزون آمار فروش و مصرف الکل و صدمات فردی و اجتماعی ناشی از آن. اما اگر از فضای انکار بیرون بیاییم می‌توان از این حرف زد که چگونه بنوشیم تا از عوارض احتمالی نوشیدن الکل در امان بمانیم.

داستان اول

دوستی که به تازگی برای مدت کوتاهی به ایران رفته بود تعریف می‌کرد که یکی از شب‌های سرد زمستانی هوس نوشیدنی الکلی به سرش زد. به هر کدام از دوستان نزدیک که زنگ زده بود به مرادش نرسیده بود تا اینکه به خودش گفته بود حالا که اصل قضیه در دسترس نیست می‌روم بقالی محل، آبجوی اسلامی می‌خرم تا حداقل شاید طعم آبجو مستم کند.

می‌گفت: «بقال محل آشنا بود اما نه چندان که به من اطمینانی کند یا من به او اطمینانی داشته باشم.» وارد مغازه شده بود و از فروشنده خواسته بود به او آبجویی بدهد. دوست ما بقیه داستان را اینگونه تعریف می‌کند:
گفتم: «اکبر اقا آبجوی خوب چی دارید؟» اکبر آقا که سرش پایین بود و داشت عکس‌های روزنامه ورزشی را ورق می‌زد گفت: «هر چی می‌خوای برو از تو یخچال بردار. هرچی عقب‌تر بری قیمتا زیادتر می‌شن ولی آبجوهاش باکیفیت‌ترن.» رفتم سراغ یخچال و درش را باز کردم و صحنه‌ای دیدم که در هیچ سوپرمارکتی در غرب هم ندیده بودم. اکبر آقا آبجوها را به ترتیب درصد الکل ردیف کرده بود در یخچال. در عمرم آبجوی ۱۵درصد ندیده بودم که آنشب دیدم. خریدم و نوشیدم جای شما خالی. گمانم ساخت وطن بود. هرچند ادعا می‌کرد تولید ترکیه است.»

داستان دوم

دوستی دیگر اینگونه تعریف می‌کند:
برای جشن تولدم داشتم برنامه‌ها را ردیف می‌کردم و اگرچه خودم چندان اهل نوشیدن الکل نبودم برای اینکه همه چیز کامل باشد خواستم چند شیشه نوشیدنی الکلی هم بگذارم روی میز. شنیده بودم می‌شود با الکل سفید کاری کرد که به نوشیدنی الکلی تبدیل شود. قبلا چند باری نوشیده بودم و بد هم نبود. از دوستی خواستم دستورالعملش را به من بگوید که گفت:

«مگه دیوانه‌ای! زنگ بزن داوود ساقی اصلشو میاره در خونه.» گفتم: «آخه نمیخوام پول خرج کنم.» گفت: «پول چیه؟ از الکل سفید و عرق سگی ارزونتر در میاد واست.» راست می‌گفت. به آقای ساقی که زنگ زدم توی خیابان ونک با من قرار گذاشت. گفتم لابد قرار است از آنجا با هم برویم یک جای خلوت، پول را از من بگیرد و برود جایی خلوت‌تر و جنس را بیاورد، درست مثل فیلم‌ها. اما آقا داوود که رسید همانجا وسط خیابان صندوق عقب ماشین را زد بالا و به من گفت خودم هر چه می‌خواهم بردارم. صندوق عقب نگو، بگو «لیکورشاپ»، آن‌هم وسط شهر تهران.

سنجس میزان نوشیدن الکلی

در طول تاریخ، انسان‌ها در نقاط مختلف دنیا از نوشیدنی‌های الکلی در زندگی روزمره، جشن‌ها و مهمانی‌ها و حتی مراسم مذهبی استفاده کرده‌اند. مصرف متعادل الکل سبب افزایش لذت ناشی از با هم بودن انسان‌ها شده و بر اساس نتایج مطالعات، مصرف کم انواع خاصی از نوشیدنی‌های الکلی به‌ویژه شراب قرمز حتی می‌تواند عواید مثبتی بر سلامت انسان داشته باشد. با همه این‌ها باید در نظر داشته باشیم که الکل یک ماده شیمیایی است و در صورت عدم استفاده مسئولانه منجر به بروز صدمات جبران ناپذیری برای سلامت انسان خواهد شد.

