دنیای سامانه‌های دیجیتال از نخستین روزها درگیر موضوع مهم نگهداری اطلاعات بوده است. در کنار مسائل مربوط به نگهداری و ذخیره‌سازی اطلاعات، مشکل بازیابی اطلاعات ازدست‌رفته یا مخدوش شده نیز به‌سرعت خود را نمایان ساخت. پا به پای نخستین تلاش‌ها برای عمومی کردن استفاده از رایانه‌ها که با ساخت و عرضه رایانه‌های شخصی [۱] همراه بود، موضوع نگهداری و بازیابی اطلاعات نیز اهمیت بیشتری یافت. اگر تا سال‌های دهه هفتاد رایانه‌ها در سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ به‌کار گرفته می‌شد، با ظهور رایانه‌های شخصی گروه بزرگی از کاربران با سطوح مختلف دانش و رفتارهای متفاوت به عرصه آمدند که انبوهی اطلاعات تولید کرده و اغلب با مشکل از بین رفتن سهوی اطلاعات ارزشمند خود روبرو بودند.
اطلاعاتی که از بین می‌رود
اطلاعاتی که در قالب پرونده‌های[۲] رایانه‌ای تولید می‌شود، به دلایل مختلفی در معرض خطر از دست رفتن قرار دارد. عمده‌ترین این دلایل عبارت است از:
۱- بروز مشکلات سخت‌افزاری و اختلال در کارکرد متعارف وسیله ذخیره‌سازی اطلاعات:
یک دیسک سخت [۳] که اطلاعات اصلی رایانه و پرونده‌های شخصی شما را نگه می‌دارد در هر زمان ممکن است از کار بیفتد و امکان بهره‌برداری از اطلاعات را از دست بدهید.
۲- مشکلات نرم‌افزاری و خطا در کاربرد نرم‌افزارها:
بروز اشکال در عملکرد سیستم‌عامل، اشکالات کاربردی نرم‌افزارها (مانند نرم‌افزارهای ویرایشگر متن و تصویر)، یا حتی عملکرد مخرب برخی ویروس‌ها یا بدافزارها می‌تواند پرونده‌های رایانه‌ای را مخدوش کرده و دسترسی به آنها را غیرممکن سازد.
در این‌گونه موارد ساده‌ترین راه استفاده از نسخه پشتیبان [۴] است، اما نسخه‌های پشتیبان اغلب در دسترس نبوده یا حاوی آخرین تغییرات انجام شده نیست. در این شرایط کاربران تنها با دو گزینه مواجه هستند؛ صرف‌نظر کردن از پرونده‌های موجود و شروع کارها از ابتدا، و یا تلاش برای بازیابی پرونده‌ها و اطلاعات مخدوش شده.
چگونه بازیابی کنیم؟
در نخستین قدم برای بازیابی موفق پرونده‌های از دست رفته، به خاطر داشته باشید که تا حد ممکن از دستگاه (یا وسیله‌ای که اطلاعات بر روی آن قرار داشته) استفاده نکنید. به‌ویژه سعی کنید از تغییرات در پرونده‌ها (اضافه یا حذف کردن) اجتناب کنید. اما برای بازیابی اطلاعات به یک (یا گاهی چند) نرم‌افزار بازیابی اطلاعات [۵] نیاز دارید. در اینجا یک نمونه از نرم‌افزارهای بازیابی اطلاعات را که در محیط سیستم‌عامل‌های مختلف قابل استفاده است معرفی می‌کنیم. (برای اطلاع از جزئیات کاربرد نرم‌افزار لازم است که به پایگاه‌های اطلاع‌رسانی مربوطه مراجعه کنید.)
TestDisk یک نرم‌افزار آزاد متن‌باز [۶] است. این نرم‌افزار روی تمام سیستم‌عامل‌های مبتنی بر لینوکس [۷]، ویندوز [۸]، مک [۹]، بی اس دی [۱۰]، و سان [۱۱] کار می‌کند. محیط کاربری این نرم‌افزار ظاهری شبیه به ترمینال [۱۲] در مک و لینوکس یا خط فرمان [۱۳] در ویندوز دارد. در تارنمای رسمی این نرم‌افزار آمده است که TestDisk یک نرم‌افزار آزاد قدرتمند برای بازیابی اطلاعات است و در ابتدا برای کمک به بازیابی پارتیشن‌های [۱۴] گم‌شده و یا بازیابی دیسک‌های قابل بوت [۱۵] طراحی شده است.
