نرم‌افزار پیام‌رسان تلگرام [۱] که از سال ۲۰۱۳ خود را در عرصه پیام‌رسان‌ها معرفی کرد، پس از چند به روز رسانی اینک به نسخه سوم خود رسیده است. بر اساس نتایج بررسی‌های فنی و کاربردی در اغلب کشورها رتبه ۴ (از ۵) یا بالاتر را به خود اختصاص داده است. شیب سریع اقبال مردم ایران به این نرم‌افزار همراه با واکنش‌های دستگاه‌های نظارتی و فیلترینگ جمهوری اسلامی ایران موجب شده که در برخی روزها موضوع تلگرام و محدود شدن (یا نشدن) دسترسی به آن در صدر اخبار قرار گیرد. گرچه در ایران توجه به تلگرام با محدودیت‌های ایجادشده برای پیام‌رسان محبوب قبلی، یعنی وایبر [۲]، شروع شده بود اما بررسی آمارها نشان می‌دهد که تلگرام مدت‌هاست بر روی مسیر جلب توجه کاربران حرکت می‌کند.
بیشتر بخوانید: تلاش تازه برای فیلترینگ تلگرام در ایران
زمینه‌های جذابیت تلگرام
آنچه که در بین کاربران ایرانی موجب توجه به پیام‌رسان‌هایی چون تلگرام شده، هزینه اندک در قیاس با مواردی همچون پیامک [۳] و امکان ارتباط سریع و ساده با سایرین است. در کنار این امکان تماس صوتی، ارسال انواع پرونده‌ها (تصویر، متن، فیلم) نیز در تلگرام وجود دارد. در کنار این ها افزایش ضریب نفوذ اینترنت به‌ویژه اینترنت تلفن‌های همراه، کاربران ایرانی را برای استفاده از این نوع نرم‌افزارها به‌جای روش‌های مرسوم ارتباطی ترغیب کرده است.
بیشتر بخوانید: نرم‌افزار پیام‌رسان «تلگرام» و چگونگی استفاده از آن + فیلم
در کنار همه این موارد محدودیت‌هایی که برخی افراد و روحانیون صاحب نفوذ مبتکر آن بودند منجر به مسدود شدن خدمات ارتباطی نسل جدیدی شد که رایتل به‌عنوان اپراتور سوم تلفن همراه سرمایه‌گذاری زیادی برای انجام آن کرده بود. ارتباط تصویری که شاه‌بیت خدمات این شرکت بود با فتوای روحانیون عملاً مسدود شد و همه تبلیغات انجام شده برای این نوع خدمات تنها موجب ایجاد تقاضای جدید در بازار ارتباطات گردید. برنده نهایی تقاضای ایجاد شده نرم‌افزارهای پیام‌رسانی بودند که امکان ارتباط تصویری را هم فراهم می‌ساختند. این فضا تا چند ماه پیش در اختیار وایبر بود. اما ایجاد اختلال‌های متعدد و پی‌درپی برای وایبر و اخبار مختلفی مبنی بر امکان نفوذ دستگاه‌های حاکمیتی به تبادلات کاربران وایبر، موجب کوچ ناگهانی کاربران به سمت نرم‌افزاری شد که تازه از راه رسیده و مدعی ایجاد امنیت در ارتباطات بود. به ناگاه به نظر می‌رسد که تقاضای فراوان ارتباطی کاربران ایرانی خسته از محدودیت‌ها و نگران از نگاه جستجوگرانه حاکمیت، گمشده خود را یافته است. گویا تلگرام پاسخگوی نیازهای کاربران رو به فزونی ایرانی را در آستین دارد.
ویژگی‌های تلگرام برای کاربران ایرانی
کاربران ایرانی در کنار عطش فراوان برای استفاده از فضاهای ارتباطی که قابلیت کنترل کمتری توسط حاکمیت داشته باشد، تلگرام را با امکاناتی چون ارتباط سریع، امکان ارسال انواع پرونده‌ها، ارسال پیام صوتی و ایجاد گروه‌های مختلف مورد توجه قرار دادند. اما مهم‌ترین ویژگی تلگرام برای کاربران ایرانی، ادعای صاحبان آن در مورد رعایت امنیت کاربران است. این ادعا گرچه در برخی موارد از سوی کارشناسان به چالش کشیده شده است، اما تاکنون دلیلی بر رد آن ارائه نشده و انتشار اخبار مذاکرات محدود مدیر تلگرام و مسئولان ایرانی نیز بر اعتماد کاربران به آن افزوده است. این ادعای مدیر تلگرام که در مقابل خواست مسئولان ایرانی مبنی بر ارسال اطلاعات تماس کاربران مقاومت کرده، از سوی کاربران به ناتوانی حاکمیت در کنترل تماس‌ها و استحکام امنیتی این نرم‌افزار تعبیر شده است. اما به‌راستی تلگرام چقدر ایمن است؟
بیشتر بخوانید: جاسوسی با تلگرام؛ وزیر ارتباطات تکذیب می‌کند
امنیت تلگرام
آنچه که در مورد زمینه تولید نرم‌افزار تلگرام و سابقه سازندگان آن در روسیه گفته می‌شود، می‌تواند تأیید کند که اساس ساختار این نرم‌افزار بر ایجاد امکان ارتباط غیرقابل ردیابی بوده است. سازندگان نرم‌افزار مدعی هستند که از قرارداد [۴] رمزگذاری جدیدی به نام [۵] (MTProto) استفاده می‌کنند که امنیت پیام‌های رد و بدل شده را تأمین می‌کند. تلگرام مدعی است که به‌صورت متن‌باز بوده و الگوریتم رمزگذاری خود را نیز معرفی کرده و تشریح نموده است. میزان اعتماد تلگرام به استحکام امنیتی این نرم‌افزار به حدی است که تا به حال در دو نوبت چالش یافتن حفره امنیتی در نرم‌افزار خود را با جایزه ۲۰۰ و ۳۰۰ هزار دلاری [۶] اعلام کرده و تاکنون کسی در این زمینه موفق نبوده است. اما در موضوع امنیت توجه به چند نکته ضروری است:
۱- آیا اطلاعات و تماس‌های کاربران که بر روی گوشی یا رایانه آنها ذخیره شده بر روی همان وسیله به‌صورت ایمن نگهداری می‌شود؟
۲- آیا اطلاعات و محتوای تماس‌ها بر روی رایانه‌های خدمات دهنده [۷] نرم‌افزار به شکل ایمن نگهداری می‌شود؟
۳- آیا محتوای تماس‌ها و اطلاعات کاربران توسط شرکت ارائه کننده نرم‌افزار به سایر شرکت‌ها یا دولتها داده می‌شود؟
۴- آیا اطلاعات در جریان انتقال بین دو طرف تماس به نحو مناسب حفاظت می‌شود؟
در واقع بررسی میزان امنیت تلگرام و قابلیت اعتماد به آن وابسته به پاسخ‌هایی است که به این پرسش‌ها داده می‌شود. بر اساس اطلاعات مندرج در پایگاه اطلاع‌رسانی تلگرام و بررسی‌های فنی که ایمنی انجام داده‌اند، تلگرام در این زمینه موفق عمل کرده است. در حقیقت پاسخ روشنی برای پرسش‌های بالا وجود دارد:
۱- ایمنی اطلاعات ذخیره شده بر روی دستگاه‌های کاربران وابسته به سیستم‌عامل دستگاه، شرایط کاربری و تنظیماتی است که کاربر در مورد نرم‌افزارها اعمال می‌کند، تلگرام نیز در این زمینه امکان خاصی عرضه نمی‌کند. گرچه در آخرین به روز رسانی این نرم‌افزار، امکان قفل‌کردن نرم‌افزار و نصب کلمه عبور برای دسترسی اضافه شده است.
۲- موضوع نگهداری ایمن اطلاعات و محتوای تماس‌ها از ابتدا مورد تأکید تلگرام بوده است و بر این اساس بر روی دو نکته تأکید می‌شود. نخست اینکه ارتباطات به‌صورت کاربر به کاربر است و این ارتباط رمزگذاری شده و قابلیت پیگیری ندارد. از طرفی رایانه‌های خدمات دهنده به این نرم‌افزار مبتنی بر فن‌آوری ابری است و در نقاط مختلف دنیا توزیع شده که موجب افزایش ضریب ایمنی فیزیکی می‌گردد.
۳- شرکت تلگرام مدعی است که حاضر به تن دادن به درخواست دولتها مبنی بر عرضه اطلاعات تماس‌های کاربران به آنها نیست. به نظر می‌رسد با توجه به وجود رقبا و پررنگ شدن اخبار مربوط به درخواست‌های دولت‌هایی چون روسیه و ایران، پایبند نبودن به این وعده به معنای مرگ حتمی این نرم‌افزار خواهد بود.
۴- ایجاد امکان مکالمه رمزگذاری شده [۸] شرایط امنیتی تلگرام را بهبود قابل ملاحظه‌ای داده است. تلگرام از ابتدا بر اساس ارسال و دریافت به‌صورت رمزگذاری شده بنا نهاده شده اما مکالمه رمزگذاری شده این امکان را فراهم می‌سازد که ارتباط بین کاربران به‌صورت کاملاً محرمانه بدون به جا گذاشتن سابقه‌ای بر روی رایانه‌های خدمات دهنده، و با قابلیت خود تخریبی [۹] انجام شود. در این حالت امکان انتقال پیام [۱۰] به کاربران دیگر هم وجود ندارد. بنا بر ادعای تلگرام دو لایه رمزگذاری بر روی تماس‌ها انجام می‌شود. در لایه اول رمزگذاری بین کاربر و رایانه خدمات دهنده [۱۱] صورت می‌گیرد. این نوع رمزگذاری عمومی باعث می‌شود که همه تبادلات متعارف بین کاربران و گروه‌ها قبل از ذخیره شدن روی رایانه‌های میزبان رمزگذاری شده و قابل بازخوانی نباشد. اما لایه دوم رمزگذاری در مکالمه‌های خاص بین کاربرانی که مایل به داشتن مکالمه رمزگذاری شده هستند استفاده می‌شود. این شکل خاص از تماس در واقع به صورت ویژه بین دو کاربر برقرار می‌شود. هر محتوایی که در این نوع تماس بین کاربران مبادله می‌شود، از روی دستگاه مبدأ رمزگذاری شده و بر روی دستگاه مقصد رمزگشایی می‌شود. در این میان هیچ اطلاعاتی روی رایانه‌های خدمات دهنده ذخیره نشده و امکان رمزگشایی وجود ندارد.
بیشتر بخوانید: در کانال خبری «رادیو زمانه» در تلگرام عضو شوید
دنیای فن‌آوری هر روز شاهد ظهور امکانات و پیشرفت‌های جدید است. عرصه پیام رسان‌ها نیز به دلیل کاربرد گسترده مورد توجه بسیاری از گروه‌ها و شرکت‌های کوچک و بزرگ بوده است. به گواه آمار موجود تلگرام یکی از پیام‌رسان‌های بسیار موفق در این زمینه است. گرچه نبود امکان تماس تصویری شاید در نگاه نخست نقطه ضعف این نرم‌افزار قلمداد شود٬ اما ایمنی بالای آن را نمی‌توان به‌سادگی نادیده گرفت. نمودارهای آماری نشان می‌دهد که این نرم‌افزار به همان میزان که در کشوری مانند چین مورد اقبال کاربران بوده و از آزمون‌ها موفق بیرون آمده است، در کشوری چون آمریکا نیز مورد استقبال قرار گرفته است. استقبال عمومی از این نرم‌افزار در سایر کشورها به ویژه اروپا نیز نشان از موفق بودن آن در جلب اعتماد کاربرانی دارد که خواهان حفظ امنیت در تماس‌هایشان هستند.
۱) Telegram
۲) Viber
۳) SMS
۴) Protocol
۵) MTProto Mobile protocol
۶) چالش یافتن حفره امنیت در تلگرام
۷) Server
۸) Secure Chat
۹) Self-destructing
۱۰) Forwarding
۱۱) Server-Client encryption
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر اینجا را کلیک کنید.
با همه این تعریف و تمجیدها که تاکنون هم به جا بوده است ، اما باز هم نباید خطر امنیت شبکه و حریم خصوصی را دست کم گرفت و بارها ثابت شده که دیگر چیزی به نام حریم خصوصی وجود ندارد .
برای دولت آمریکا با امکانات آژانس امنیت ملی ، نفوذ به چنین نرم افزاری اصلآ غیر ممکن نیست و مطمئن باشید که آنها چنین ارتباطاتی را تحت کنترل دارند .
علت مخالفت حکومتچیان ایران هم بیشتر به دلیل ضریب ایمنی بالای این پیام رسان است ، ولی با این وجود نباید با اطمینان خاطر صد در صد و بدون ملاحظات امنیتی وارد مباحث بسیار جدی شد .
ضمن اینکه شایعاتی از شرکتهایی چون فیس بوک مبنی بر همکاری و جاسوسی از کاربران از مدتها قبل به گوش می رسد و ممکن است دولتها با اغوای دست اندر کاران چنین شبکه هایی در صدد خریدن آنها و کسب اطلاعات حساس سیاسی از آنها بر آیند و در این نیت شوم موفق شوند .
بهنام / 02 November 2015
حقیقتا از نوشته های این نویسنده خیلی استفاده میبرم، کاش مطالبی مثل اینها را بیشتر بگذارید. همیشه به موقع و در زمان لازم مطلب جامع و به دردبخور مینویسید.
مچکریم
شهرام / 03 November 2015
تلگرام را مخالفان پوتین درست کردند و آمریکایی ها هم بهشون پر و بال دادند، حالا هم که با راه انداختن کانال داره سعی میکنه جای فیسبوک را بگیره، اگر همینجوری پیش بره حک.مت این را هم فیلتر میکنه مگر اینکه به برادران باج بده همونجوری که فیسبوک و گوگل به دولت باج و اطلاعات میدن
شهرام / 04 November 2015