ماده اصلی موجود در نوشیدنی‌هایی مثل آبجو، شراب و نوشیدنی‌های سنگین اتیل الکل یا اتانول نام دارد. وقتی در مورد مصرف الکل حرف می‌زنیم عموما از واژه «نوشیدنی استاندارد» استفاده می‌شود که به معنی میزانی از نوشیدنی است که حاوی ۱۴ گرم اتانول باشد.

اما از آنجایی که سنجش وزن الکل موجود در نوشیدنی کار آسانی نیست می‌توانید از روش دیگری برای تخمین میزان الکل مصرفی خود استفاده کنید. در واقع نوشیدنی‌های الکلی موجود در بازار را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد. گروه اول انواع آبجوها هستند که حدود ۵ تا ۸ درصد الکل دارند و معمولا در قوطی‌ها و شیشه‌های کوچک موجودند. هر کدام از این قوطی‌ها که حاوی حدود ۳۵۰ میلی‌لیتر آبجو هستند معادل یک نوشیدنی الکلی استاندارد محاسبه می‌شوند.

گروه دوم شراب قرمز و سفید با درصد الکل حدود ۱۲ هستند که هر لیوان آن‌ها معادل یک نوشیدنی استاندارد محاسبه می‌شود. برای تقریب بهتر کافی است بدانید هر شیشه شراب ۷۵۰ میلی‌لیتری معادل پنج نوشیدنی استاندارد الکلی است.

گروه سوم نوشیدنی‌های الکلی که در ایران تحت عنوان نوشیدنی‌های سنگین یافت می‌شوند و اتفاقا پرمصرف‌ترین نیز هستند دارای ۳۰ تا ۵۰ درصد الکل هستند. این نوشیدنی‌ها که ودکا، ویسکی و «عرق سگی» نمونه‌هایی از آن هستند معمولا با آب میوه یا نوشابه‌های انرژی‌زا مخلوط شده و مصرف می‌شوند. حدود ۵۰ میلی‌لیتر از این نوشیدنی‌ها معادل با یک واحد استاندارد نوشیدنی الکلی محاسبه می‌شود. واحدی که در میان ایرانی‌ها به یک «پیک» و در میان غربی‌ها به «شات» معروف است.

چگونگی متابولیسم الکل

بر خلاف اغلب مواد غذایی، مولکول‌های الکل به علت کوچک بودن و قابلیت انحلال در چربی به راحتی و از طریق همه بخش‌های دستگاه گوارش جذب می‌شوند. مقادیر کمی از الکل از طریق دهان، حدود ۲۰ درصد از طریق معده و باقیمانده آن از طریق روده باریک جذب خون می‌شود.

در این میان فاکتورهای مختلفی در سرعت جذب الکل و غلظت ایجاد شده در خون نقش دارند. اینکه کدام یک از نوشیدنی‌های مورد اشاره را مصرف کرده باشید، اینکه پیش از مصرف الکل غذا خورده باشید یا معده‌تان خالی باشد، سرعت متابولیسم، وزن و حتی وضعیت روحی شما در هنگام مصرف الکل بر این موضوع تاثیر می‌گذارند.

به همین دلیل است که ممکن است با میزان ثابت نوشیدنی در یک روز خاص دچار حالت مستی شوید اما در روزی دیگر چنین احساسی نداشته باشید.

هر چقدر درصد الکل نوشیدنی بالاتر باشد جذب آن سریعتر اتفاق می‌افتد. به عنوان یک قانون کلی در نظر داشته باشید که جذب آبجو و شراب کندتر از نوشیدنی‌های سنگین مثل ودکا اتفاق می‌افتد.

هر چه بیشتر الکل مصرف کنید جذب آن نیاز به زمان بیشتری خواهد داشت. الکل می‌تواند منجر به تحریک دستگاه گوارش و ایجاد انقباض در عضلات انتهایی معده شود که تحت عنوان پیلورواسپاسم نامیده می‌شود. در چنین حالتی راه ارتباطی بین بخش بالایی و پایینی دستگاه گوارش مسدود شده و در نتیجه جذب الکل با مشکل مواجه می شود. ادامه این حالت می‌تواند منجر به بروز تهوع و استفراغ شود که بسیاری از مصرف‌کنندگان آن را تجربه کرده‌اند.

