رادیو زمانه در سال گذشته فعالیتی را آغاز کرده در جهت کمک آموزشی به رادیوهای نوبنیاد در خاورمیانه و آفریقا.
یکی از این رادیوها «رادیو وَزِمه»، رادیوی فعالان مدنی اتیوپی‌ست. مقر اصلی این رادیو در شهر استکهلم سوئد است. بنیانگذار آن، مِزگَبو هِپتاول، در آخرین ماه سال ۲۰۱۵ میلادی به مدت یک هفته در دفتر رادیو زمانه در آمستردام، در یکی از این دوره‌های آموزشی شرکت داشت و با تجربه‌های زمانه از نزدیک آشنا شد.
همکاری با شهروند خبرنگاران در سراسر جهان و راه‌های رساندن اخبار و اطلاعات از طریق وبسایت و شیوه تولید ارزان و دسترسی گسترده از موضوع‌های مورد علاقه او بود.
آقای هپتاول که خود از زبان‌شناسان معروف اتیوپی و از استادان زبان امهاریک (Amharic)، یکی از زبان‌های رسمی آن کشور است، مدتی‌ست که مجبور به ترک وطن شده و در اروپا درخواست پناهندگی کرده است. او با همراهی چند تن از فعالان رسانه‌ای اتیوپی، که در کشورهای مختلف به سر می‌برند، حدود یک سال است که «رادیو وَزِمه» را به راه انداخته و برای فراهم کردن اخبار بی‌طرف و آگاهی دادن مردم داخل کشور خود فعالیت می‌کند.
گفت‌وگو با بنیانگذار رادیو وَزِمه
در پایان این دوره آموزشی با آقای مزگبو هپتاول گفت‌وگویی انجام دادیم و از او در باره شرایط اجتماعی و مسایل نگران‌کننده جامعه اتیوپی پرسیدیم.
مزگبو هپتاول: رادیو وَزِمه بیش از یک سال است که فعالیت‌های رسمی خود را شروع کرده است. ما گروهی از خبرنگارانی هستیم که در اتیوپی مجله معروفی را منتشر می‌کردیم که بعد از فشارهای دولتی متاسفانه تعطیل شد و ما محبور شدیم کشور را ترک کنیم. بعد از تهدیدها و فشارهای دولتی وقتی کشور را ترک کردیم، تلاش کردیم از بیرون فعالیت‌های خود را ادامه دهیم. چون مخاطب از ما انتظار داشت کاری درباره وضعیت اسفناک کشور انجام دهیم. در اتیوپی رسانه آزاد وجود ندارد و چند هفته‌نامه‌ی به جا مانده بیشتر طرفدار سیستم حاکم‌اند. مردم دوست دارند که هر دو سوی ماجرا را بدانند اما متاسفانه دولت تمام راه‌های رساندن اطلاعات بی‌طرف را بسته است. این طور بود که ما به پیدا کردن راه‌های فراهم‌سازی رساندن اطلاعات فکر کردیم و در سال ۲۰۱۰ وبسایتی راه انداختیم که درحقیقت روزنامه‌ای اینترنتی بود. ما آن موقع در اوگاندا بودیم که از اتیوپی چندان دور بنود و متاسفانه دولت اتیوپی موفق شد که ما را پیدا کند و در نتیجه تعقیب‌ها و تهدیدها گروه ما مجبور به ترک اوگاندا شد. ما در سراسر جهان پراکنده شدیم. تنها دو نفراز ما به طور اتفاقی به سوئد آمدیم و ایده راه‌اندازی رادیو اینترنتی به ذهن ما رسید. از این طریق خیلی آسان می‌شود با مخاطب خود در داخل اتیوپی در تماس بود. ما امید داریم به راه‌های پخش از طریق ماهواره هم دسترسی پیدا کنیم.
زمانه: منظورتان از «آسان» چیست؟ در حالی که تمام راه‌های اینترنتی در دست دولت است و دولت تلاش می‌کند که جلوی دسترسی هر نوع رسانه یا شبکه‌های اجتماعی را بگیرد.