این نرم‌افزار امکانات زیادی دارد که بخش عمده آن شامل این موارد است:
- درست کردن جدول پارتیشن‌ها
- بازگرداندن پارتیشن‌های پاک شده
- بازگرداندن پرونده‌ها در پارتیشن‌های FAT یا exFAT یا NTFS یا ext2 یا ext3 یا ext4 و …
- کپی کردن پرونده‌ها از پارتیشن‌های پاک شده‌ی FAT یا exFAT یا NTFS یا ext2 یا ext3 یا ext4 و …
با توجه به‌ظاهر این نرم‌افزار و ویژگی‌های آن شاید به نظر برسد که کار کردن با آن سخت بوده یا نیاز به تخصص و دانش خاصی دارد. اما نرم‌افزار امکانات خود را هم برای کاربران حرفه‌ای عرضه می‌کند و هم اینکه گزینه‌هایی پیش‌فرض برای کاربران عمومی در اختیار می‌گذارد. یکی از از ویژگی‌ها درخشان این نرم‌افزار امکانی به نام Rescue CD است که بسته به دانش و تخصص شما و نیازی که دارید تسهیلاتی را فراهم می‌کند. امکاناتی را در اختیار شما قرار می‌دهد. زمانی که سیستم‌عامل شما دچار مشکل شده است و راه‌اندازی نمی‌شود چند راه ساده دارید که با کمی اغماض همه منجر به از بین رفتن اطلاعاتتان می‌شوند. با داشتن این چنین امکانی دیگر نگران از دست رفتن اطلاعات خود نباشید چون این امکان شما را قادر می‌سازد که در مرحله‌ی نخست مشکل را حل کنید و در صورت عدم موفقیت در حل مشکل، اطلاعات خود را بازیابی کنید.
تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات
همیشه پیشگیری بهتر و راحت‌تر از درمان است. تهیه منظم و مستمر نسخه پشتیبان یکی از بهترین کارها برای پیشگیری مشکلات ناشی از حذف اطلاعات است. انجام این کار به‌ویژه زمانی که اطلاعات حیاتی دارید بسیار مهم است. اما برای گرفتن پشتیبان از پرونده‌ها لازم است به چند نکته توجه شود:
۱- پشتیبان گیری از پرونده‌ها را باید به‌طور مستمر و منظم انجام داد.
۲- نگه‌داشتن نسخه‌های پشتیبان در کنار دستگاهی که از آن نسخه‌ی پشتیبان می‌گیرید به همان اندازه انجام ندادن آن خطرناک است. چرا که اگر از دست دادن نسخه اصلی ناشی از خرابی فیزیکی تجهیزات یا به سرقت رفتن وسیله شما باشد، به‌احتمال زیاد نسخه‌ی اصلی و پشتیبان به‌صورت هم‌زمان از دست می‌رود.
۳- نسخه‌های پشتیبان را بر روی ابزاری که قابلیت دسترسی سریع و راحت دارد ذخیره کنید.
۴- اگر نسخه‌های پشتیبان در حکم بایگانی شما هم هستند، بهتر است که از ابزار ذخیره‌سازی مانند CD یا DVD که طول عمر بیشتری داشته و کمتر در معرض خرابی سهوی است، استفاده کنید.
۵- بهتر است نسخه‌های پشتیبان را به نحوی سازماندهی (نام‌گذاری) کنید که مشخص‌کننده تاریخ و مشخصات لازم برای تشخیص ترتیب و توالی آنها باشد. (این عمل کمک می‌کند که استفاده بعدی و بازیابی اطلاعات با سرعت و سهولت انجام شود.
یکی از ابزارهای مناسب برای تهیه نسخه پشتیبان از کل دیسک شما نرم‌افزار [BootMed [۱۶ است. این نرم‌افزار مبتنی بر سیستم‌عامل اوبونتو [۱۷] است اما برای کاربران ویندوز طراحی شده است و برخی از مشکلات راه‌اندازی ویندوز را مرتفع می‌سازد. همچنین می‌توانید از آزمون SMART این نرم‌افزار برای بررسی سلامت دیسک استفاده کنید.
با نرم‌افزار BootMed علاوه بر این می‌توانید از دیسک خود پشتیبان بگیرید، رجیستری ویندوز را بازگردانید، فایل‌ها و پارتیشن‌های پاک شده را بازیابی کنید، دستگاه خود را ویروس‌یابی کنید، یک ماشین مجازی [۱۸] را راه‌اندازی کنید و اطلاعات روی دستگاه را به گونه‌ای پاک کنید که امکان بازیابی آن نباشد [۱۹].
[۱] PC (Personal Computer)
[۲] File
[۳] Hard Disk
[۴] Backup
[۵] Data Recovery
[۶] Open Source
[۷] Linux
[۸] Windows
[۹] Mac OS
[۱۰] BSD
[۱۱] Sun OS
[۱۲] Terminal
[۱۳] Command Prompt
[۱۴] Partition:
بخشی از دیسک که اطلاعات سازنده‌ی دیسک و نشانی‌های دسترسی را برای سیستم عامل فراهم می سازد. اطلاعات این بخش برای شروع به استفاده و ادامه کار با هر دیسکی حیاتی است. بر هم خوردن این تنظیمات منجر به غیرقابل دسترس شدن دیسک می‌گردد.
[۱۵] Boot:
.اصطلاح مرسوم برای آن بخش از دیسک که اطلاعات لازم برای راه اندازی اولیه سیستم عامل را در خود دارد
[۱۶]
این ویدئو (به زبان انگلیسی) به شما نشان می‌دهد که چگونه نرم‌افزار (BootMed) را دریافت و از آن در محیط ویندوز استفاده کنید.
[۱۷] Obuntue
[۱۸] Virtual Machine
[۱۹] Wipe
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر اینجا را کلیک کنید.
اگر علاقه‌مندید در این‌باره بیشتر بدانید، خواندن مطلب زیر را به شما توصیه می‌کنیم: