بیست و سوم آگوست، توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به عنوان یادمان روزگار تجارت برده و لغو آن نامگذاری شده است.
گرچه برده‌داری در شکل و شمایل سنتی آن، در جهان امروز کم و بیش منسوخ شده است، اما ظهور شکل‌هایی از برده‌داری نوین، قابل مشاهده و نگران کننده است.
بر همین اساس، آمار واقعی تعداد بردگان امروزی در جهان مشخص نیست اما سازمان بین‌المللی کار، خبر از وجود ۲۱ میلیون نفر به عنوان برده در سال ۲۰۱۴ داده است. این در حالی است که هیچ ابزاری برای سنجش میزان برده‌داری به سبک و سیاق نوین وجود ندارد.
بسیاری از فعالان حقوق بشر بر این عقیده‌اند که تعریف برده‌داری امروزی گستره‌ای وسیع دارد که ازدواج اجباری، شرایط کاری نابرابر، کار اجباری بدون مزد زنان در خانه و خشونت‌های فیزیکی و روحی از مصادیق آن محسوب می‌شود.
شکل‌های مختلفی از برده‌داری نوین در ایران نیز به چشم می‌خورد. این در حالی است که تا‌کنون هیچ قانونی به طور مستقیم به این شیوه‌های جدید برده‌داری در ایران و اعمال مجازات برای آن‌ها اشاره نکرده است.
دکتر زهرا-ع، پزشکی که یک سال از طرح پزشکی خود را در شهر ضحک زابل گذرانده است، به رادیو زمانه می‌گوید:« در استان سیستان و بلوچستان هنوز دختران بسیاری هستند که مورد معامله پدر فقیر و همسری ثروتمند قرار می‌گیرند. بیش‌تر آن‌ها از زندگی با زوجی با فاصله سنی زیاد رنج می‌برند. آن‌ها حتی قدرت درخواست مراجعه به پزشک را ندارند چرا که در شرایطی برابر با یک برده زندگی می‌کنند. زنان بلوچ حتی نمی‌دانند از چه حقوقی برخوردار هستند.»
در ایران، برای اولین بار در روز ۱۸ بهمن سال ۱۳۰۷، لایحه دو فوریتی علیه برده‌داری در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. در این لایحه آمده بود: «در مملکت ایران هیچ کس به عنوان برده شناخته نشده و هر برده به محض ورود به خاک یا آب‌های ساحلی ایران آزاد خواهد بود. هر کس انسانی را به نام برده خرید و فروش کرده یا رفتار مالکانه دیگری نسبت به انسانی بنماید یا واسطه معامله و حمل و نقل برده بشود، محکوم به یک تا سه‌سال حبس تأدیبی خواهد گردید.»
اسلام و تایید یا رد برده‌داری
بیش‌تر مراجع تقلید و روحانیان شیعه ایرانی در مورد موضوع برده‌داری سکوت کردهاند. بعضی از روحانیان مانند محمد‌تقی مصباح یزدی اما بردگی را بدون چون و چرا پذیرفته‌اند و به صراحت از آن دفاع می‌کنند. از سوی دیگر برخی از روحانیان معاصر بردگی را فقط منحصر به کفار حربی دانسته و آن را به دلیل غیبت امام دوازدهم عملا منتفی می‌دانند.
با ظهور گروه دولت اسلامی (داعش) در سوریه و عراق، رسانه‌های وابسته به این گروه، به صراحت احیای نظام برده‌داری اسلامی را با تمسک به آیات قرآن اعلام کردهاند. علاوه بر این گفت‌و‌گوهای انجام شده با زنان و دختران فراری که از داخل مقر حکومت اسلامی داعش فرار کردهاند و درخواست پناهند‌گی داده‌اند، نشان می‌دهد دولت داعش در قلمرو خود به طور رسمی تجارت برده می‌کند.
برده‌داری نوین و عدم امکان سنجش
در حالی که سازمان بین‌المللی کار آمار بردگان امسال را ۲۱ میلیون نفر می‌داند، بنیاد واک‌فری (سازمان بین‌المللی فعال در زمینه مبارزه با برده‌داری نوین که در استرالیا مستقر است)، شمار بردگان را ۳۵ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر می‌داند. واک‌فری برده‌داری نوین را «محرومیت از آزادی‌های فردی از طریق بهره‌برداری غیر‌منصفانه و غیر‌قانونی» می‌داند و معتقد است: «برده‌داری مدرن دیگر به صورت سنتی قابل مشاهده نیست. بنابراین نمی‌توان با استانداردهای معمول شیوع آن را سنجید.»
طبق آمار ارائه شده توسط این موسسه با وجود این که معضل برده‌داری نوین در پنج کشور هلند، سوئد، آمریکا، استرالیا و نیوزیلند هنوز شایع است، این کشورها بیش‌ترین تلاش را برای کاهش آن انجام داده‌اند.
صندوق بین‌المللی کمک به کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) اما کار اجباری کودکان را اصلی‌ترین نگرانی خود در زمینه مبارزه با برده‌داری نوین دانسته است. کریستوف بولیراک، سخنگوی یونیسف می‌گوید: «ماموران سازمان ملل واژه برده‌داری را با احتیاط به کار می‌برند ولی واقعیت این است که اجیر کردن کودکان که معمولا با سوء استفاده جنسی نیز همراه است، یکی از اشکال برده‌داری به شمار می‌آید.»
احمد، کودک ۱۱ ساله پاکستانی است که در حال حاضر همراه خواهران و مادر خود در ترکیه پناهنده است. او زندگی در ترکیه را آسان‌تر از پاکستان می‌داند چرا که در کشورش از شش سالگی مجبور به کار در کارگاه بافندگی بوده است. مادر او برای این که کارفرما را راضی به کار کند، مبلغی پول به عنوان “گرو” نزد او گذاشته بوده که این مبلغ تا هشت سالگی احمد به دلیل اشتباه‌های او در حین انجام کار، به ۱۲ برابر مبلغ اصلی رسیده بوده است.
رابین رومانو، فیلمساز آمریکایی، در فاصله سال‌های ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۰، مستندی با عنوان “کودکی ِ ربوده شده” درباره کودکان کار سراسر دنیا ساخته است.
رومانو در بخشی از مستندش با مالک کارگاه فرشبافی در پاکستان گفت‌و‌گو کرده است. مالک یک کارگاه به صراحت به او می‌گوید که تجاوز به کودکان امری بدیهی و لازم است چرا که با تجاوز به آن‌ها، کودکان سختکوش‌تر و فرمانبردار‌‌تر می‌شوند.
یادمان تجارت برده و لغو آن
سازمان یونسکو، ۲۳ آگوست را روزی برای بزرگداشت خاطره اولین انقلاب ضد برده‌داری که منجر به ایجاد کشوری مستقل شد، تعیین کرده است. شورش بردگان مستعمره سن‌دومینگ در فرانسه که به انقلاب هاییتی معروف است، موفق‌ترین شورش بردگان در تاریخ آمریکا و اروپا تلقی می‌شود. شورشی که در نهایت منجر به ایجاد کشوری مستقل شد. این شورش با قیام برده‌های سیاه‌پوست آفریقایی در سال ۱۷۹۱ آغاز شد و در سال ۱۸۰۳ با کشته شدن پنج هزار نفر در دو ماه آخر شورش و با شکست ارتش فرانسه به پایان رسید.
یونسکو با اعتقاد به این که برده‌داری نوین با سبک و سیاقی مدرن مانند قاچاق انسان، استثمار کودکان کار، سوءاستفاده جنسی از زنان و دختران و ازدواج اجباری هنوز در مناطق مختلف دنیا وجود دارد، پروژه‌های مختلفی را برای مبارزه با برده‌داری نوین آغاز کرده است.
سرنوشت بردگان تاریخ
قدیمی‌ترین سند مربوط به برده‌داری قانون حمورابی است که در چندین ماده به قوانین برده‌داری اشاره کرده است. مفهوم برده‌داری در طول تاریخ در مناطق مختلف معانی متفاوتی داشته است. در قرن هجدهم و نوزدهم، بردگی در آمریکا و هند غربی به معنای کارگری در مزرعه و کارگران خانگی بوده است.
در جهان کهن و در روم اما، بسیاری از بردگان باسواد بوده و در مشاغل اداری کار می‌کرده‌اند. این در حالی است که در آشور، مصر و بابل با بردگان با خشونت رفتار می‌شده است.
تجارت برده تا قرن نوزدهم در اروپا و آمریکا رواج داشت. آبراهام لینکن، شانزدهمین رییس جمهوری آمریکا، برای اولین بار اعلامیه لغو برده‌داری را در سال ۱۸۶۳ صادر کرد و پس از آن گفت: «هرگز در طول عمرم مانند امروز به درستی کاری که انجام می‌دهم، ایمان نداشته‌ام.»