اگر پیش از نوشیدن الکل غذا خورده باشید سرعت جذب الکل کم خواهد شد. به این دلیل که سطحی از دستگاه گوارش که در تماس مستقیم با الکل است کاهش می‌یابد. ضمن اینکه معده پر از غذا سبب می شود انتقال الکل از معده به روده باریک که محل اصلی جذب الکل است با تاخیر مواجه شود.

نکته دیگری که پیش‌تر به آن اشاره شد وضعیت روحی و تاثیر آن بر میزان و سرعت جذب الکل است. شرایط روحی همچون استرس و فشار روانی سبب تخلیه سریع الکل از معده به روده و در نتیجه جذب بسیار سریع آن می‌شود. به همین دلیل است که افراد در هنگام استرس، بسیار سریع‌تر به عوارض احتمالی ناشی از مصرف الکل دچار می‌شوند.

زمانی که الکل وارد جریان خون شد از آنجا به کبد منتقل شده و در کبد متابولیزه می‌شود و به ماده‌ای سمی تحت عنوان استالدئید تبدیل می شود. ماده‌ای که علاوه بر اثرات منفی کوتاه‌مدت همچون تهوع و استفراغ می‌تواند منجر به تاثیرات مخرب درازمدتی همچون تخریب و آسیب به کبد شود. نهایتا و در مراحل بعدی الکل اولیه به آب و دی اکسید کربن تجزیه شده و از بدن دفع می‌شود.

چه میزان الکل بنوشیم؟

تحقیقات انجام شده بر روی الکل حاکی از آن است که نوشیدن میزان کمی از الکل می‌تواند فوایدی برای سلامت انسان داشته باشد. به عنوان مثال خطر بروز بیماری قلبی و سکته‌های مغزی را کاهش داده و همچنین احتمال بروز بیماری دیابت نوع دوم را نیز کم می‌کند.

تحقیقات دیگر نشان‌دهنده این است که مصرف متعادل شراب قرمز سبب کاهش کلسترول بد خون و باعث افزایش کلسترول خوب می‌شود.

حال سوال این است که چه میزان مصرف الکل معادل با مصرف متعادل تلقی می‌شود؟ برای پاسخ این سوال در ابتدا باید بدانید که چگونگی تاثیر الکل بر بدن انسان از فردی به فرد دیگر و در هر فردی بسته به شرایط مختلف متفاوت است. با این حال برای رسیدن به یک تقریب کلی اعداد زیر را در نظر داشته باشید:

برای فرد سالم بالغ با وزن متوسط حدود ۶۰ تا ۷۰ کیلوگرم، روزانه یک نوشیدنی استاندارد (طبق تعریف ارائه شده) برای خانم‌ها و دو نوشیدنی استاندارد برای آقایان معادل مصرف متعادل تعریف می‌شود.
دلیل اصلی تفاوت کلی میزان استاندارد مصرف الکل در خانم‌ها و آقایان این است که میزان و فعالیت آنزیم تجزیه‌کننده الکل تحت عنوان الکل دهیدروژناز در خانم‌ها نسبت به آقایان کمتر است.

بعضی افراد ممکن است این اعداد را با هم جمع کنند و مثلا در مهمانی آخر هفته ۱۴ نوشیدنی الکلی مصرف کنند. با این تصور که سهمیه هفتگی خود را یکجا مصرف کرده‌اند. اما باید بدانید که چنین باوری غلط است و در هر شرایطی، نوشیدن بیش از دو نوشیدنی الکلی برای آقایان و بیش از یک نوشیدنی الکلی برای خانم‌ها در یک روز توصیه نمی‌شود.

توصیه آخر این است که اگر تا به امروز نوشیدن الکل را آغاز نکرده‌اید بهترین حالت این است که هیچ وقت این کار را انجام ندهید. فواید احتمالی ذکر شده برای انواع مشروبات الکلی، از طریق روش‌های بهتر و مطمئن‌تری همچون رژیم غذایی سالم و فعالیت‌های منظم ورزشی نیز به دست می‌آیند. بنابراین لزومی ندارد که برای دستیابی به این اثرات به الکل روی بیاورید. اما اگر به هر دلیلی از این نوشیدنی‌ها مصرف می‌کنید بدانید که مصرف متعادل الکل می‌تواند از شما در برابر عوارض کوتاه و بلندمدت این ماده محافظت کند.