تلگرام و وضعیت دسترسی به آن در ماه‌های اخیر موضوع تکراری بحث در بین کاربران، مدیران و تصمیم‌سازان شبکه‌های ارتباطی در ایران و کاربران علاقه‌مند به این نرم‌افزار بوده است. در ماه‌های اخیر با کوچ کاربران از سایر نرم‌افزارهای پیام‌رسان همچون وایبر به تلگرام، این نرم‌افزار روی خط محبوبیت قرار گرفته و با اضافه شدن امکاناتی چون برچسب [۲] و کانال [۳] به ناگاه خود را در قواره پدیده شگفتی‌ساز فن‌آوری پیام‌رسان‌ها نمودار ساخت.
به جرات می‌توان گفت که اخبار و بررسی‌های فنی و غیر فنی درباره تلگرام در ماه‌های اخیر بیشترین تعداد عناوین حوزه فن‌آوری را به خود اختصاص داده [۴] و در این میان فراز و فرود اظهارات مدیران تصمیم‌گیر شبکه ارتباط مخابراتی ایران از یک سو و واکنش‌های مدیر جوان تلگرام از سوی دیگر بر التهاب این فضا افزوده است. حال با آخرین اظهارات پاول دورف درباره نادرست بودن اخبار مبنی بر فیلتر تلگرام در ایران و درخواست‌های جاسوسی از کاربران [۵]، به نظر می‌رسد که منحنی محبوبیت این نرم‌افزار در مسیر کاهش قرار گرفته است. کاربران از بی‌اعتمادی به تلگرام می‌گویند و کارشناسان به دنبال پاسخ پرسش «جایگزین قابل اعتماد تلگرام» هستند.
بیشتر بخوانید:
مدیر تلگرام حرفش را پس گرفت: فیلتر نبودیم، درخواست جاسوسی نکردند
برخی کانال‌های تلگرام از دسترس کاربران ایرانی خارج شد
گزینه‌های جانشین تلگرام
یکی از ویژگی‌های دنیای فن‌آوری امروز گستردگی و متنوع بودن آن است. به همین دلیل عموماً مشکل کاربران نه یافتن ابزارهای مناسب، بلکه یافتن متناسب‌ترین ابزار است. تلگرام تنها عرضه کننده نرم‌افزار پیام‌رسان با ضریب امنیتی مناسب نیست و نمونه‌های دیگری هم وجود دارد. محبوبیت یا عدم محبوبیت هرکدام از این نرم‌افزارها وابسته به عوامل متعددی است. گرچه توانایی‌های فنی و قابلیت‌های امنیتی در انتخاب پیام‌رسان‌ها هر روز اهمیت بیشتری می‌یابد اما شرایط اجتماعی کشورهای محل استفاده و الگوی رفتاری کاربران نیز در این میان نقش تعیین کننده‌ای دارد. در طی ماه‌های اخیر گروهی از کاربران دعوت‌نامه هایی برای استفاده از نرم‌افزار imo به دوستان خود فرستاده‌اند اما بر اساس تجربه کار با این نوع نرم‌افزارها می‌توان سراغ گزینه بهتری هم رفت.
سیگنال، مجموعه‌ای از امکانات مورد توقع کاربران ایرانی
از میان مجموعه نرم‌افزارهای پیام‌رسان فعلی تازه‌ترین نمونه که مجموعه امکانات قابل توجهی را معرفی می‌کند، نرم‌افزار سیگنال (Signal) است. این نرم‌افزار توسط شرکت Open Whisper Systems تهیه و ارائه شده است [۶]. این نرم‌افزار حاصل ترکیب دو نرم‌افزار باسابقه دیگر است؛ یکی TextSecure که امکان گفتگوی متنی را فراهم می‌کند و دیگری نرم‌افزار RedPhone که امکان مکالمه صوتی بین کاربران در بستر اینترنت را میسر می‌سازد. بر همین اساس نرم‌افزار سیگنال مدعی است که ویژگی‌های کلیدی زیر را در اختیار کاربر قرار می‌دهد:
- ارسال متن و گفت‌وگوی دوطرفه، ارسال تصویر و پرونده‌های صوتی برای کاربران، ایجاد گروه‌های ارتباطی
- ارتباط با سایر کاربران موجود در دفترچه تماس‌های کاربر بدون نیاز به ثبت نام و یا داشتن نام کاربری و کلمه عبوری که در معرض سرقت یا گم شدن باشد
- ارتباط امن به صورتی که پیغام‌ها از یک کاربر به کاربر دیگر رمزگذاری شده و هیچ‌کس قادر به بازخوانی آن نیست.