مزگبو هپتاول: منظورم از «آسان» در مقایسه با رسانه‌های چاپی مثل روزنامه یا مجله است که به سختی می‌شود به دست مردم در داخل کشور رساند. اما حرف شما درست است و اینترنت در داخل کشور شدیدا تحت نظاره دولت است و آنها به طور عمدی این خط را کند نگه می‌دارند تا کاربران را از استفاده آن دلسرد کنند. حتی در مقایسه با خط های اینترنتی قاره افریقا خط اینترنت در داخل اتیوپی شدیدا کند است و تنها دو درصد جامعه به اینترنت دسترسی دارند. اما ما بر این عقیده هستیم که این دو درصد قدرت ایجاد تغییر در داخل را دارند و ما فکر می‌کنیم که می‌توانند در افکار عمومی نیز تاثیرگذار باشند. اگر ما بتوانیم این دو درصد را با اطلاعات بی‌طرف و مفید تامین کنیم در ایجاد تغییر سهم مهمی خواهیم داشت. البته این کار آسانی نیست. زیرا تنها بعد از یک هفته شروع انتشار پادکست‌هایمان سایت ما مسدود شد. سانسور از چالش‌های اصلی ماست، اما همچنان این بهترین راه برای ادامه فعالیت‌هایمان است.
– در صحبت‌های خود شما از ایجاد تغییر در داخل کشور از طریق رساندن اطلاعات مفید و بی‌طرف گفتید و قبلا هم در صحبت‌هایی که در زمانه داشتیم به این اشاره می کردید که کشورهای غربی در این راه با شما هم‌فکری نمی‌کنند و در ارتقا دادن رسانه‌های بی‌طرف به فعالیت‌های شما توجه کافی ندارند و برعکس با دولت همکاری می‌کنند. می‌شود دراین‌باره بیشتر توضیح دهید؟
مزگبو هپتاول: بله. این سمت ناراحت‌کننده ماجراست. باوجود این که سازمان‌های مدافع حقوق بشر کشور اتیوپی را به عنوان کشوری در وضعیت وخیم از لحاظ رعایت حقوق بشر و آزادی بیان اعلام کرده‌اند، اما هم‌زمان دولت‌های غربی آن را به عنوان یکی از متحدان خود در مبارزه علیه تروریسم می‌دانند. شما می‌دانید که منطقه، به خصوص منطقه شاخ آفریقا، یکی از ناآرام‌ترین مناطقی است که بسیاری از سازمان‌های تروریستی آنجا فعالیت دارند. برای مثال، سومالی کشور بی‌قانونی‌ست که این سازمان‌های تروریستی آنجا حکومت می‌کنند و کشور اتیوپی توانسته خود را در مبارزه علیه این سازمان‌های تروریستی مفید معرفی کند. جهان غرب نیز این نقش اتیوپی را پذیرفته است و هیچ اقدام منتقدانه‌ای علیه سیاست‌های داخلی کشور نمی‌کند. به غیر از سازمان‌های غیردولتی مدافع حقوق بشر که انتقادهای شدید از وضع حقوق بشر آنجا می‌کنند. به خصوص از جانب دولت آمریکا چیزی نمی شنوید. سفر اخیر رئیس جمهور آمریکا، اوباما به اتیوپی (در ماه جولای ۲۰۱۵) این نکته را به روشنی تصدیق می‌کند که برای کشورهای غربی مهم این است که دولت اتیوپی در جنگ علیه تروریسم با انها همکاری می‌کند. این نوع برخورد کشورهای غربی و استاندارد دوگانه آنها در برابر دولت اتیوپی ناراحت‌کننده است. آنها سیاست‌های موگابه در زیمبابوه را بد و غیرقابل می‌دانند اما از سیاست‌های حکومت اتیوپی که از موگابه هم شرورتر است چشم می‌پوشند. این طور است که ما نه تنها با سیاست‌های حکومت داخلی کشور مشکل داریم بلکه با سیاست‌های متحدان غربی آن نیز چالش داریم.
– با توجه به این صحبت‌های شما مردمی که تلاش دارند در وضعیت جامعه بهبودی وارد کنند خود را تنها و بدون پشتیبان احساس نمی‌کنند؟
مزگبو هپتاول: بله. با قطعیت می‌توانم بگویم که مردم خود را فراموش‌شده احساس می‌کنند و از حق خود که آزادی بیان و شرایط بهتر زندگی‌ست دور نگه داشته می‌شوند. هر بار که ما مردم از سیاست‌های حکومت انتقاد می‌کنیم و اعتراض‌های خود را می‌رسانیم، می‌بنیم که کشورهای غربی یا از آنها دفاع می‌کنند یا از اعتراض ما چشم می‌پوشند. گاه‌گداری با سخنان خشکِ بی‌عمل تلاش می‌کنند مردم را آرام کنند. این گونه رفتار کشورهای غربی دیگر برای ما تکراری شده است. ما بخش تحصیل‌کرده این مردم هستیم و به اندازه کافی از این گونه برخوردهای جهان غربی ناراحت و دل‌زده شده‌ایم. مگر این که روزی سیاست‌های ژئوپولیتیکی در منطقه تغییر کند و کشورهای غربی نیز سیاست‌های خود را در برابر حکومت اتیوپی بازبینی کنند. ما امید داریم که آن روز نزدیک باشد و کشورهای غربی به حرف ما، مردم عادی نیز توجه کنند.
– در طول دوره آموزشی که قرار بود روی گزارش واقعی و مهمی کار کنید شما با همکار خود در باره شهرک مخفی و بسته‌ای صحبت کردید که دولت برای کارمندان ویژه خود می‌سازد و مردم عادی حق و اجازه دیدن آن را ندارند. اما شما موفق شده بودید از این شهرک عکس بگیرید. این چه شهرکی است؟
مزگبو هپتاول: زمانی من معلمی استرالیایی داشتم که می‌گفت که در اتیوپی مردم ثروتمندی را می‌بیند که در استرالیا ندیده است. این مشاهده معلم من حقیقت دارد و فاصله بین ثروتمند و فقیر در اتیوپی سال‌هاست که رایج است. اما حالا چنین به نظر می‌رسد که دولت به طور عمدی این فاصله‌ها را طراحی می‌کند. این شهرک با دستور دولت ساخته می‌شود و مردم عادی حق بازدید و حتی ورود به آن را ندارند. دولت به بخشی از جامعه حق و حقوق ویژه می دهد و بخش دیگر را اصلا نادیده می‌گیرد. این موضوع نگران‌کننده را من با همکارم مطرح می‌کردیم. زیرا این گونه جداسازی در آینده به مشکلی جدی و عمیقی دامن خواهد زد. در اتیوپی گروهی از مردم و یا درست‌ترش یک قبیله خاص توجه ویژه دولت را دارد و از تمام امکانات موجود استفاده می‌کنند و بقیه مردم فراموش شده‌اند. این گونه جداسازی در آینده باعث اعتراض گسترده مردم خواهد شد و آینده کشور را ناآرام خواهد کرد. فساد مالی در داخل کشور به طور نگران‌کننده در حال گسترش است.
– شما حالا مدتی‌ست که در اروپا به سر می‌برید و متوجه هستید که در رسانه‌های خارجی، به خصوص در رسانه‌های اصلی مسایل کشور اتیوپی کم‌تر مطرح است. چه کار می‌کنید تا توجه این رسانه‌ها را به کشور خود نیز جلب کنید؟
مزگبو هپتاول: مشکل هر جا که باشد مشکل است. شاید درد من را کس دیگری متوجه نشود و آن طور که من درد کشیده‌ام او نکشیده باشد. اما درد و مشکل هر کس برای خودش مهم و قابل توجه است. من متوجه هستم که این روزها مثلا کشور سوریه دوران بدی را می‌گذراند. جنگ و کشتاری که در سوریه رخ می‌دهد شاید در کشور من نباشد اما ما هم به اندازه کافی درد و مشکلات خود را داریم و مردم تلاش می‌کنند آن را با سبک و شیوه خود حل کنند. قبلا هم گفتم که در این مبارزه دست‌تنها هستیم. اگر به فعالیت‌های رادیو وَزِمه توجه کنید می‌بینید که ما موفق هستیم. ما بیش از سیصد هزار شنونده در هفته داریم که همچنان در حال گسترش است. این به آن معنا نیست که ما کار خود را خوب انجام می‌دهیم یا رسانه بزرگی هستیم، متاسفانه این به آن معناست که شنونده اتیوپی دیگر رسانه‌ای ندارد. ما تنها رادیویی هستیم که آنها می‌توانند گوش دهند. این خود غم انگیز است. ما تلاش داریم که به این مخاطب فراموش‌شده مواد اطلاعاتی برسانیم. اما متاسفانه هرچه‌قدر که تلاش کنیم کافی نیست. جمعیت اتیوپی بیش از ۹۰ میلیون نفر است و این مردم بدون اطلاعات آزاد و حق آزادی بیان به سر می‌برند. ما کشور کوچکی نیستیم. اتیوپی سه برابر بعضی کشورهای اروپایی است. برای مثال کشوری که من آنجا زندگی می‌کنم، سوئد با این که سه برابر از اتیوپی کوچک‌تر است، اما صدها رسانه آزاد دارد. رسانه‌هایی که ما داریم، متاسفانه انگشت‌شمار هستند و آنها نیز مشکلات خود را دارند. حرفه‌ای نیستند، تحت فشار دولتی قرار دارند و غیره. ما تلاش داریم سهمی در حل این مشکل داشته باشیم.
– برنامه‌های رادیو وَزِمه و گزارش‌های سایت آن به زبان امهاریک هستند. چه کارهایی می‌شود کرد که توجه جهانیان را به مشکلات کشور خود برانگیزید؟
مزگبو هپتاول: شاید بشود گفت در رسانه‌های غربی در مقایسه با دیگر کشورهای آفریقایی تفاوت زیادی در پوشش اخبار اتیوپی دیده نمی‌شود. چون که اتیوپی در مقایسه با دیگر بخش‌های جهان نسبتا آرام است. حداقل جنگ در کشور نیست و همین باعث بی‌توجهی رسانه‌های غربی به مسایل داخلی اتیوپی است. در مقایسه با کشورهای سوریه، افغانستان و دیگر کشورهایی که در حالت بحرانی به سر می‌برند. تنها رسانه‌های محدودی به مسایل داخلی اتیوپی توجه دارند که آنها نیز از زاویه دولتی به موضوعات نگاه می‌کنند و حتی بر اساس برنامه‌های دولتی پوشش داده می‌شوند. این مشکل را در رسانه‌های غربی مشاهده می‌کنم و گاهی همین پوشش‌های محدود هم اصلا رضایت‌بخش نیستند.
– برای آینده رادیو وَزِمه چه آرزو و برنامه‌ای دارید؟
مزگبو هپتاول: امید دارم که پخش بیست و چهار ساعته و پوشش گزارش و مقاله‌های تحلیلی فراوانی داشته باشیم. بتوانیم تمام بخش‌های جامعه را تحت پوشش قرار دهیم. در موضوعات نه‌تنها سیاسی، بلکه اجتماعی، فرهنگی و هنری نیز فعال باشیم. امید دارم تا حدی که رسانه می‌تواند رشد و ارتقا داشته باشد به رسانه برزگ و گسترده‌ای تبدیل بشویم. این آروزی من است و امید دارم که همکاران من نیز چنین آرزوی مشترکی داشته باشند.
امید واریم که به زودی به آرزوی خود برسید و موفق باشید.
مزگبو هپتاول: تشکر. ممنون هستیم از این دوره آموزشی و پذیرایی رادیو زمانه. بسیار آموختیم و خارق العاده بود این تجربه.
فایل صوتی این گفت‌وگو را در ادامه بشنوید: