در انتخابات شهرداری‌های عربستان که هفته گذشته برگزار شد، ۲۱ زن از میان نامزدها انتخاب شدند. این انتخابات سومین انتخابات برگزار شده در این کشور بود و زنان برای نخستین بار در این کشور اجازه رای دادن پیدا کردند و به علاوه توانستند به عنوان نامزد هم حضور پیدا کنند.
حدود هزار زن برای این انتخابات نامزد شده بودند اما در کنار ۱.۳۶ میلیون مردی که برای شرکت در انتخابات ثبت نام کردند، تنها ۱۳۰ هزار زن برای رای دهی ثبت نام کردند.
دو خبرنگار از سایت ان پی آر، راشل مارتین و ماریسا پنازولا به عربستان سعودی سفر کردند تا ببینند روند این انتخابات برای زنان چگونه پیش رفته است.
نظر یکی از نامزدها
هیفا الحبابی، آرشیتکت و استاد دانشگاه است. او یکی از زنانی است که برای انتخابات شهرداری‌ها نامزد شد.
«قبل از هرچیز کنجکاو بودم که بدانم چه اتفاقی می‌افتد. می‌خواستم ببینم این حق رای واقعا فایده‌ای هم دارد و اینکه ببینم چه کسانی نامزد می‌شوند؟ در مورد خودم، راستش من نمی‌خواهم یک سیاستمدار باشم. من یک آرشیتکتم. فقط می‌خواستم تجربه کنم، ببینم آیا انتخابات در عربستان مثل خارج خواهد بود؟»
الحبابی در انگلستان درس خوانده و مدتی در تگزاس زندگی کرده. او می گوید جایگاه عربستان در جهان خوب نیست: «آنها ما را یک کشور در حال توسعه می نامند، چون ما نفت داریم اما ما کشور در حال توسعه نیستیم، ما یک کشور جهان سومی هستیم. بنابراین برای اینکه بتوانی با این ذهنیت، با این مردم و این سیستم کنار بیایی، باید از پایه شروع کنی، نه اینکه حرف‌های گنده گنده بزنی.»
الحبابی خوش بین است: «معتقدم که چیزی را تجربه می‌کنی، آن را می فهمی، بعد دلت می‌خواهد کشورت هم آن را تجربه کند و داشته باشد. هیچ کس از کشورش بدش نمی‌آید، وقتی برمی‌گردی که در کشورت زندگی کنی، معنی اش این است که کشورت را دوست داری و می‌خواهی جای بهتری شود. مساله من زن و مرد نیست، مساله من تغییر دادن ذهنیت جامعه است؛ اینکه مردم بفهمند باید در امور کشورشان مشارکت داشته باشند. باید بفهمند که بدون مشارکت آنها کشور هیچ آینده‌ای نخواهد داشت.»
یک زن سعودی دیگر به چه چیزی نیاز دارد؟
بعضی زن‌‌ها مثل عزیزه یوسف مطمئن نیستند که این انتخابات بر زندگی روزمره آنها اثری خواهد داشت یا نه: «من این انتخابات را تحریم کرده‌ام. به نظر من این انتخابات بازگشت جنبش زنان به عقب است. این انتخابات برای نمایش به غرب است نه برای ما. برای این است که تصویر قشنگی از ما به غرب نشان دهد.»
عزیزه یوسف، استاد سابق دانشگاه است و حالا یک کار تجاری تهیه غذا راه انداخته. او به خاطر تلاش‌هایی که برای حق رانندگی زنان سعودی کرده مشهور است. به نظر او ممکن است غرب فکر کند که حق رای زنان سعودی یک گام به جلو است، و این همان چیزی است که حکومت می‌خواهد.
دختر او سارا الحلیدی هم با او موافق است که این انتخابات معنای چندانی ندارد: «مثل این است که به من یک پیراهن ابریشمی بدهند در حالی که من حتی جای خوابیدن ندارم.» سارا یک زن سی و چند ساله است و سه فرزند دارد. او می‌خواهد کنترل بیشتری بر زندگی‌اش داشته باشد: «من نمی‌توانم حتی یک حساب برای بچه‌هایم باز کنم نمی‌توانم یک حساب پس‌انداز از پول خودم برایشان باز کنم. پدرشان حق چنین کاری را دارد همه مسائل مربوط به سرپرستی همین است. من نمی‌توانم گذرنامه خودم را خودم تحویل بگیرم. شوهرم باید این کار را بکند. به نظر من این چیزها مهم‌تر است و روی زندگی‌ام اثر بیشتری دارد.»
قوانین سرپرستی تمام اعمال و حرکات زنان را در عربستان کنترل می‌کنند. آنها تنها با اجازه مردان حق جابه‌جایی و سفر دارند که این مرد می‌تواند پدر، برادر یا همسر آنها باشد. بر اساس این قوانین، مردان تصمیمات زنان را کنترل می‌کنند و در اماکن عمومی آنها را همراهی می‌کنند.
امنیت فعالان عربستان و تلاش برای ایجاد تغییرات اجتماعی
با وجود اینکه عربستان تلاش می‌کند با برگزاری انتخابات و دادن حق رای به زنان چهره خود را در جامعه جهانی ترمیم کند، فشار امنیتی بر فعالان مدنی به خصوص کسانی که در زمنیه حقوق زنان کار می‌کنند ادامه دارد.
هلا دوسری یک فعال حقوق بشر است. او تمام سال گذشته را در آمریکا بوده تا در دانشگاه جان هاپکینز تدریس کند. او همچنین برای یک سایت در عربستان سعودی و رسانه‌های بین‌المللی مقالاتی درباره حقوق زنان می‌نویسد و به همین دلیل به عنوان کسی که می‌خواهد فرهنگ غرب را برای عربستان سعودی به عمراه بیاورد تهدید شده است. او می خواست پس از پایان دوران تدریسش به کشورش برگردد اما می ترسد: «من از فعالان دیگر شنیده‌ام که تهدید شده‌اند و به آنها هشدار داده شده که ساکت شوند، من نمی‌خواهم عاقبتم این شود. احساس تهدید می‌کنم.»
او دلتنگ خانواده اش است؛ دلتنگ برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌‌هایش اما فکر می‌کند خارح از عربستان سعودی بیشتر می‌تواند در ایجاد تغییرات موثر باشد و نمی‌داند کی برخواهد گشت: «من این مشکلات را هزینه‌ای بر دوش خودم نمی‌دانم. اگر بخواهی موافق با عقایدت زندگی کنی همین است. هرکسی، ظیفه و سهمی دارد. همه زنان و مردانی که در عربستان زندانی شده‌اند و همچنان در زندان هستند، پای اعتقاداتشان ایستاده اند. من الان در امنیتم و می توانم درباره دغدغه‌هایم حرف بزنم.»
کمپین‌های بی سر و صدا
تبلیغات انتخاباتی در عربستان بی سر و صداست. نامزدهای این انتخابات به شرطی با خبرنگاران ان پی آر گفت و گو کردند که مصاحبه‌شان تا پیش از برگزاری انتخابات منتشر نشود. این شرایط در مورد زنان و مردان یکسان است اما به هر حال نامزدها مصاحبه کردند. در یکی از برنامه‌های انتخاباتی به خبرنگاران گفته شد که حق ندارند سخنرانی کاندیداها را ضبط کنند. نیروهای دولتی اغلب برنامه های انتخاباتی کاندیداها را کنترل می کنند.
نامزدها همچنین نمی‌توانستند هیچ نوع کالای تبلیغاتی پخش کنند که صورت‌شان را نشان دهد؛ هرچند بعضی ها برای دور زدن این قانون هم راهی پیدا کرده بودند.
دیوار شیشه‌ای
در این سفر یکی از اعضای خاندان سلطنتی را هم ملاقات کردیم؛ شاهزده ریما بنت بندر السعود که اخیرا مدیر عامل فروشگاه هاروی نیکولاس در ریاض شده. او ما را در فروشگاه گرداند و درباره تلاش‌هایش برای برابری حرف زد. تمام برندهای بزرگ آنجا بودند: ریو و چنل و لا مر. زنانی که پشت پیشخوان‌ها کار می‌کردند همه لباس‌های بلند سیاه پوشیده بودند. برخی روبنده‌های نازک داشتند که روی صورت‌شان را پوشانده بود اما اغلب‌شان روسری‌هایشان شل بود و دور گردن شان افتاده بود. در طول دیدارمان شاهزاده ریما به یک اتاق کار شیشه‌ای اشاره می کرد که زنان کارمند آنجا نشسته بودند. ریما می‌گوید: «فکر می کنم دیوار شیشه‌ای در غرب هم هست. اما برای من خیلی مهم است که مردان زنان را با خود برابر ببینند اما به هر حال، بدون در نظر گرفتن فرهنگ جامعه ما، آنها اینجا در محیط خصوصی‌خودشان مشعول به کارند.»
شش سال قبل که شاهزاده ریما تصمیم گرفت زنان بیشتری را به فروشگاه خود جذب کند، می باید محیط را برای آنها راحت‌تر می‌کرد. این بود که فروشندگان زن استخدام کرد. استخدام زنان کار سختی بود؛ چون کارمندان مرد نمی دانستند چطوری باید با آنها ارتباط برقرار کنند: «نمی‌دانستند چطور باید سوار آسانسور شوند یا نمی‌دانستند که آیا باید به آنها صبح به خیر بگویند یا آنها را نادیده بگیرند. اما به هر حال آنها باید با همکارشان حرف می‌زدند. ما کم کم جایگاه زنان را ارتقا دادیم.»
یک لحظه به هر حال خوب
بعد از بازگشت به آمریکا مارتین با هاتون الفصی استاد مطالعات زنان در دانشگاه ریاض حرف زد، فصی در واشنگتن بود و آنها با هم قرار گذاشتند، فصی معتقد بود که به هر حال به این انتخابات باید خوشبینانه نگاه کرد: «حالا زنان در مقابل دیدگان جامعه هستند. برای اولین بار ان اتفاق افتاده. حالا باید با مسائل واقعی دست و پنجه نرم کنند. من معتقدم که مشاغل محلی خیلی مهم هستند. زنان می توانند خیلی از قوانین تبعیض آمیز را عوض کنند و موقعیت اقتصادی، بهداشتی و رفاهی زنان را تقویبت کند.»
فصی می گوید که گرچه این پیروزی بسیار کوچک است اما پیروزی مهمی است: این لحظه لحظه مهمی است برای رسیدن به پیروزی بزرگ‌تر: «این مساله به من امید می‌دهد که تعییر می‌تواند در زمان حیات من اتفاق بیفتد.»