کشتنِ خود، دومین دلیل مرگ ۱۵ تا ۲۹‌ساله‌های جهان

– مرگ، مردن نیست. مرگ تنها نفس نکشیدن است. من مردگان بی‌شماری را دیده‌ام که راه می‌روند، حرف می‌زنند و سیگار می‌کشند.

این جمله‌ها را مریم قبل از خودسوزی برای دوستش اس‌ام‌اس کرده است. مریم، بازیگر موفق تئاتر که شاعر هم بود، قرار بوده سه روز بعد از خود‌سوزی‌اش ازدواج کند. شعله‌های آتش اما امان نمی‌دهند و او پیش از مراسم ازدواج، در آتش می‌سوزد. خانواده او دلیل این خودکشی را نمی‌دانند و بهت زده‌اند. نامزد مریم می‌گوید: «تصویر اتاقی که در آتش می‌سوخت و بدن نیمه جان مریم را نمی‌توانم فراموش کنم.»

دهم سپتامبر به عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی نامگذاری شده است. این نامگذاری توسط سازمان بهداشت جهانی و با همکاری فدراسیون بین‌المللی سلامت روانی انجام شده است و سال ۲۰۱۱ میلادی، اولین سالی بود که ۴۰ کشور با یاری یکدیگر، توانستند در این روز برنامه‌های مختلفی با هدف پیشگیری از خودکشی برگزار کنند.

خودکشی در ایران

آمار دقیق خودکشی در ایران مشخص نیست و تنها مرجعی که می‌تواند آمار دقیقی در این‌باره ارائه دهد، سازمان پزشکی قانونی است. این در حالی است که آمار این سازمان تنها شامل خودکشی‌های موفق می‌شود.

با در نظر گرفتن آمار بیمارستان لقمان که تنها محدود‌ه‌ای از تهران را پوشش می‌دهد، می‌توان گفت اقدام به خودکشی در ایران رایج است چرا که بسیاری از خودکشی‌ها منتهی به مرگ نشده و با اطلاع اعضای خانواده یا دوستان به فرجام نمی‌رسند.

محمدرضا فراهانی، معاون فرهنگی دانشجویی وزارت بهداشت، پیشتر با تاکید بر این‌که آمار خودکشی دانشجویان در سال ۹۳ نسبت به سال ۹۲ افزایش داشته، گفته است: «طبق آمار تهیه شده، افسردگی در میان دانشجویان افزایش پیدا کرده و خودکشی در اوج افسردگی روند افزایشی داشته است. البته آمارهایی که در مورد خودکشی دانشجویان وجود دارد مستند نیست و پژوهش قابل استنادی در این مورد انجام نشده است.»

خودکشی  احمدرضا خضری، دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران، حسین خجسته‌نیا، دانشجوی حقوق دانشگاه تهران و شایان وکیلی، دانشجوی ممتاز دانشگاه صنعتی شریف در پارک پلیس تهران، از نمونه‌های همین خودکشی‌ها هستند.

از خودکشی دانشجویان که بگذریم، ایران در ماه‌های اخیر شاهد شمار زیادی از خودکشی بوده است که خودکشی منصور کیهانی، معلم بازنشسته و خودسوزی زنی در مشهد نیز از نمونه‌های بارز آن است.

از سوی دیگر  در نشستی که خرداد ماه امسال در دانشکده علوم اجتماعی تهران برگزار شد، زهرا حضرتی، جامعه‌شناس گفت که زنان ایرانی رتبه اول «خودسوزی» را در خاورمیانه دارند.

خودسوزی زنان در استان‌های ایلام، خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد و لرستان بعد از نرخ بیکاری و فقر و مهم‌تر از همه توسعه نیافتگی، این استان‌ها را در صدر اخبار و آمار قرار داده است. حل مشکل اشتغال و استقلال مالی زنان و دختران در این مناطق می‌تواند گره بزرگی از مشکلات آنان در این مناطق باز کند.

جامعه‌شناسان معتقدند انگیزه خودکشی در ایران را می‌توان به این دلایل و زیر‌مجموعه‌ها تقسیم‌بندی کرد: ناموسی، اختلافات خانوادگی، تحصیل و ازدواج، شکست و ناامیدی، فقر و تنگدستی، بر ملا شدن حقایق و اسرار، استرس‌ها و فشارهای لحظه‌ای روحی و روانی، تنهایی، عشق و تمایلات شدید عاطفی و اعتیاد به مواد مخدر و الکل. از سوی دیگر مواد لازم برای خودکشی، دست‌کم در تهران همیشه موجود است و از قرص برنج گرفته تا سیانور را در خیابان ناصرخسرو می‌فروشند.

تاجران ناصر خسرو، حلال مشکل

ممد کپسول، یکی از داروفروش‌های مشهور بازار سیاه خیابان ناصر خسرو تهران است. سرش شلوغ است و حتی وقت ندارد تماس تلفنی را پاسخ بدهد. گوشی را به یکی از “پادوهایش” می‌دهد و می‌گوید: «این پسر مث من به شوما کمک می‌کنه».

سوال این است که آیا می‌توان سیانور پیدا کرد؟

پسر پادو در پاسخ می‌گوید: «سیانور اصل گرونه و سخت گیر می‌آد ولی قرص برنج از اون ارزون‌تره و می‌تونم خودم براتون پیداش کنم. سیانور اصل پونصدتاست ولی قرص برنج دویست تاست. سیانور اگه اصل نباشه نمی‌کشه و زمین‌گیرت می‌کنه ولی قرص برنج رد خور نداره. سه سوت اونوری.»

