وقتی فاطمه دانشور، رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر تهران، در دویست و سومین جلسه این شورا از عملكرد سازمان بهزیستی درباره واگذاری كودكان به خانواده‌های متقاضی انتقاد کرد و گفت که این اقدام بهزیستی و سخت‌گیری‌اش باعث رونق فروش كودك در شهر شده است، موضوع خرید و فروش کودکان و مساله کنترل بارداری یا عقیم‌سازی زنان معتاد و کارتنخواب یک بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفت.
یك هفته بعد از این سخنرانی، دانشور پرده از نکات دیگری برداشت: «نوزادان اطراف برخی بیمارستان‌های جنوب تهران خرید و فروش می‌شوند و به دلیل بیماری‌های مختلف بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسند.»
او گفت: «نوزادانی كه توسط مادران معتاد و كارتن‌خواب متولد می‌شوند توسط باندهای مختلف اعم از متكدیان خریداری می‌شوند كه به دلیل بیماری‌های بسیار این كودكان و عدم نگهداری صحیح این بچه‌ها هم عمر زیادی ندارند.»
به دنبال این گفته‌ها، حسین ساجدی‌نیا، فرمانده انتظامی تهران بزرگ این موضوع را قابل بررسی دانست و شهیندخت مولاوردی، معاون زنان و و خانواده رئیس جمهوری هم گفت: «ما غیررسمی این اخبار را شنیده بودیم و الان نیز از طرف یكی از اعضای شورای شهر این موضوع مطرح شده و ناجا هم اعلام كرده كه مساله را پیگیری می‌كند. ما نیز پیگیر این موضوع هستیم تا در صورت صحت خبر اقدامات خود را انجام دهیم.»
از آنجا که این کودکان اغلب از مادران معتاد، تن‌فروش یا کارتنخواب منتشر می‌شوند، در برخورد با مساله همواره موضوع کنترل بارداری این زنان هم مطرح می‌شود.
فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو سیما اعلام کرد که بیش از ۱۵۰۰ زن معتاد متهاجر در تهران وجود دارد. درحالی که چهار سال پیش حدود ۱۰۰ زن معتاد متهاجر در تهران وجود داشت. او گفت: «اما برای حل مسئله خرید و فروش کودکان باید فکری به حال زنان آسیب‌دیده کرد.»
فاطمه دانشور، رئیس کمیسیون اجتماعی شورای شهر تهران هم که در این برنامه حضور داشت گفت: «این کودکان بیشتر از زنانی هستند که بدون ازدواج باردار می‌شوند و در بیمارستان‌هایی که با آنها مکاتبه کرده‌ایم به دنیا می‌آیند. مادران این کودکان اعتیاد دوگانه دارند و برخی از آنها مبتلا به اچآیوی هستند.»
او به عنوان نمونه به زنی باردار اشاره کرد که در خانه‌ای حوالی میدان شوش تهران با ۵۰ مرد زندگی می‌کند که وقتی این مددکار بهزیستی برای بررسی مسئله به آنجا مراجعه می‌کند، او را با چاقو تهدید می‌کنند.
از آنجا که سقط جنین قانونی و انتخابی برای این زنان ممکن نیست، معمولا بارداری این زنان ادامه پیدا می‌کند. آنها نه فقط به امکان سقط جنین بهداشتی و امن دسترسی ندارند، بلکه بسیاری از آنها به نوزاد به عنوان منبع درآمد خود نگاه می‌کنند: یا او را در بدو تولد می‌فروشند، یا برای گدایی اجاره‌اش می‌دهند.
بارداری و کارتن‌خوابی
در آماری که پیش‌تر محسن روشن پژوه، مدیرکل دفتر پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده بود، ١٠ تا ١۵ درصد از کارتن‌خواب‌ها معادل حدود ٣ هزار نفر، زن هستند. رضا جهانگیری‌فر، معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران هم گزارش داده بود که ٣ درصد از زنان کارتنخواب تهران و حدود ٩٠ نفر، باردار هستند.
در بحث‌های مربوط به این موضوع همواره به کنترل و جمع‌آوری زنان به عنوان نخستین راه‌حل اشاره می‌شود. به عنوان مثال، رئیس پلیس تهران در برنامه تلویزیونی اعلام کرده که پلیس آمادگی دارد به صورت جدی به جمع آوری زنان معتاد متهاجر و متکدیان اقدام کند: «قادریم کمتر از ۴۸ ساعت بیش از ۹۵ درصد این افراد را در شهرها از جمله تهران جمع‌آوری کنیم.»
زنان معتاد، پیش از بارداری، به دلیل عوارض اعتیاد در معرض آسیب‌های جسمی گوناگونی هستند و در زمان بارداری هم، از ترس تحت تعقیب قرار گرفتن، به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند.