- امکان بایگانی تماس‌ها برای دسترسی بعدی
- رایگان بودن در عین نداشتن آگهی‌های تجاری
کاربرانی که پیش از این از TextSecure و RedPhone استفاده کرده‌اند از امکانات و قابلیت‌های این دو نرم‌افزار آگاه هستند و روند رشد این نرم‌افزارها تا اینجا نشان دهنده قابلیت اعتماد به آنها و کارکرد مفیدشان بوده است. نکته قابل توجه آنکه ادوارد اسنودن نیز که یکی از کاربران آگاه به معضلات ایمنی در فضای اینترنت و توانایی‌های فراوان سازمان‌های امنیتی برای رخنه در ارتباطات است هم استفاده از این نرم افزار را توصیه کرده است. از طرفی نرم‌افزار سیگنال محصول جدیدی است که از ترکیب توانایی‌ها ی دو نرم‌افزار مورد اشاره ایجاد شده و مدعی است برخی نقایص را هم مرتفع کرده است. با توجه به اینکه نرم‌افزار سیگنال (و دو نرم‌افزار دیگری که بنیان کار آن را شکل داده‌اند) اساساً با هدف ایجاد امکان ارتباط امن و غیرقابل ردگیری و شنود ایجاد شده و شرکت ارائه کننده دارای اهداف تجاری نیست، می‌توان نسبت به مصون ماندن آن از مداخله دولت‌ها و مداخله‌گران امنیتی اطمینان بیشتری داشت.
سیگنال که هم بر روی iOS و هم بر روی Android اجرا می‌شود یک نرم‌افزار متن باز [۷] است. این ویژگی به کاربران اجازه می‌دهد که وضعیت نرم‌افزار و ضریب اطمینان به آن را بررسی کرده و میزان ادعاهای توسعه‌دهندگان نرم‌افزار را بسنجند، در حالی که عمل‌کرد و شیوه اجرای برخی نرم‌افزارهای تجاری بر کاربران پوشیده است.
گرچه نرم‌افزار RedPhone پیش از این با مشکل قطع مکالمه در برخی مواقع مواجه بود و نرم‌افزار TextSecure نیز گاهی در ارسال پیغام‌های کاربران با تأخیر عمل می‌کند (به نظر می‌رسد این نقیصه به سرعت ارتباط اینترنتی کاربران نیز مربوط باشد) اما در آخرین آزمایش‌های انجام شده (توسط نگارنده) این مشکلات مشاهده نشد. بنابراین در مجموع می‌توان به کارآیی این نرم‌افزار اعتماد کرده و از آن به‌عنوان جایگزین تلگرام استفاده کرد. این اعتماد به کارآیی با توجه به توصیه افرادی چون ادوارد اسنودن درباره قابلیت‌های امنیتی موجب می‌شود که نرم‌افزار سیگنال را جایگزین مناسبی برای ارتباط ایمن و غیرقابل ردگیری و شنود بدانیم.
مشکل واقعی تلگرام چیست؟
اما تلگرام را صرف‌نظر از آنچه در ماه‌های اخیر در مورد استفاده از آن در ایران رخ داده، باید همچنان نرم‌افزار قابل اعتمادی دانست و بر اساس واکنش‌های لحظه‌ای کاربران عمومی نسبت به ادامه استفاده از آن تصمیم‌گیری نکرد. مشکل اصلی بروز کرده برای تلگرام که موجب حساسیت تصمیم گیران جمهوری اسلامی ایران شده، معرفی امکان جدید کانال‌های ارتباطی در تلگرام است. این ویژگی عملاً مسیر اطلاع‌رسانی غیرقابل کنترلی را فراهم می‌سازد که با هیچ‌کدام از روش‌های فعلی فیلترینگ هوشمند (مورد ادعای جمهوری اسلامی) نمی‌توان آن را محدود ساخت. بدین معنا ارتباطات کاربران در تلگرام همچنان ایمن است و تنها متولیان جمهوری اسلامی نسبت به آن احساس ناامنی می‌کنند. واکنش پاول دورف مدیر تلگرام به فیلتر شدن آن و عذرخواهی بعدی وی را به جای اینکه شائبه‌ای مبنی بر همکاری او با جمهوری اسلامی بدانیم، باید به منزله اعتراف منطقی یک مدیر تجاری برای حفظ اعتماد عمومی به خود دانست. همچنین این تردید وجود دارد که ایجاد رابطه بین کارکرد ایمن تلگرام و اعتراف مدیر آن به اشتباه در اعلام فیلتر شدن آن، از مراکزی هدایت می‌شود که مایل به کم شدن اقبال کارکنان به این نوع پیام‌رسان‌ها است.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] «برگرفته از عنوان رمان نویسنده فقید ایتالیایی اوریانا فالاچی به نام «زندگی، جنگ، و دیگر هیچ
[۲] Sticker
[۳] Channel
[۴] برای دسترسی به مطالب منتشر شده درباره تلگرام در رادیو زمانه به اینجا مراجعه کنید
[۵] پاول دوروف، مؤسس پیام‌رسان تلگرام، روز چهارشنبه ۲۹ مهر/۲۱ اکتبر گفته بود که درخواست ایران برای همکاری در زمینه جاسوسی از شهروندان را رد کرده و به همین دلیل، تلگرام روز سه‌شنبه ۲۸ مهرماه چندساعتی فیلتر بوده است. حالا او با انتشار پیامی در توییتر و کانال تلگرامش، اعلام کرده که فیلتری در کار نبوده است، دولت ایران هم هرگونه درخواستی برای جاسوسی از طریق تلگرام را تکذیب کرده و درخواست‌هایی که او دریافت کرده، جعلی بوده‌اند.