بیمارستان لقمان، خسته از خودکشی

بیمارستان لقمان در کوچه‌ یک‌طرفه “مخصوص”، در حوالی میدان حر واقع است. بیمارستانی که شاهد بالاترین آمار مراجعه به دلیل خودکشی در تهران است. اتاق اورژانس آن همیشه شلوغ و مواردی که گزارش می‌شوند، از خودکشی با قرص برنج گرفته تا مسمومیت‌های دارویی را در برمی‌گیرند.

یکی از پزشکان بیمارستان لقمان در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌ داخلی در ایران گفته است که هر روز دست کم ۷۰، ۸۰ مورد خودکشی به اورژانس بیمارستان لقمان ارجاع می‌شود: «ما سعی می‌کنیم از نظر احساسی با آن‌ها درگیر نشویم، چون موارد آن‌قدر زیاد است که این فرصت برای ما وجود ندارد. بیش‌تر موارد خودکشی هم خانم‌ هستند که اگر شانس بیاورند و خانواده‌های آن‌ها زود متوجه ‌شوند، با اقدامات پزشکان نجات پیدا می‌کنند. اما برخی هم به دلیل اثرات آسیب‌زای دارو در بخش بستری می‌شوند و روان‌شناس آن‌ها را ویزیت می‌کند. اما وضعیت کسانی که با درمان سرپایی مرخص می‌شوند، پیگیری نمی‌شود.»

یکی از بهیاران آمبولانس بیمارستان لقمان هم گفته است: «آمار خودکشی مردان نسبت به زنان کمتر، اما خودکشی منجر به فوت در بین آن‌ها بیشتر است. آن‌ها اصولا خودکشی را با داروهای قوی‌تر امتحان می‌کنند. استفاده از قرصِ برنج هم در جامعه رواج پیدا کرده و زنان زیادی هم با خوردن این قرص از دنیا می‌روند. پس از خوردن قرص برنج، زمان کوتاهی برای اقدام وجود دارد و احتمال مرگ در صورت خوردن این قرص بالاست».

او تاکید کرده است که یکی از مشکلات انتقال بیمارانی از این دست، همراهان آن‌ها هستند که خیلی مضطربند: «ما اصولا اجازه نشستن آن‌ها در پشت آمبولانس را نمی‌دهیم و باید جلو بنشینند، چون گاه اقدامات پزشکی را مختل می‌کنند. زمانی که تشخیص مسمویت دارویی از سوی تیم اورژانس قطعی باشد، ما موظفیم با پلیس ۱۱۰ هم تماس بگیریم، چون این موضوع جنبه قضایی دارد و شاید خودکشی صحنه‌سازی باشد.»

بازماندگان چه می‌گویند؟

نورگون یانچ، همسر مردی که هشت ماه پیش خود را در ترکیه کشت، درباره خودکشی به رادیو زمانه می‌گوید: «من فکر می‌کنم فردی که به نقطه خودکشی می‌رسد زندگی کاملا برایش بی‌معنی شده است و گرنه چرا همسر من با وجود داشتن شرایط مالی، اجتماعی و عاطفی خوب باید خود را می‌کشت. مردی که فقط سه ماه بود تجربه پدر شدن را حس کرده بود و از پدری کردن برای دختر سه ماهه‌اش لذت می‌برد.»

نورگون می‌گوید که تا به امروز نتوانسته زندگی اجتماعی و عاطفی خود را دوباره متعادل کند و این در حالی است که دختر کوچکش به وجود مادری متمرکز در کنارش نیاز دارد. او می‌گوید: «هنوز نتوانسته‌ام همسرم را ببخشم.»

در روایتی دیگر، حنا، دختر ۱۳ ساله‌ای که در مجتمع آموزشی آداب دبی در امارات متحده عربی تحصیل می‌کرد، در حادثه‌ای دلخراش مادر و برادر خود را از دست داد. برادر شش ساله‌ او سه سال پیش و در حالی که حنا با مادرش منتظر سرویس مدرسه بودند، ناگهان از طبقه هفتم برجی در دبی به پایین پرت شد و مادر حنا، پس از در آغوش گرفتن پسرش، خود را به سرعت به خانه رساند و به همان شیوه خودکشی کرد.

معلم حنا درباره این حادثه به رادیو زمانه می‌گوید: «به نظر من حنا هنوز نتوانسته با موضوع کنار بیاید. او هنوز از این رویداد غمگین و خشمگین است.»

آمار خودکشی در دنیا

بر اساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه۸۰۰ هزار نفر در سراسر دنیا اقدام به خودکشی می‌کنند. این سازمان اما معتقد است که آمار واقعی بیش از این‌هاست چرا که دولت‌ها معمولا تمایلی به ارائه آمار واقعی ندارند.

شعار سازمان بهداشت جهانی در روز جهانی پیشگیری از خودکشی امسال (۲۰۱۵)، «پیشگیری از خودکشی، رسیدگی و نجات زندگی انسان‌ها» است.

بر اساس گزارش این سازمان، بالاترین آمار میزان‌ خودکشی در جهان در میان افراد ۷۰ سال به بالاست، اما در برخی کشورها بالاترین میزان خودکشی در میان جوانان دیده می‌شود.

نکته قابل‌ توجه این است که خودکشی در سطح جهان دومین علت مرگ و میر در افراد ۱۵ تا ۲۹ سال است. بالاترین میزان‌ خودکشی در کشورهای اروپای مرکزی و شرقی و در آسیا وجود دارد و ۲۵ درصد خودکشی‌ها در کشورهای ثروتمند رخ می‌دهد.

مردان تقریبا با احتمال دو برابر بیشتر نسبت به زنان جان خود را می‌گیرند. روش‌های رایج خودکشی هم دار زدن، شلیک به خود و استفاده از آفت‌کش‌های سمی، به‌خصوص در نواحی روستایی است.