به دلیل احتمال روابط متعدد جنسی، احتمال آلودگی آنها به اچآیوی بسیار است و چون در محل‌های غیربهداشتی نوزاد خود را به دنیا می‌آورند و از روش زایمان طبیعی استفاده می‌کنند، اگر مبتلا به اچآیوی باشند، از این طریق به سادگی نوزاد خود را مبتلا می‌کنند.
هرچند عباس صداقت رییس اداره ایدز وزارت بهداشت می‌گوید که انتقال ایدز از مادر به نوزاد در ایران رقم بالایی ندارد، اما خود او تاکید می‌کند که نگرانی از بارداری یک مادر معتاد، تنها به دلیل تولد یک نوزاد معتاد نیست، چون اعتیاد مادر می‌تواند به تولد نوزادی با ناهنجاری‌های مادرزادی فراوان منجر شود.
همچنین بسیاری از مادران باردار کارتنخواب یا نوزادان‌شان به دلیل زایمان در محیط‌های غیربهداشتی، از بین می‌روند.
عقیم کردن زنان کارتنخواب؛ راه‌حل یا حذف صورت‌مساله؟
در چنین شرایطی، فاطمه دانشور از طرحی عقیم کردن زنان کارتنخواب سخن می‌گوید که براساس آن می‌توان برای مدتی معین مثلا یک سال، از باردار شدن زنان کارتنخواب جلوگیری کرد؛ طرحی که پیش از این هم بارها مطرح شده و موافقان و مخالفانی دارد.
دانشور معتقد است که افزایش تعداد کارتن‌خواب‌های زن و کودکانشان این پیام را دارد که آسیب‌های اجتماعی به سمت زنانه شدن در حال حرکت است.
این عضو شورای شهر تهران در غرفه روزنامه فرهیختگان در نمایشگاه مطبوعات امسال با اشاره به آمار زنان و کودکان ایدزی گفته است:«ما در مورد آمار صحبت نکرده‌ایم؛ آنچه اعلام کرده‌ایم هشداری است که در مورد کودکان زنان کارتنخواب یا تن‌فروش که متولد می‌شوند، برخی از اینها متاسفانه به دلیل اینکه مبتلا به ایدز هستند و شرایط نگهداری سختی دارند، نمی‌توانند از کودکانشان به شکل خوبی نگهداری کنند.»
او معتقد است که اگر جلوی تولد نوزادان زنان کارتنخواب گرفته نشود، در آینده مشکلات زیادی خواهیم داشت که سرنوشت نامعلوم این نوزادان یکی از این مشکلات است.
او بااشاره به افزایش تعداد زنان کارتنخواب می‌گوید: «وقتی تعداد این زنان افزایش پیدا کند، با باردار شدن آنها و از زمانی که این کودک به دنیا می‌آید، وارد چرخه اعتیاد و کارتن‌خوابی می‌شود و تا زمانی که جلوی افزایش زنان کارتنخواب و فرزندانشان گرفته نشود، ما شاهد حضور این نوزادان بر سر چهارراه‌ها و خیابان‌ها هستیم.»
دانشور معتقد است که وقتی زن کارتن‌خوابی بچه‌دار می‌شود به دلیل اینکه حس مادری قوی‌ای ندارد، فرزندش را به‌راحتی خرید و فروش می‌کند و همین موضوع نسل بعدی کارتن‌خوابی‌ها را کلید می‌زند.
راه‌حل او طرح عقیم کردن زنان کارتنخواب است: «عقیم کردن کار درست و اخلاقی نیست، اما می‌تواند این زنان را تحت پوشش وسایل جلوگیری مدت‌دار قرار دهند تا آنها به مدت شش ماه تا یک سال نتوانند باردار شوند. البته این موضوع باید در سامانه کدداری باشد تا بتوانند آن را تمدید کنند.»
مخالفان اما معتقدند که عقیم کردن راه‌حل نیست و تنها این زنان را از حق طبیعی مادر شدن محروم می‌کند. اما دانشور می‌گوید: «همه زنان حق مادر شدن دارند. در مورد زنان کارتنخواب هم باید وسایل جلوگیری تا زمانی که صلاحیت مادر شدن ندارند استفاده شود و بعد از آن باید اجازه بدهند که آنها مادر شوند.»
هرچند تجربه نشان داده این زنان حتی در صورت در اختیار داشتن امکان کنترل بارداری از وسایل جلوگیری استفاده نمی‌کنند.
به علاوه، اجرای چنین طرحی با مخالفت‌های جدی در دولت روبه‌روست. سید حسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت در گفت‌وگویی که با تابستان گذشته با روزنامه «اعتماد» داشت، عقیم‌سازی زنان کارتن خواب را قاطعانه منتفی دانست و تاکید کرد که این زنان و فرزندانشان باید مورد حمایت قرار بگیرند نه اینکه از زندگی و دنبال کردن سرنوشت نامعلوم خود محروم شوند.
احمد حاجبی، مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت هم به جای چنین طرحی از اجرای پروتکل درمان اعتیاد مادران باردار خبر داده بود: «درمان اعتیاد در دوران بارداری نیازمند رویکرد خاصی است و توانمندسازی پزشکان می‌تواند اجرای موفقیت‌آمیز این پروتکل را رقم بزند. البته در این پروتکل، ممانعت از انتقال اعتیاد مادر به نوزاد مدنظر نبوده و قطعا نوزاد به دلیل ارتباط خونی با مادر، معتاد متولد می‌شود و حتی در اوایل تولد، علایم ترک خواهد داشت که البته این علایم، قابل کنترل و درمان است اما درمان‌های جایگزین برای مادران معتاد، عوارض اعتیاد برای جنین را کاهش داده و مادر هم با عوارض کمتری بارداری خود را به پایان می‌رساند.»
پرویز افشار، معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با مواد مخدر، هم در گفتوگو با خبرنگار ایلنا گفته بود: «بحث عقیم سازی اصلا موضوعیت ندارد و به هیچ کسی مجوز این کار داده نشده است. بحث عقیم‌سازی دائم هیچ کدام از ابنای بشر قابل قبول نیست.»
افزایش جمعیت، حتی از طریق زنان درگیر اعتیاد
از سه سال قبل، به دنیال اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت، کاهش باروری از فهرست برنامه‌های وزارت بهداشت ایران خارج شده است و مسوولان این وزارت‌خانه به هیچ وجه از محدودسازی باروری در افراد با رفتارهای پرخطر مانند زنان و مردان معتادی که روابط جنسی غیر ایمن دارند، حمایت نمی‌کنند.
سازمان بهزیستی هم با عقیم‌سازی زنان کارتنخواب مخالف است. مجید رضا‌زاده، رییس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، تابستان گذشته در گفتوگو با روزنامه «اعتماد» گفته بود: «چرا یک زن معتاد باید عقیم شود؟ او امروز معتاد است اما شاید شش ماه یا یک سال دیگر اعتیاد خود را ترک و درمان کرد و به جامعه و خانواده بازگشت و تمایل به بارداری و فرزندآوری داشت. ما امروز وسایل پیشگیری از بارداری در اختیار کارتن‌خواب‌ها و معتادان پرخطر می‌گذاریم تا به طور موقت از بارداری پیشگیری کنند. واقعیت این است که این افراد، روابط جنسی نا ایمن و پرخطر و متعدد و با افراد غیر همسرشان دارند که باید از بارداری پیشگیری کنند و هیچ کس هم مایل نیست که آنها در چنین شرایطی باردار و صاحب فرزند شوند.»
از سال گذشته دستورالعمل پیشگیری از انتقال اچ‌‌ای‌وی ایدز از مادران باردار به نوزادان در ١۵ استان کشور به اجرا درآمده و عباس صداقت، در گفتوگو با «اعتماد» خبر داده که در ١٢ دانشگاه علوم پزشکی کشور، کارگاه‌های تربیت مربی در حال برگزاری است و دانشجویان این کارگاه‌ها مامور به ارایه مشاوره‌های ویژه برای زنان در معرض آسیب، معتادان تزریقی و همسران آنها خواهند بود ضمن آنکه تاکید مسوولان وزارت بهداشت بر ارایه آموزش‌های کاربردی و تقویت مشاوره‌ها با هدف بارداری سالم و تولد نوزاد سالم است.
هرچند مسئولان سازمان بهزیسیتی و شهرداری تهران مرتب درباره برنامه‌های خود برای راه اندازی کمپ‌های ترک اعتیاد و گرمخانه‌های محل اسکان برای زنان کارتنخواب سخن می‌گویند، اما نگاه غالب آنها به این زنان نه نگاه حمایتی که نگاه مجرمانه است. معاون اجتماعي و فرهنگي شهرداری تهران، میثم امرودی، زنان روسپي کارتنخواب را معضلی جدی براي شهر تهران می‌داند و می‌گوید: «زنان روسپی معتاد خطر بسيار جدی براي جامعه به‌حساب می‌آيند و بسياری از آنها به دليل داشتن بيماری‌هايی مانند ايدز، تهديدی براي شهر هستند.»
در چنین شرایطی، ایجاد کمپ‌های موقت بدون داشتن برنامه بلند مدت، نه تنها آینده این زنان را تغییر نمی‌دهد بلکه آنها را دوباره به چرخه بیکاری، فقر، اعتیاد و تن‌فروشی باز می‌گرداند.
در همین زمینه:
«تعداد زنان کارتن خواب در ایران به شکل تصاعدی در حال افزایش است»
حراج جایزه رخشان بنی‌اعتماد برای حمایت از زنان کارتنخواب
سن زنان کارتنخواب در تهران به ۱۷ سال رسیده است
فصل سرما و افزایش زنان کارتنخواب در ایران
حضور زنان کارتنخواب در شهر تهران