[۶] این شرکت از سال ۲۰۱۰ توسط یکی از مهندسین سابق توییتر بنیان گذاشته شد. برای اطلاعات بیشتر دراین‌باره به اینجا مراجعه کنید
[۷] Open Source
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر اینجا را کلیک کنید.
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر اینجا را کلیک کنید.
ز همین نویسنده:
تلگرام و ایمنی در استفاده از آن
سایفون؛ نرم‌افزاری برای دورزدن فیلترینگ اینترنت
حملات فیشینگ؛ کلاهبرداری متداول
اینترنت اشیاء، فواید و مخاطرات
ویندوز ۱۰، یک انتخاب منطقی یا مد روز؟
سیم کارت‌های تلفن همراه و حفظ امنیت شخصی
امنیت شکننده دستگاه‌های خودپرداز
پیام‌رسان‌های وطنی، میوه‌های نارس فناوری
فیلترینگ هوشمند، رؤیای امنیتی ناتمام
متاسفانه تحلیلی کاملافریبکارانه ازواقعیت مصداق عینی دروغ است.اولاچراعمله های آماتورغرب همیشه می خواهندتاسمت وسوی استفاده کاربران ایرانی بیشتربطرف شبکه های اجتماعی درکشورهای. غربی باشدوهمینکه مثلایک نرم افزارروسی ازموقعیتی برخوردارشده وعده ای طرفدارپیداکرده صدای غربیهادرمی آیدنکته دیگراینکه تلگرام نه تنهادرایران بامشکلی مواجه نشده بلکه باتوجه به تلاش فراوان درحفظ ونگاه داشت این شبکه پرطرفداربنظرمی رسدکه حتی دولت وعوامل ناسازگارکشورهم برای استفاده بهینه ازفضای این شبکه هامتقاعدشده باشندتابجای برخودحذفی در پی بهره وری ازاین امکانات بوده باشند.ضمناشماعزیزان خوش نشین هم دیگراینقدرغصه مارانخوریدوبرایمان اشک نریزیدکه دیگردلی برای ماهم نمانده است.زنده بادایران وایرانی
علی پور / 12 November 2015
بخش «وب» تلگرام فیلتر شده است
دسترسی تنها با پروتکل اس اس ال امکان‌پذیر است
«آمدنیوز» : دسترسی از طریق بخش وب تلگرام از طریق مرورگرها محدود شده است و بسیاری از کاربران ایرانی به هنگام مراجعه به web.telegram.org با پیام فیلترینگ مواجه شده‌اند.
بر اساس این گزارش، دسترسی به اپلیکیشن تلگرام از طریق وب و مرورگرها، با پروتکل اس اس ال https://web.telegram.org امکان‌پذیر است، اما زمانی که بسیاری از کاربران خواسته‌اند با آدرس web.telegram.org به تلگرام دسترسی داشته باشند، با پیام فیلترینگ مواجه شده‌اند.
پیش از این معاون قضایی دادستان کل کشور با اشاره به اینکه مشکلات فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی نظیر تلگرام فقط به انتشار محتوای غیر اخلاقی محدود نمی‌شود گفته بود: «این شبکه علاوه بر انتشار محتوای غیراخلاقی، دارای کانال‌ها و گروه‌هایی است که علیه امنیت کشور، مقدسات اسلامی و فرهنگ و هویت ملی مردم ایران اقدام به انتشار محتوای مجرمانه می‌کنند و کارگروه با درنظر گرفتن همه ابعاد، این موضوع را مورد بررسی قرار داده و تصمیم مقتضی را اتخاذ خواهد کرد.»
منبع پیک ایران ۱۶ نوامبر۲۰۱۵
reza / 16 November 2015